Noordelijk van Oss, ongeveer halverwege richting Megen, ligt de Macharense Kooi. Begonnen in de zeventiende eeuw, maakte deze eendenkooi een bloeiperiode door in de achttiende eeuw.
De Macharense Kooi op de kaart van 1832
Na 1900 raakte de kooi in verval. De opname van de kooi in het Erfgoedplan Oss in 2005 zorgde voor herstel van dit cultuurhistorisch interessante object.
De Macharense Kooi
De geschiedenis van de Macharense eendenkooi begint in 1670. In dat jaar maakte de Graaf van Megen afspraken met de 'kooiman' over de exploitatie van een eendenkooi. Die afspraken staan allemaal nauwkeurig beschreven in het contract, dat de welluidende titel draagt van Memoriael om het begaen der Macharense endekoij. (“begaen” = exploiteren, uitbaten)
Basis van het contract is dat de graaf de kooiker het recht verleent om eenden te vangen. Die kooiker moet wel zelf een groot gedeelte van de aanleg van de kooi betalen. In ruil voor het kooirecht moet de kooiman de helft van de gevangen eenden en een derde deel van de geraapte eieren afstaan aan de graaf. Naar schatting bedroeg de gemiddelde vangst in deze tijd zo’n 1.400 eenden per jaar.
Macharense Eendenkooi
In de tweede helft van de achttiende eeuw verdwenen veel eendenkooien. Maar de Macharense kooi bestond nog steeds aan het begin van de negentiende eeuw. In 1832 was hij in het bezit van de Nederlandse Maatschappij van Volksvlijt. Na 1912 raakte de kooi in verval. Bomen schoten door, de plas verdroogde en de rust werd niet langer gehandhaafd. Als economisch fenomeen hield de Macharense kooi feitelijk op te bestaan.
Maar als cultuurhistorisch fenomeen kreeg het restant van de kooi een nieuw leven, door de opname in het Erfgoedplan van de gemeente Oss in 2005. De erkenning dat de kooi grote cultuurhistorische waarde heeft als landschapselement, leidde er toe dat de stichting Landschapsbeheer Oss de kooi in 2009 weer in oude glorie herstelde.
Watermolentje van de Macharense Kooi
De kooiplas is uitgegraven, de vangpijpen zijn uitgebaggerd en één vangpijp is voorzien van blindschermen en een fuik. Er is zelfs een windmolen aangelegd om de waterhoogte van de kooiplas op peil te houden, onafhankelijk van de polderwaterstand. Daardoor zijn er altijd watervogels op de plas. Wat niet meer hersteld kon worden, was het stiltegebied, nodig voor een doeltreffende vangkooi. De omringende wegen liggen daarvoor te dichtbij. Maar er hoeft ook niet meer gevangen te worden.
Het voordeel is dat nu iedereen mag komen kijken hoe een eendenkooi er van binnen uitziet en hoe het vangen in zijn werk ging.
