Militieregisters is een verzamelnaam voor verschillende boeken die werden gebruikt om dienstplichtige militairen te administreren.
Zoeken in de militieregisters
Deze index bevat militieregisters van de volgende plaatsen:
Alem, Beers, Berghem, Berlicum, Beugen, Boekel, Cuijk, Den Dungen, Deursen en Dennenburg, Dinther, Erp, Escharen, Gassel, Geffen, Haps, Heesch, Heeswijk, Herpen, Huisseling en Neerloon, Lith, Lithoijen, Maashees, Megen, Haren en Macharen, Mill, Nistelrode, Oploo, Sint Anthonis en Ledeacker, Oss, Oijen en Teeffelen, Ravenstein, Reek, Sambeek, Schaijk, Sint-Michielsgestel, Sint-Oedenrode, Veghel, Vught, Wanroij en Zeeland
Voor militieregisters van andere plaatsen, zie verderop deze informatiepagina, onder 'beschikbaarheid'.
Wat zijn militieregisters?
In 1815 werd bepaald dat de Nederlandse strijdmacht naast het bestaande beroepsleger moest bestaan uit een korps Nationale Militie. Vrijwilligers konden zich aanmelden voor dit korps en bij onvoldoende aanmelding moest worden geloot wie voor zijn nummer moest opkomen. Een ingelote dienstplichtige kon zich tegen betaling laten vervangen door een zogenaamde remplaçant, een vrijgelote dienstplichtige uit dezelfde provincie of één met een hoog lotingsnummer. Dit werd door beide partijen in een notariële akte vastgelegd. Het remplaçantenstelsel werd in 1898 afgeschaft en vervangen door een persoonlijke dienstplicht. Ook om andere redenen kon men worden vrijgesteld voor militaire dienst, bijvoorbeeld als men één wettige zoon had, onder de maat was of wegens lichamelijke gebreken.
De dienstplicht duurde aanvankelijk vijf jaar, vanaf het 18de tot en met het 22ste levensjaar. De wetten om de Nationale Militie te regelen werden in de loop van de negentiende eeuw en begin van de twintigste eeuw herzien en aangepast. Op grond van deze wetten was Nederland verdeeld in militiedistricten. Ieder district beschikte over een militiecommissaris, een militieraad en vanaf 1912 ook over één of meer keuringsraden. Zij waren belast met de loting en keuring van dienstplichtigen. De zorg voor de lichting van de militie was in handen van de Gouverneur van de provincie, later Commissaris des Konings/der Koningin.
Op 1 maart 1922 werd de Dienstplichtwet voor land- en zeemacht ingevoerd; het lotingsysteem werd pas in 1938 afgeschaft.
Beschikbaarheid
Certificaten van militie kun je terugvinden in de huwelijksbijlagen. Indien een echtpaar wilde trouwen, diende het een bewijs over te leggen waaruit bleek dat de aanstaande bruidegom aan de verplichtingen voor de Nationale Militie had voldaan. Een van de aardige zaken van zo’n certificaat is, dat je er enigszins uit kunt opmaken hoe een voorouder eruit heeft gezien. Op het voorgedrukte certificaat dienden bij de rubriek 'signalement' de volgende zaken te zijn ingevuld: lengte, aangezigt, voorhoofd, oogen, neus, mond, kin, haar, wenkbraauwen en merkbare teekenen. De huwelijksbijlagen kun je in de studiezaal van het BHIC raadplegen. Op FamilySearch kun je bovendien vaak scans raadplegen, zodat een bezoek aan onze studiezaal niet nodig is.
De militieregisters zelf waaruit de certificaten werden opgemaakt, kun je vinden bij de archiefdiensten in Noord-Brabant. Bij het zoeken naar een persoon is het belangrijk om te weten waar deze woonde op zijn twintigste levensjaar. Ook beschikken de archieven veelal over de conscriptieregisters, een naam voor militieregisters uit de Franse tijd.
Het BHIC heeft van een groot aantal plaatsen in het noordoosten van Brabant de militieregisters gescand. Dankzij de vrijwilligers van VeleHanden kun je daar ook op naam doorheen zoeken. Het gaat om:
Beers
Berghem
Berlicum
Beugen
Boekel
Den Dungen
Dinther
Escharen
Gassel
Haps |
Heesch
Heeswijk
Herpen
Lith
Lithoijen
Megen, Haren en Macharen
Mill
Nistelrode
Oploo, Sint Anthonis en Ledeacker
Oss |
Oijen en Teeffelen
Reek
Sambeek
Schaijk
Sint-Michielsgestel
Sint-Oedenrode
Veghel
Vught
Wanroij
Zeeland |
Zoeken in de militieregisters
Het BHIC beheert ook van de volgende plaatsen registers of losse stukken, maar deze zijn (nog) niet gescand of op naam doorzoekbaar. Je kunt ze raadplegen op de studiezaal of soms aanvragen via scannen op verzoek. Het gaat om:
Alem, Boxmeer, Boxtel, Cromvoirt, Cuijk, Deursen en Dennenburg, Dieden, Demen en Langel, Erp, Esch, Geffen, Haaren, Helvoirt, Huisseling en Neerloon, Liempde, Linden, Maashees, Oeffelt, Ravenstein, Schijndel, Uden, Velp en Vierlingsbeek
Zoek daarvoor in de inventarissen van de respectievelijke gemeentebesturen.
