De Raad van Brabant was in de periode van 1591 tot 1795 het hoogste rechtscollege voor Noord-Brabant. De Raad zetelde in Den Haag op het Binnenhof, waar vooral zaken in hoger beroep werden behandeld. In het archief van de Raad zitten grote reeksen criminele en civiele vonnissen en procesdossiers.
Het archief van het Leenhof van Brabant maakt een bijzonder deel uit van het archief van de Raad. De leenboeken bevatten lijsten en akten betreffende lenen van de hertog van Brabant en uit latere periodes, met vermelding van leengoederen, leenmannen, verheffingen en renten in Brabantse gebieden. De boeken zijn aangelegd vanaf begin 16e eeuw.
Zoeken in het archief
Bij het archief is een uitgebreide inventaris beschikbaar met informatie over de inhoud van het archief en hoe te zoeken naar gegevens. Grote delen van het archief zijn bovendien nader toegankelijk gemaakt:
> Ga naar de inventaris
> Zoeken naar personen in resoluties, vonnissen, procesdossiers enz.
> Zoeken naar plaatsen en leengoederen in resoluties, vonnissen, leenregisters enz.
> Zoeken in samenvattingen van resoluties
De resoluties, vonnissen, leenregisters en steeds meer andere stukken zijn gescand. Overige documenten, zoals procesdossiers, kun je gratis aanvragen via scannen op verzoek of inzien op de studiezaal.
Goed om te weten
- De voornamen van personen zijn in de oorspronkelijk papieren indexen opgenomen volgens moderne spelling. In de digitale indexen zijn voor wat betreft de vonnissen ook de achternamen zo mogelijk volgens moderne spelling opgenomen. Een naam als Philips van Leeffdael in de papieren index is bijvoorbeeld als Philips van Leefdaal in de digitale index opgenomen. Voor wat betreft de procesdossiers zijn de achternamen letterlijk uit de papieren indexen overgenomen, dus volgens de oorspronkelijke spelling. In het eerdere voorbeeld dus gewoon als Philips van Leeffdael.
- Varianten van een bepaalde naam (voornamen, tussenvoegsels, achternamen) waren in de papieren index bij elkaar geplaatst onder de meest voorkomende of meest simpele spelling van die naam, met vermelding van enige van die varianten. In de digitale index kon dit niet anders dan worden overgenomen. Een vermelding in de index als 'Philips van (de) Leeffdael' kan dus verwijzen naar een akte waarin een Philips van Leeffdael voorkomt, maar ook naar een akte waarin een Philips van de Leeffdael voorkomt. Houd hier bij het zoeken rekening mee, zoek creatief, zoek op naamsvarianten en gebruik jokertekens.
- In de indexen op plaatsen zijn tevens opgenomen namen waarvan niet altijd duidelijk was of het familienamen of plaatsnamen betrof. Voorbeelden: baron de Bierens, markiezin de Las Casas. Dit verschijnsel doet zich meestal bij adellijke families voor.
- De geografische aanduidingen zijn zo mogelijk volgens moderne spelling opgenomen in de index.
Wat zit er precies in de database?
Hier vind je een uitgebreid overzicht van alle dossiers die via beschrijvingen of indexen nader toegankelijk zijn gemaakt.
- Indexen van personen en plaatsen op criminele vonnissen 1587-1810 (inv.nrs. 448, 808-834 en 1250-1251). Voor de vonnissen in criminele zaken zie zowel bij indexen op de criminele als op de civiele vonnissen.
- Beschrijvingen (inclusief personen en plaatsen) en index van personen op dossiers inzake (zelf)moorden en doodslagen 1668-1802 (inv.nr. 466).
- Beschrijvingen (inclusief personen en plaatsen) en index van personen op civiele procesdossiers 1562-1794 (inv.nr. 788).
- Beschrijvingen (inclusief personen en plaatsen) en index van personen op civiele procesdossiers 1797-1811 (inv.nr. 1329).
- Indexen van personen en plaatsen op civiele vonnissen 1587-1811, vonnissen in communicatoire zaken 1633-1811 en vonnissen in Vlaamse Zaken 1676-1786, op arbitrale uitspraken 1721-1807 en akten van willige condemnatie 1644-1735, 1796-1811 (inv.nrs. 808-835, 1043, 1330-1333, 1375-1376 en 1384-1385). Tussen de civiele vonnissen bevinden zich ook strafvonnissen.
