Recent moest ik terugdenken aan het brood dat in ons gezin midden jaren zestig werd gegeten. In gedachten stond ik als klant voor de winkeldeur van bakker Stams aan de Deutersestraat 2 te Cromvoirt. Dit in 1900 opgerichte pand is gesitueerd op een centrale locatie nabij de St. Lambertuskerk en het plaatselijke café.
Woonhuis annex bakkerij
Op een mij onbekend moment is het pand in gebruik genomen door broodbakker Theodorus Josephus Brekelmans (Berlicum 16 november 1891- Vught 28 januari 1959). Mede-eigenaren zijn de destijds minderjarige Catharina Theodora Johanna Brekelmans, Adriana Joanna Brekelmans (echtgenote van slager Adrianus Petrus Slenders) en bakker (voormalig spoorwegbeambte!) Cornelis Johannes Stams (Boxtel 18 oktober 1883 - Haaren 10 december 1966). Deze C.J. Stams huwde te Vught op 22 augustus 1907 met Maria W. van Iersel (Helvoirt 6 januari 1883- Weesp 22 februari 1963). Bakker T.J. Brekelmans was al in 1911 actief als bakker in Den Bosch en in 1913 in Udenhout. Hij huwde op 11 januari 1922 te Den Dungen met Petronella Catharina van Osch (Den Dungen 14 februari 1896- Cromvoirt 28 januari 1948). Mogelijk was Petrus Johannes Stams (de vader van C.J. Stams) bij hem als bakker werkzaam.
De voormalige bakkerij aan de Deutersestraat
De bakkersoven
Het hart van elke bakkerij is de oven. Werd deze in de Deutersestraat gestookt met turf, takkenbossen, olie, steenkool of met een elektromotor? Zeker niet elektrisch want pas in 1935 werd in Cromvoirt een elektrisch netwerk aangelegd. Neef Cor Stams vertelde mij: “het was vroeger een musterd gestookte oven” (gebundelde bossen hakhout uit houtwallen of hakhoutbossen dat bij boeren werd aangekocht). Paul Stams (die zijn vader Cor bij het broodbakken ondersteunde) vertelde dat de oven later ook met hout (dat na het bakproces in de nog hete oven werd gedroogd), kolen en olie is gestookt.
Standaard broodsoorten
Rond 1900 waren dat wit en bruin brood, roggebrood en suikerbrood. Er werd mogelijk door de ambachtelijke broodbakker gebakken volgens het bakkers handboek 1893 en ook met overleverde familierecepten van leermeesters.
Verbouwing
In 1925 heeft de gemeente Cromvoirt (Cromvoirt en Deuteren) meer dan 600 inwoners. In het dorp Cromvoirt waren dus zeker minder broodeters woonachtig. Rond 1928 wordt het pand Deutersestraat vergroot (bron: bouwvergunning 3 mei 1928, kadasternr. C 1538).
Generaties bakkers
Duidelijk is dat we te maken hebben met meerdere families en generaties broodbakkers (Brekelmans en Stams) die een band met pand Deutersestraat 2 hebben. Op 21 maart 1945 huwt Cornelis Johannes Henricus Stams (Heeze 17 mei 1920- Den Bosch 29 december 1985) met Johanna Maria Brekelmans (Cromvoirt 14 februari 1923- Cromvoirt 30 augsutus 2003). Cor is de zoon van bakker C.J. Stams. Joke is de dochter van bakker T.J. Brekelmans. Als lagere-schoolleerlinge is Joke al betrokken bij de bakkerij van haar vader en bezorgt fietsend het brood aan huis.
“Bakkertje Stams”
Het jaar 1951 is hoogstwaarschijnlijk het startjaar van "bakkertje Stams", zoals de inwoners van Cromvoirt de bakkerij in het dagelijks spraakgebruik nog altijd noemen. In dat jaar worden huis en moestuin gescheiden en wordt Cor Stams eigenaar van de bakkerij. In 1957 wordt een vergunning voor de bouw van een kippenhok afgegeven. In 1964 wordt vergunning verleend voor het plaatsen van een raam in de voorgevel (van de bakkerswinkel!).
In deel 2 van dit verhaal gaat het om de herinneringen aan de bakkerij en over het einde ervan. Nieuwsgierig?
Marilou Nillesen
bhiczei op 29 november 2022 om 10:31
Wat mooi dat je ons zo meeneemt naar de winkeldeur van bakker Stams in Cromvoirt, Aart. Dit moet vast veel herinneringen losmaken bij mensen die hier toen woonden (of wellicht nog steeds wonen)!
