“Of mensen geëvacueerd zijn, of een zwervend bestaan hebben geleid, maar ook belangrijke ontwikkelingen binnen de medische stand: je ziet zoveel méér terug in doodsbriefjes dan enkel de oorzaak van overlijden”, vertelt onderzoeker Marja Waals enthousiast. Voor het BHIC is zij als vrijwilliger volop bezig met het toegankelijk maken van de briefjes waarin een arts de doodsoorzaak heeft opgetekend. Beter bekend als de doodsbriefjes. Deze index staat nu online: www.bhic.nl/doodsbriefjes.
Sinds 1865 is het in Nederland zo geregeld: de arts die het overlijden van iemand vaststelt, moet een verklaring opmaken met daarin de oorzaak van het overlijden. Die verklaring gaat vervolgens naar de ambtenaar van de burgerlijke stand. Nu zijn er twee soorten doodsbriefjes. Doodsbriefje A is een beknopte omschrijving, doodsbriefje B is veel uitgebreider; bestemd voor het Centraal Bureau voor de Statistiek voor verwerking in de bevolkingsstatistiek.
Marja Waals tikt als vrijwilliger de gegevens uit de doodsbriefjes A in en maakt ze op die manier toegankelijk op naam. “De doodsbriefjes geven je een directe inkijk in die tijd. Hoeveel kinderen er wel niet zijn overleden aan difterie of kinkhoest, is schrikbarend. Gezinnen die bijna jaarlijks een doodgeboren kindje krijgen; er zit zoveel tragiek in deze documenten.”
Persoonlijke brief
Of en wat je aantreft, is afhankelijk van de plaats waarin de doodsbriefjes zijn opgemaakt. Van sommige gemeenten zijn de doodsbriefjes niet bewaard gebleven, anderen maakten slechts een notitie. “Maar Veghel bijvoorbeeld, daar werd echt een dossier gemaakt. Met daarin - naast de naam en de doodsoorzaak - ook leeftijd en adres, ouders, het aantal kinderen, de erfgenamen en een omschrijving wat diegene achterlaat. Woonde de overledene buiten Veghel, dan kwam er ook nog een brief bij. En in sommige gevallen schrijven de ouders een brief over hun overleden kind. Zie je het voor je? Zo’n persoonlijke brief waarin iemand wordt getypeerd; dat zijn echt de goudmijntjes van dit project.”
Voor dit werk heeft Marja ook een medische encyclopedie gedownload. “In totaal hebben we nu meer dan 220 oorzaken van overlijden genoteerd. Soms zie je dan ook precies in welke tijd je bent beland. Mensen die omkomen omdat ze zijn getroffen door een handgranaat, of een bominslag. Dat maakt de oorlog bijna tastbaar. Soms is het ook zo droevig: zwangerschappen die fataal aflopen, alleen omdat het kindje in een stuit ligt. Of als er na een geboorte van een tweeling eerst het ene kindje overlijdt, de dag daarna het andere en niet veel later de moeder zelf. Dan zie je al helemaal voor je in welke misère zo’n vader zich dan plotseling bevindt.”
Swiebertjes van samenleving
Als een kindje doodgeboren is, zoekt Marja de naam van de ouders erbij. “Zodat zo’n jongetje of meisje meer is dan alleen de vermelding ‘doodgeboren’. Dat maakt het ook een heel bijzonder archief. Net zoals het dossier van iemand die een zwervend bestaan heeft geleid. Dat de gemeente waarin hij is overleden zo nauwkeurig mogelijk in kaart heeft gebracht waar hij al die tijd is geweest. De Swiebertjes van onze samenleving worden zo op hun eigen manier herdacht.”
Dagelijks werkt Marja veel uren aan het verwerken van al deze gegevens. “Het is prachtig om op die manier zo rechtstreeks in een andere eeuw te stappen. Hopelijk vinden veel onderzoekers hier bijzondere gegevens van hun voorouders terug.”
Meedoen?
Wil jij ons - net als Marja Waals - helpen met het ontsluiten van deze belangrijke bron? Je gaat je dan bezighouden met het transcriberen en invoeren van informatie op de doodsbriefjes, zoals de naam en leeftijd van de overledene, behandeling, naam behandelend arts en uiteraard doodsoorzaak. Interesse? Neem dan vrijblijvend contact op met Mariët Bruggeman, coördinator studiezaal, tel. 073-681 85 00 of mail naar: info@bhic.nl.
Hier vind je meer informatie én kun je zoeken in de doodsbriefjes
Nooit ons laatste nieuws missen? Meld je aan voor onze nieuwsbrief!
