Bij de Beerse Overlaat mocht de Maas sinds de middeleeuwen in geval van nood overstromen. Bij Beers, tussen Linden en Cuijk en tussen Gassel en Linden waren twee lagere plekken in de oeverwallen. Bij hoog water stroomde het rivierwater over deze oeverwallen.
In gebruik genomen: c. 1400 Buiten werking gesteld: 1942
De Beerse Overlaat
Tussen 1275 en 1350 werd de Maas tussen ’s-Hertogenbosch en Grave van dijken voorzien. Stroomopwaarts bij Cuijk waren dijken veel minder nodig, omdat hier de rivierduinen en oeverwallen hoog genoeg waren om de rivier in haar stroombedding te houden.
Meanders van de Maas
Maar het traject tussen Grave en Empel was door de bedijkingen smaller geworden. En dat, samen met het grote aantal meanders van de rivier, maakte de afvoer van uitzonderlijk grote hoeveelheden water lastig. Bij langdurige regens in de Ardennen kwam het dan ook regelmatig voor dat de Maas buiten haar oevers trad en het omringende land overstroomde.
Het systeem van de overlaat was beter dan ongecontroleerde, willekeurige overstromingen. Het water dat bij Beers over de lage oeverwal liep, zocht zijn weg vervolgens via het achterland naar het westen. Het ging zo bijna 40 kilometer verder richting ’s-Hertogenbosch om daar via de Dieze uiteindelijk de Maas weer te bereiken.
Deze soms kilometersbrede traverse van water kreeg later de naam “Beerse Maas” of “groene rivier”.
Schade
Traverse van de Beerse Maas; klik voor een vergroting
Al in de zestiende eeuw veroorzaakte het “Berzewater” aanzienlijke schade in de regio. Het Bossche stadsbestuur probeerde samen met de dorpen uit het Maasland, het Land van Megen en het Land van Ravenstein de schade te beperken met een stelsel van dwarsdijken vanaf de Maas landinwaarts. Voorbeelden hiervan zijn de Groenendijk tussen Haren en Deursen en de Erfdijk bij Herpen.
Maar wat voor de een bescherming biedt, geeft voor de ander extra overlast. Die tegengestelde belangen en de daarmee gepaard gaande ruzies zorgden ervoor dat het afwateringssysteem nu eens wel en dan weer niet functioneerde.
Restant van de Groenendijk
Pas na 1800 accepteerde men meer algemeen de noodzaak van de Beerse Maas. Dat leidde tot het inzicht dat de “groene rivier” zo onbelemmerd mogelijk moest kunnen stromen. Obstakels werden in het gebied van de traverse dan ook opgeruimd om een vlotte afvoer van het water te verzekeren.
De Beerse Maas had een sterk negatieve invloed op de agrarische en sociaal-economische ontwikkeling van het hele Maasland. Stadjes en dorpjes langs de Maas waren wekenlang geïsoleerd. Honderden hectare vruchtbare grond konden alleen maar als hooiland gebruikt worden. Om de schade nog enigszins beperkt te houden, werd de regel ingesteld dat de Beerse Overlaat alleen tussen 15 november en 15 maart mocht werken.
De Beerse Maas stroomt
Kanon in Grave
De Overlaat kwam in werking als de Maas bij Grave een waterstand bereikte van ongeveer 10 meter NAP. ‘De Maas is om’, heette het dan. Dat gebeurde iedere winter wel twee- of driemaal. Om de boeren te waarschuwen, schoot men in Grave een kanon af. De boeren konden dan de beesten binnenhalen en proberen om have en goed in veiligheid te brengen.
Aardige uiteenzetting over de 'Beerse Overlaat'. Toen wij in 1982 in 'deze hoek' kwamen wonen konden wij aan sfeer, huizen, landschap, nog merken dat de bewoners het er door de eeuwen heen niet gemakkelijk hebben gehad.
Mariët Bruggeman
bhiczei op 10 december 2014 om 18:57
Ja Frans, het water kan een vriend zijn maar zeker ook een vijand.
Kees Wijnhoven
zei op 20 december 2014 om 19:37
Mijn schoonvader(1896 ! ,geboren Huisseling/Ravenstein) vertelde altijd met veel genoegen, dat na 15 maart het water, dat uit de richting van Herpen kwam, "gekeerd"mocht worden en dan trokken ze, gewapend met schoppen, er op uit, om een dijk op te werpen. Die dijk werd dan vervolgens weer doorstoken door de Herpenaren. Dat liep dus op ruzie uit, waarbij de schoppen ook nog een andere funktie kregen! Dit verklaart o.a. de ressentimenten tussen Herpen en Ravenstein.
Mariët Bruggeman
bhiczei op 22 december 2014 om 12:20
Dat moeten indrukwekkende herinneringen zijn geweest voor je schoonvader! Bedankt voor het delen met ons.
Harrie van Galen
zei op 24 december 2015 om 14:37
Op dit verhaal stuitte ik toen ik op zoek was naar een verklaring van de naam Vlied/Vliet voor een buurtschap bij Oss. In deze buurt stonden in 1840 50 huizen met 264 inwoners op een totaal voor heel Oss van 691 huizen met 4000 inwoners. Er was eind 19e eeuw een plan om van Iithoijen naar de Vlied een kanaal te graven. Dit was in het voordeel van Jurgens, maar in het nadeel van Van den Bergh. Dat ging dus niet door. Er is nog altijd een Vlietstraat in Oss. Die mondt uit op de Oijenseweg. Verwijst Vlied naar de Beerse Maas of naar de Hertogs/Groote Wetering ? Of was er in het verleden nog een ander (stromend) water dichterbij het centrum van Oss ?
Hennie
zei op 28 juli 2016 om 13:29
Geen beter bate dan de kost
Die ons van overlast verlost
En van de Beerse overlaat
Niets dan 't gedenken overlaat.
Dit vond ik zo'n mooie woordspeling. In 1966 heb ik dit uit mijn hoofd geleerd.
Annemarie van Geloven
bhiczei op 28 juli 2016 om 16:48
Ja, dat is de spreuk op de plaquette op het voetstuk van het Monument Beerse Overlaat! Het keramische beeld stelt drie dijkwerkers voor.
Hebt u de situatie van vóór de sluiting van de Beerse Overlaat in 1942 nog meegemaakt?
Ton van Riet, Gemert.
zei op 1 november 2018 om 12:43
De foto "Wateroverlast" is gemaakt door mijn vader Jo van Riet. Op het vlot vooraan staan Herman Jansen, de latere hoofdonderwijzer, en zijn zuster Cato. De foto is er een uit een serie, waarvan ik de glasplaten in mijn bezit heb. (De gedigitaliseerde afdrukken, heb ik op DVD aan aan derden verstrekt. Ze beginnen nu blijkbaar op het internet rond te zwerven. Met dank aan vader overigens!)
Lisette Kuijper
bhiczei op 1 november 2018 om 15:37
Bijzonder om zulke glasplaten van je vader in bezit te hebben, Ton! Als je de gedigitaliseerde afdrukken ook met ons wilt delen, dan mag dat natuurlijk altijd. Je kunt eventueel een e-mail sturen naar info@bhic.nl
