Voorzover de Merwede langs Brabants grondgebied stroomt, gaat het eigenlijk om twee afzonderlijke wateren, de één natuurlijk, de ander kunstmatig. Samen vormen ze de provinciegrens met Zuid-Holland. De Beneden-Merwede stroomt helemaal door Zuid-Holland.
Slot Loevestein
Boven-Merwede
De Boven-Merwede ligt in het verlengde van de Waal. Hij begint vanaf de monding van de Afgedamde Maas, even voorbij kasteel Loevestein, waar de Waal en de Maas vroeger samenkwamen. Daar ligt de historische grens tussen Gelre en Holland.
Tegenwoordig vormt de Boven-Merwede de grens tussen Zuid-Holland en Noord-Brabant. De rivier verliest voorbij Werkendam het grootste deel van haar water aan de (kunstmatig tot stand gekomen) Nieuwe Merwede. Hier splitst zich de Boven-Merwede in de (noordelijke) Beneden-Merwede en de (zuidwestelijke) Nieuwe Merwede. De totale lengte van de Boven-Merwede bedraagt 8,8 kilometer. Aan de oevers van de Boven-Merwede liggen brede uiterwaarden.
De Merwedebrug rond 1960
Er ligt maar één brug over de Boven-Merwede: de Merwedebrug bij Gorinchem. Daarnaast kent de riviertak drie veerdiensten voor voetgangers en fietsers.
De rivier is onderdeel van de hoofdtransportas Antwerpen-Rotterdam-Duitsland en wordt intensief en met hoge snelheden bevaren door de beroepsscheepvaart. Door de breedte van de rivier is er voldoende ruimte over voor recreatievaart, maar voor de pleziervaart is het aantrekkelijker om bij Werkendam de Brabantse Biesbosch (het Steurgat) in te gaan.
Eind 19e eeuw is de loop van de Boven-Merwede genormaliseerd door de aanleg van kribben en strekdammen. Hierdoor blijft de rivier bevaarbaar, aangezien deze maatregelen een vrij constante vaargeul op een vaste plek opleveren. Door de normalisatie zijn de eilanden tussen Woudrichem en Gorinchem uit de rivier verdwenen.
Nieuwe Merwede
Bij Werkendam begint dus de Nieuwe Merwede, die de natuurlijke grens vormt tussen Zuid-Holland en Noord-Brabant. Aan de linkeroever ligt de Brabantse Biesbosch met bovenstrooms landbouwgebied de Noordwaard en benedenstrooms Nationaal Park De Biesbosch. De rivier is hier een kunstmatige rivier, die tussen 1861 en 1874 uitgegraven is om het water van de Boven-Merwede (in feite het verlengde van de Waal) sneller af te voeren.
De Nieuwe Merwede is 18,2 kilometer lang en 325 tot 695 meter breed. De rivier heeft geen bruggen of tunnels, en slechts één veerpont voor alle verkeer.
Vóór de aanleg van de Nieuwe-Merwede werd het water afgevoerd via een fijnmazig netwerk van rivierarmen, kreken en killen (de Biesbosch), die bij hoge waterstanden en/of bij de vorming van ijs op de rivier konden verstoppen. Dat kon dan weer ergens anders leiden tot dijkdoorbraken en overstromingen.
De Ottersluis
Bij het graven van de Nieuwe Merwede zijn een aantal brede killen nog verder verbreed en uitgediept, en door hoge dijken omgeven. Het gaat om de Grote Hel/Westkil, het Gat van de Puttesteek, het Gat van de Vogelaar en het Gat van de Kielen. Alle overige kreken die verbonden waren met de Nieuwe Merwede zijn bovenstrooms afgedamd.
Slechts drie van deze kreken hebben een scheepvaartverbinding met de Nieuwe Merwede behouden. Zij kunnen met een schutsluis (de Biesboschsluis, de Spieringsluis of de Ottersluis) bereikt worden. De Nieuwe Merwede komt uit in het Hollands Diep.
Op de Nieuwe Merwede is lange tijd intensief gevist. Rond 1915 bestond de totale vissersvloot in en rondom de Biesbosch uit zo’n 250 zalmschouwen.
Bij Werkendam begint dus de Nieuwe Merwede, die de natuurlijke grens vormt tussen Zuid-Holland en Noord-Brabant. Aan de rechteroever ligt de Brabantse Biesbosch met bovenstrooms landbouwgebied de Noordwaard en benedenstrooms Nationaal Park De Biesbosch.
"rechteroever" moet "linkeroever" zijn! Aan de rechteroever van de Nieuwe Merwede ligt eerst de Sliedrechtse Biesbosch en nog wat verder de Dordtse Biesbosch.
Rien Wols
bhiczei op 1 juni 2016 om 08:57
Geachte her/mevrouw Van den Broek: dat is natuurlijk helemaal waar! Een rare vergissing. Ik heb de tekst inmiddels gecorrigeerd, dank u wel dat u ons dat daar op hebt gewezen.
Olaf van Kooten
zei op 28 juni 2021 om 16:17
Even over de die kreken die zijn vergraven voor de aanleg van deze rivier: het moet zijn het Gat van de Puttesteek (en niet de Puttestreek) en het Gat van (de) Kielen (en niet Kieken).
Paul Huismans
bhiczei op 29 juni 2021 om 14:49
Hartelijk dank voor de correcties, Olaf. De tekst hierboven is aangepast.
Nieuwe Merwede
