Rond 1330 is men begonnen met de aanleg van een omwalling rond Bergen op Zoom. Aan het einde van de 15e eeuw werden de omwalling van de stad en die van het havenkwartier op elkaar aangesloten.
De vesting Bergen op Zoom
Het beleg door Spinola
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden deze verdedigingswerken verder uitgebreid met een aantal bolwerken en ravelijnen. Het resultaat was dat Bergen op Zoom de Spaanse belegeringen van 1588 door de hertog van Parma en van 1622 door Spinola glansrijk doorstond. De vesting kreeg een reputatie van onneembaarheid.
Menno van Coehoorn
Maar aan het eind van de zeventiende eeuw, in 1697 om precies te zijn, moest vestingbouwer Menno van Coehoorn constateren dat de vestingwerken van Bergen op Zoom in desolate staat verkeerden. Hij begrootte de herstel- en verbeterkosten op 2,6 miljoen gulden (dat zou nu ruim 21,5 miljoen euro zijn). Aanvankelijk konden uit financiële overwegingen niet alle verbeteringen worden uitgevoerd. Maar later kwam er toch meer geld beschikbaar, zodat uiteindelijk het hele verbeterplan van Coehoorn werd gerealiseerd.
Er kwamen twee nieuwe bastions, bestaande bastions werden verbeterd, ravelijnen werden onder handen genomen en er werden nieuwe lunetten aangelegd. Grote delen van de vesting werden voorzien van een droge gracht. Al met al werd de vesting Bergen op Zoom als het meesterwerk van Menno van Coehoorn beschouwd.
Overgave aan de Fransen in 1747
Helaas overleed de meester zelf al in 1704, nog voordat de werken volledig af waren. Na het uitbreken van de Oostenrijkse Successieoorlog in 1740 werden opnieuw verbeteringen aan de vesting uitgevoerd. Desondanks ging het bij de Franse belegering in 1747 mis voor de stad.
Ravelijn Op den Zoom
Na veel strijd kregen de Fransen twee lunetten in handen. Ze richtten bresbatterijen in en beschoten van daaruit wekenlang de vesting. Hoewel er daardoor bressen ontstonden, waren die nauwelijks begaanbaar. In tijdnood besloten de Fransen tot een stormaanval.
De verdedigers waren zo overdonderd dat zij de stad overgaven in plaats van die te ontzetten, wat hen op veel kritiek kwam te staan. Het jaar daarop werd de Vrede van Aken gesloten en Bergen op Zoom kwam weer in Staatse handen.
Onderaardse gang van de vesting
In 1779-1780 zijn de laatste grote aanpassingen aan de vestingwerken aangebracht. Van 1815 tot 1867 maakte de vesting Bergen op Zoom deel uit van de Noord-Brabantse Waterlinie. In 1867 werd de vestingstatus opgeheven, waarna tussen 1868 en 1890 grote delen van de vesting werden afgebroken.
Schets van een gang
Slechts enkele restanten bleven bewaard, zoals het ravelijn Op den Zoom, enkele stukken van de contregarde Coehoorn en de waterschans. In 2010 werd een onderaards gangenstelsel uit begin 18de eeuw gevonden, van zo’n 250 meter lang.
De gewelven zijn zo'n driekwart meter hoog en breed en komen uit op verschillende kamers. Het gevonden gangenstelsel was onderdeel van het Ravelijn Antwerpen, het grootste van de zes Bergse ravelijnen. Voor zover bekend is dit enige gangensysteem van Menno van Coehoorn dat nog intact bewaard is gebleven.
