In deel 1 van dit verhaal maakten we kennis met de bakkerij aan de Deutersestraat in Cromvoirt en de generaties bakkers die er werkten en woonden. In deel 2 gaat het over de herinneringen aan de periode dat "Bakkertje Stams" bestond en over het einde van het bedrijf.
Herinneringen uit de jaren zestig
Het pand is onderverdeeld in een woning (links), de bakkerswinkel met toegangsdeur (midden) en de bakkerij (rechts). Voor het winkelpand met een groot winkelraam staan enkele bomen. Voor de zaak is het erf met sintels (afkomstig van de Budelco zinkfabriek) verhard. Hier parkeer ik mijn fiets.
De bovenverdieping is de slaapruimte voor het gezin Stams. Een oudere inwoner van Cromvoirt herinnert zich nog dat in de winter de stuifsneeuw door het niet-beschoten dak op de slaapverdieping terecht komt en in de ochtend 'met een bats' door het raam naar buiten wordt gegooid.
De voormalige bakkerij aan de Deutersestraat
Wies van Roosmalen (70+) herinnert zich bakkersvrouw Joke Stams nog van de marsrepen. Voor haar als kleuter destijds onweerstaanbaar. In de winkel vraagt Joke aan de kleine Wies: betalen of opschrijven? Het wordt het laatste. Na een week op de pof marsrepen eten "verkoopt" de bakkersvrouw niets meer aan haar. "Eerst centjes aan je moeder vragen." De familie van Roosmalen (Cromvoirtse bijnaam "den Hermes”) neemt het brood voor hun grote boerengezin trouwens af een Vughtse bakker. De concurrent van bakker Stams is dus niet alleen supermarkt "W. van de Leur" te Cromvoirt maar ook de bakker in Vught en Helvoirt.
De bakkerswinkel
Cor Stams is, zoals gebruikelijk, al in de nachturen actief bezig met zijn ambacht. Joke en enkele van de destijds opgroeiende kinderen runnen van 's morgens vroeg tot 's avonds laat de bakkerswinkel.
In de bakkerswinkel (collectie Paul Stams)
De oudere kinderen brengen met de fiets bestellingen rond. Ik zie een van de dochters (kort voor de kerstdagen begin jaren ‘70) nog bij ons in Den Hoek over het zandpad aan komen rijden. De bestelling van een groot aantal broden (wit en bruin), volkoren, rogge- en krentenbrood, eierkoeken en worstenbroodjes komt tevoorschijn uit de grote bruine fietstassen en tassen die ook nog aan het stuur hangen. Cor bezorgt zelf bij klanten in Helvoirt. Op het laatst benut hij daarvoor een gemotoriseerde bakfiets.
Er kan (zoals in die tijd gebruikelijk) "op de pof" worden gekocht. De betaling volgt meestal aan het eind van de maand of tussentijds, als het pof bedrag te hoog dreigt op te lopen. Deze administratie wordt door Joke in een schrift met harde kaft nauwkeurig bijgehouden. Het pofboek is binnen de familie bewaard gebleven. Een bijzonder historisch document!
Interieur van "Bakkertje Stams", met rechts de pakken DE koffie (collectie Paul Stams)
In de winkel is het op soms (m.n. zaterdagochtend) zo druk dat je in de kleine winkelruimte of zelfs voor de winkeldeur best wel even staat te wachten. Er valt gelukkig wel wat te zien. De vitrine staat vol slagroomgebak (geleverd door een banketbakker), soezen, appelflappen, puddingbroodjes, cake, koffiekoekjes en diverse grote koffiekoeken (kano's, gevulde koeken etc.). Ook DE-koffie werd hier verkocht.
De broden liggen en staan keurig bij elkaar te wachten op de greep van Joke die een brood in de snijmachine plaatst. Zij schuift het gesneden brood vervolgens (met beide kapjes!) de papieren zak in. Het ruikt er heerlijk naar vers gebakken brood en gebak. IJs en snoeppotten zijn voor de dorpskinderen en kinderen van camping De Vondst de belangrijkste reden om de bakkerswinkel in te gaan, verlekkerd rond te kijken en af te rekenen bij Joke.