Het BHIC beheert ook van andere plaatsen militieregisters, vooral vanaf 1861. Deze zijn opgenomen in het archief van het Provinciaal Bestuur van Noord-Brabant (toegangsnr. 17). De volgende inventarisnummers kunnen van belang zijn:
-
Lotingsregisters van de militie betrekking hebbend op gemeenten uit de kantons Heusden en Oss, 1819-1820 (inv.nr. 4496)
Bevatten de namen van de lotelingen uit Heusden en Oss, hun geboortedata en -plaatsen, beroepen en aantekeningen van de dienstname of vrijstelling.
-
Agenda's van militaire zaken en alfabetische namen hierop, 1905-1928 (inv.nrs. 4544-4565)
Bevatten agenda's van de correspondentie van de Commissaris van de Koningin van verzoeken over verschillende gemeenten in Noord-Brabant om vrijstellingen of vergoedingen van bepaalde lotelingen uit hun gemeenten. Op de namen van de lotelingen zijn indexen gemaakt. De correspondentie zelf is niet bewaard gebleven.
-
Registers van herkeuringen voor de militie, 1863-1908 (inv.nrs.10680-10684)
Bevat chronologisch op datum van de vergadering van de keuringsraad de namen van lotelingen en schutters en hun woonplaatsen, die door de raad werden herkeurd. Achter de namen wordt aantekening gehouden van de fysieke gesteldheid en daarachter volgt 'geschikt' of 'ongeschikt'.
-
Registers van keuringen van plaatsvervangers voor de militie, 1876-1898 (inv.nrs. 10685-10687)
Bevat aantekeningen van de geneesheer en de heelmeester, verbonden aan de keuringsraad, over de fysieke gesteldheid van plaatsvervangers van de ingelote dienstplichtigen.
-
Registers van herkeuringen van lotelingen en schutters, 1885-1900 (inv.nrs. 10689-10690).
Bevat chronologisch op datum van de vergadering van de keuringsraad de namen van lotelingen en schutters en hun woonplaatsen. Achter de namen wordt aantekening gehouden van de fysieke gesteldheid en daarachter volgt ‘geschikt’ of ‘ongeschikt’.
Verschillende mannen meldden zich niet voor de keuring. Daarom schreef de Gouverneur in Noord-Brabant vanaf 1832 elk jaar de gemeenten aan met het verzoek de nalatige dienstplichtigen op de door hem samengestelde staten in hun gemeente op te sporen. Deze staten kun je tot 1852 onder andere terugvinden in het gedrukte Provinciaal Blad (inv.nrs. 8210-8238), trefwoord 'Nationale Militie' sub 'Staat of Opgave der nalatige dienstpligtige Lotelingen...'. Vanaf 1852 werd deze informatie gepubliceerd in het Algemeen Politieblad, dat onder andere op het CBG | Centrum voor familiegeschiedenis (online zoeken) en het Nationaal Archief te Den Haag kan worden ingezien. Gegevens over gedeserteerde of niet tijdig opgekomen miliciens zijn ook terug te vinden in de volgende nummers van het Provinciaal Bestuur:
Daarnaast beschikt het BHIC over de keuringsregisters van lotelingen van de nationale militie die in de jaren 1912 tot 1919 voor hun nummer op moesten komen (toegangsnr. 110). De keuringsregisters van de keuringsraden uit de drie militiedistricten bevatten de aantekeningen van de geneesheren inzake de lichamelijke gesteldheid van lotelingen. Tegen een beslissing van de keuringsraad kon in beroep worden gegaan bij de militieraad. Van deze Raad zijn alleen keuringsregisters uit de jaren 1912 en 1913 bewaard gebleven.
Tot slot hebben ook enkele andere Brabantse archiefdiensten militieregisters gescand en online doorzoekbaar gemaakt:
Hulp nodig?
Heb je vragen? Je kunt altijd contact met ons opnemen, telefoon 073-6818500, e-mail vragen@bhic.nl en chat. Je kunt je vragen ook stellen op ons forum voor historisch onderzoek en genealogie: www.bhic.nl/forum
Meer weten?
- J.A. van Deurse en Henk van den Brink, 'Conscriptielijsten', in: Genealogisch Tijdschrift voor Oost-Brabant 2 (1987) 104-106.
- Rob van Drie, 'Opkomen voor je nummer. Nationale militie in de negentiende eeuw', in: Genealogie. Kwartaalblad van het Centraal Bureau voor Genealogie 6 (2000) 36-41.
- B. Koerhuis en W. van Mulken, De militieregisters 1815-1922 (Den Haag 1986). Downloaden >>
- P.L. Leget-Kuijlen en J.N. Leget, 'Dienstplichtigen van de nationale militie', in: Genealogisch Tijdschrift voor Oost-Brabant 3 (1988) 199-202.
- J.G.M. Sanders (eindred.), Voorwaarts... mars! Onderzoeksgids voor defensiearchieven betreffende Noord-Brabant 1588-1974 ('s-Hertogenbosch 1996).
- A.P. van Vliet, 'De genealoog en het archief van het provinciaal bestuur van Noord-Brabant 1814-1920', in: De Brabantse Leeuw 40 (1991) 38-43.
- A.P. van Vliet (eindred.), Brabanders gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in Noord-Brabant ('s-Hertogenbosch/Den Haag 1995) 122-123.
Foto: gemobiliseerde soldaten in Schijndel omstreeks 1914 (collectie BHIC, nr. DCSDL-000038)
