Thuis stond iedere dag de aardappel op het menu, voor het varken de aardappelpuree, vermengd met roggemeel en jus. In de jaren ‘40 kreeg ik als taak het stoken van de fornuisketel met rijshout uit de Rijbos. In de roodkoperen ketel van dat fornuis werden de ene week de aardappelen en de andere week het wasgoed gekookt. Hij diende ook wel eens als badkuip voor ons.
De circa 80 liter grote ketel werd met erpele gevuld, ongewassen, want zand hield de darmen van het dier zuiver. De dunne darm werd na de slacht gebruikt om een deel van zijn vlees er weer terug in te stoppen: boerenmetworst.
Op mijn hurken zat ik vuurtje te stoken. Op de zwarte, gietijzeren wand stond een afbeelding van een staartster en het woord Komeet. Ik had winterhanden, met jeuk, pijn en gezwollen handen en mij werd aangeraden het sap dat tijdens het stoken uit het hout vloeide op de zere plekken te smeren, maar het hielp niet. Ik proefde een gare aardappel en at deze, in de schil gekookt, zoutloos op, een luxe!
Vanuit de bijkeuken, waar het fornuis stond, ging men naar de stal, tegelijk de toegang naar het huiske. Links stond de geit en achterin was de kooi met een of twee varkens. Ik was amper tiener, maar de verzorging van de gehele veestapel was al aan mij toevertrouwd.
Vóór het varkensverblijf rechts stond een ijzeren ton met daarop het varkensmachien. Hiermee werden de gekookte aardappels tot puree gemalen. Het vleesvarken stond niet op dieet, maar vrat toch zoutloos. Het was bij ons precies als op de pentekening: met krijsende varkens die boven de schotten uitkeken. Zij roken de geur van gekookte aardappelen en kregen hun warme maaltijd.
Met een juteschort voor schepte Moeke de gekookte aardappelen met een houten scheplepel uit de fornuisketel, iemand anders draaide aan de zwengel. De lepel was van hout om de koperen wand te beschermen en was net als het varkensmachien door vader gemaakt.
Met soda werd de vaat gewassen en na afloop werd het sop als een soort jus met roggemeel en aardappelpure vermengd. Dit was het varkensdiner. Soms haalden we bij het melkfabriek een extraatje: ‘fiets’ ofwel ondermelk. Op zaterdagavond stopte Moeke de roodkoperen waterketel in het gemalen mengsel om die de volgende morgen er weer glanzend uit te halen. Kopervergiftiging? Varkens hebben zelfs koper nodig!
Bij één stook dacht ik, laat ik eerst het vuur aanmaken voor ik de ketel vul, maar dat vergat ik vervolgens. Moeke, misschien door de reuk gealarmeerd, tilde het houten deksel op. Ik wilde snel alsnog de ketel met water te vullen, maar gelukkig verbood zij dit. Het zou voor mij en de ketel gevaarlijk zijn geweest. Bij wijze van proef vulde ik de ketel eens met sneeuw, maar ik begreep al snel dat het dan langer duurde. Allemaal kostbare lessen uit mijn jeugd!
De pentekening is uit het boek van Bernard van Dam, Oud-Brabants Dorpsleven.
M'n broer wist te vertellen dat op plaatsen als brandstof voor de fornuisketel varkenszwoerd werd gebruikt.
Rini de Groot.
zei op 30 oktober 2019 om 14:04
In februari bezocht ik de Wheels een ruilbeurs van legermateriaal op Aquabest
en ontdekte daar ‘de ijzeren ton.’ Een ‘Duits oliedrum’ gegalvaniseerd stalen vat voorzien van 4 stalen ringen.
Rini de Groot.
zei op 30 oktober 2019 om 14:20
De afbeelding van de Komeet fornuisketel uit de catalogus van Reesink Zutphen van 1937. De schets ‘De Varkensketel uitdraaien’ is uit de hand van
Bernard van Dam.
Marilou Nillesen
bhiczei op 31 oktober 2019 om 14:45
Dan is het dat ook weer helemaal duidelijk, Rini. Dank voor deze toevoegingen.
Rini de Groot.
zei op 19 oktober 2021 om 22:09
Gezeten rond de ouderlijke keukentafel vertelt m'n oudste broer heel interessant (toen wonend op het vorige adres) op de Maasstraat de fornuisketel gestookt werd met turf, gehaald met de Hoogkar gehaald in de Peel. Ook afgewaaide boomtakken gesprokkeld voor de stook.
De circa 80 liter grote ketel werd met erpele gevuld, ongewassen, want zand hield de darmen van het dier zuiver. De dunne darm werd na de slacht gebruikt om een deel van zijn vlees er weer terug in te stoppen: boerenmetworst. 
Vóór het varkensverblijf rechts stond een ijzeren ton met daarop het varkensmachien. Hiermee werden de gekookte aardappels tot puree gemalen. Het vleesvarken stond niet op dieet, maar vrat toch zoutloos. Het was bij ons precies als op de pentekening: met krijsende varkens die boven de schotten uitkeken. Zij roken de geur van gekookte aardappelen en kregen hun warme maaltijd. 