Interieur van "Bakkertje Stams" (collectie Paul Stams)
Cor loopt soms even binnen met een grote mand vol vers gebakken broden. De oven en Cor blijven verder onzichtbaar. En dan gaat de binnendeur links open. Ik kijk even de bakkerswoning binnen. Een grote houten tafel met een veelvoud aan houten stoelen aan beide zijden. De bakker en zijn echtgenote runnen namelijk ook nog eens een groot gezin van meer dan 10 kinderen (waaronder een tweeling). De vriendelijke, ietwat met haar hoofd schuddende bakkersvrouw bedient efficiënt de klanten. Ik ben snel aan de beurt. Het is ook in die tijd voor een middenstander lang en hard werken. Niet vreemd dus dat zij vermoeid oogt en donkere wallen om haar ogen heeft. Dat laatste is mij altijd bijgebleven. Diep respect voor Joke, Cor en de meewerkende kinderen.
Herinneringen ophalen
In juli 2022 ben ik Cromvoirt nogmaals fietsend doorgereden en op zoek gegaan naar oudere inwoners die de bakkersfamilie Stams gekend moeten hebben. Joke Verhoeven en haar schoonzus Corry delen met mij hun herinneringen.
Corry haalt haar verzameling krantenknipsels over Cromvoirt tevoorschijn. Corry Witlox-Coppens, ooit de oudste inwoner van Cromvoirt, is verhuisd naar Helvoirt. Haar zoon Maarten Witlox weet op mijn verzoek bij zijn moeder nog enkele herinneringen aan haar jeugdvriendin Joke Brekelmans op te halen.
De huidige bewoners van het pand (Jos en Judith Harmsen) blijken zeer geïnteresseerd te zijn in de historie van de bakkerij. Op een zomeravond in augustus vertellen zij voluit over hun verbouwde woning.
De bakkerswinkel is na het overlijden van de 65-jarige bakker Cor Stams (eind 1985) door zijn weduwe Joke tot eind jaren ‘90 voortgezet. Het brood wordt dan door een collega bakker geleverd. Volgens lokale bronnen hebben meerdere roofovervallen uiteindelijk geleid tot sluiting van de bakkerswinkel.
Vanaf 2002 staat het pand te koop. In 2004 wordt het verkocht nadat het enkele jaren leeg heeft gestaan. In 2005 is de grond rond de woning gesaneerd. Daarna start een 2.5 jaar durende verbouwing, grotendeels in eigen beheer uitgevoerd. De kopers slaan gelukkig het advies van de verkopend makelaar ("tegen de vlakte gooien die oude troep!") in de wind en verbouwen het pand waarbij markante kenmerken (waaronder de betonnen vloer van de oven) behouden blijven.
Het pand anno 2022 (foto: Aart van Bockel)
Het pand is op het eerste gezicht nauwelijks gewijzigd. De ramen kennen zelfs nog altijd verschillende maten (een gevolg van vroegere verbouw en aanbouw). Het dak is echter opgehoogd. Binnen is een ruime en mooie woning gecreëerd. Aanvankelijk blijft de winkelbestemming aan het pand gekoppeld (met de restrictie dat er zich geen bakker, groenteboer of slager mag vestigen). In 2013 eindigt ook dat.
Joke Stams
Joke overlijdt in 2003 op 80-jarige leeftijd. Zij heeft, na het overlijden van haar man, nog van een aantal mooie levensjaren mogen genieten. De kinderen Stams zijn allen buiten Cromvoirt gaan wonen. Zouden zij nog oude foto's van "Bakkertje Stams" in bezit hebben? Die vraag wordt positief beantwoord door Paul Stams. Van hem ontvang ik enkele foto's.
Tot verbazing van vele inwoners van Cromvoirt (die ik spreek) is er nooit aandacht gegeven aan de historie van bakkerij Stams. Door dit verhaal komen er misschien mooie herinneringen boven. Reageren kan via de site van het BHIC.
Bronnen
Dit verhaal was niet mogelijk geweest zonder de herinneringen, verhalen en tips van neef Cor Stams, zonen Cor en Paul Stams en van Joke en Corry, Cees, Jeanne, Vicky en Willy, Jos en Judith. Ook Marita van Brussel (medewerker studiezaal BHIC) mag niet onvermeld worden. Allen veel dank!