- Beschrijvingen en index van personen op mandementen (=bevelschriften, dagvaardingen) van debitis (=schuldenaren) en executorialen-generaal (=tenuitvoerleggingen) 1604-1721 (inv.nr. 996).
- Beschrijvingen en index van personen op rekeningen overlegd ter zake van boedelbereddering, voogdijen enz. 1594-1796 (inv.nr. 1018).
- Indexen van personen en plaatsen op leenboeken van het Leenhof van Brabant 16e-18e eeuw (inv.nrs. 1111, 1125, 1129-1131, 1138-1139 en 1144-1147).
Wat was de Raad van Brabant?
Gedurende de Tachtigjarige Oorlog werd Noord-Brabant geleidelijk afgesplitst van het oude hertogdom Brabant en kwam in handen van de Staten-Generaal. De Spaanse koning tevens Hertog van Brabant erkende pas in 1648 de Staatse soevereiniteit. De Staten-Generaal te Den Haag namen in Staats-Brabant de plaats in van de Hertog van Brabant.
In 1591 besloten de Staten-Generaal een voorziening te treffen voor Brabanders, die onder haar souvereiniteit stonden en niet meer bij de ‘Souvereine Raad van Brabant’ te Brussel in beroep konden gaan. Zij richtten daartoe op een Raad en Leenhof te Brabant, residerende op het Binnenhof te 's‑Gravenhage. In 1795 werd de Raad van Brabant ontbonden en vervangen door het Hof van Justitie te 's‑Hertogenbosch (1795-1802), later het Departementaal Gerechtshof voor Brabant te Breda (1802-1811).
De Raad van Brabant fungeerde voornamelijk voor zaken in hoger beroep. Eerst werd geprocedeerd bij de hoofdbanken van Breda (voor de Baronie), van Bergen op Zoom (voor het Markiezaat), van Cuijk (voor het Land) of van 's-Hertogenbosch (voor de Meierij) alvorens men verder ging procederen bij de Raad van Brabant. Daarnaast kwam men in sommige gevallen direct bij de Raad terecht. De Raad behandelde straf-, civiele en voluntaire zaken. In strafzaken werden delicten berecht, in civiele of burgerlijke zaken ging het om geschillen tussen personen. De voluntaire of vrijwillige zaken betroffen voornamelijk administratieve zaken zoals het verlenen van meerderjarigheidsverklaringen. Daarnaast was de Raad van Brabant ook betrokken bij de benoeming van en het toezicht op allerlei functionarissen.
Door het Leenhof van Brabant te 's-Gravenhage werden beleningen geregistreerd, voornamelijk van leengoederen in de Meierij van 's-Hertogenbosch.
De Raad van Brabant fungeerde voor de Stad en Meierij van 's-Hertogenbosch, Stad en Markiezaat van Bergen op Zoom, Stad en Baronie van Breda, Grave en het Land van Cuijk, Steenbergen, Willemstad en Prinsenland. De hoger beroepszaken van de vrije heerlijkheid Gemert, dat niet tot Staats-Brabant behoorde, werden ook behandeld door de Raad van Brabant. Behalve Staats-Brabant behoorden delen van het tegenwoordige Zuid-Limburg tot het rechtsgebied van de Raad, de zogenaamde Staatse Landen van Overmaze, bestaande uit ongeveer de helft van het aantal schepenbanken van het Land van Valkenburg, het Graafschap Daelhem en het Land van 's‑Hertogenrade. Vanaf 1676 sprak de Raad van Brabant ook recht in appelzaken vanuit Staats-Vlaanderen, het huidige Zeeuws-Vlaanderen.
Hulp nodig?
Heb je vragen? Je kunt altijd contact met ons opnemen, telefoon 073-6818500, e-mail vragen@bhic.nl en chat. Je kunt je vragen ook stellen op ons forum voor historisch onderzoek en genealogie: www.bhic.nl/forum
Meer weten?
- E.J.M.F.C. Broers & B.C.M. Jacobs, Procesgids Staatse Raad van Brabant (Hilversum 2000)
- W.A. van Ham, J.G.M. Sanders en J. Vriens (red.), Noord-Brabant tijdens de Republiek der Verenigde Nederlanden, 1572-1795. Een institutionele handleiding
