Van deze watermolen is voor het eerst sprake in een document uit 1312. De molen was een leen van de hertog van Brabant. Bezitsoverdracht van vader op zoon of van verkoper op koper ging gepaard met verhef voor het hertogelijk leenhof, waarbij de leenman het leengoed ontving uit handen van de leenheer.
In 1377 wordt naast een graanmolen ook een oliemolen vermeld. Deze behoorde niet tot het leengoed, evenmin als de latere volmolen. Aan het eind van deze veertiende eeuw komt de molen in bezit van de familie Back, eigenaren van kasteel Durendaal bij Oisterwijk. Zij zouden tot in de 17e eeuw eigenaar blijven.
Omstreeks 1602 werd een derde waterrad geplaatst. Dit diende om een volmolen aan te drijven, waarin laken (een wollen stof) werd verwerkt om een betere kwaliteit te verkrijgen. Deze uitbreiding was echter illegaal en de eigenaar, jhr. Hendrik van Rivieren, sluit in 1611 een overeenkomst met de Rentmeester der Domeinen in ’s-Hertogenbosch. Hij betaalt eenmalig 150 gulden en een jaarlijkse recognitie van 3 gulden om zijn derde rad te legaliseren. Een goede eeuw later is dit derde rad overigens weer verdwenen.
In 1729 verkoopt Engelbert Francois van Cannart d'Hamale, heer van Uyttengracht, wonende te Oisterwijk, behalve de coorn- en olijmoolen, met sijne sluijsen ook het reght van een volmoolen gelegen te Laag Heukelom aan Wouter van Heeswijk en Willem van den Abeelen.
Hier aan de Voorste Stroom stond de watermolen
De koren- en de oliemolen stonden ieder aan een andere kant van de rivier, maar deelden wel een dak. Op 30 november 1713 werd er brand gesticht met als resultaat dat beide molens verwoest worden. De korenmolen is in 1714 alweer in bedrijf. Maar het duurt nog ruim dertig jaar, voordat Arnoldus Peijnenburg uit Hilvarenbeek in 1747 met plannen komt om ook de oliemolen te herbouwen. Hij wil de molen tegelijk uitbreiden met een rosmolen om ook in de zomermaanden (als de waterstanden te laag zijn) te kunnen draaien. In 1755 verpacht hij de oliemolen aan Francis van de Wiel uit Schijndel.
De Heukelomse watermolen was een wintermolen, wat inhield dat het water alleen tussen 1 oktober en half maart mocht worden gebruikt voor de aandrijving. In 1848 heeft eigenaar Dominicus Heymans geprobeerd om het hele jaar te mogen malen, maar zijn aanvraag werd afgewezen. De molen werd in 1869 buiten bedrijf gesteld, waarna hij in verval raakte.
Volgens mij moest er ook een vertakking van de rivier zijn geweest om de watermolens te kunnen laten werken? als je met je rug naar Mie Pieters staat zie je voor je nog de oude loop van die vertakking. Café Mie Pieters stond als het ware tussen de beide stromen in. Bij de ingang van het café schijnt nog een deel van een molensteen te zijn gemetseld.
Mariët Bruggeman
bhiczei op 22 december 2014 om 12:30
Dus René, de plaats die Peter aangaf in de eerste reactie kan heel goed kloppen?
ja lijkt me wel, is op oude kaarten nog te zien. Ook de tweede molen meer stroomafwaarts.
Jan Franken
zei op 31 juli 2017 om 12:13
Een akte van 1375 waarin naast de watermolen van Heukelom voor koren ook al de slagmolen wordt vermeld, kan ik niet vinden in het Bosch Protocol en uiteraard niet in de Oisterwijkse schepenakten. Wat is de bron voor dit jaartal?
@ Jan Franken. De bron is Ad van den Oord en Wil van Oosterhout, Berkel-Enschot-Heukelom, drie zielen en één bestuurlijk hart, Berkel-Enschot 1996, p. 22
Jan Franken
zei op 1 augustus 2017 om 14:51
Dank voor de snelle en adequate reactie. Jammer genoeg heeft het boek BEH geen notenapparaat en verwijzingen en helaas is de auteur van dit deel van het boek, Wil van Oosterhout, overleden.
In 1377 wordt naast een graanmolen ook een oliemolen vermeld. Deze behoorde niet tot het leengoed, evenmin als de latere volmolen. Aan het eind van deze veertiende eeuw komt de molen in bezit van de familie Back, eigenaren van kasteel Durendaal bij Oisterwijk. Zij zouden tot in de 17e eeuw eigenaar blijven.
Domeinen in ’s-Hertogenbosch. Hij betaalt eenmalig 150 gulden en een jaarlijkse recognitie van 3 gulden om zijn derde rad te legaliseren. Een goede eeuw later is dit derde rad overigens weer verdwenen.
