Philips zit verankerd in DNA van Eindhoven

Werktuigkundig ingenieur Gerard Philips (1858 -1942) sticht in 1891 met zijn vader Frederik Philips (1830-1900) de gloeilampenfabriek in Eindhoven. Eerst een proeffabricage om de ontwikkeling van de kooldraadlamp onder de knie te krijgen, maar al binnen een jaar komen er tweehonderd gloeilampen per dag uit de fabriek. Saillant detail: Philips is best laat met de productie, want er zijn in Nederland al vier andere fabrikanten van gloeilampen.

In 1893 ontwerpt Gerard een nieuwe methode om kwalitatief hoogstaande gloeilampen te produceren, en schiet de productie omhoog tot 45.000 gloeilampen per jaar. Ruim tien jaar na de oprichting maken vader en zoon voor het eerst winst. Na dat eerste succes gaat Anton Philips (1874-1951), broer van Gerard, aan de slag als  koopman van het familiebedrijf.

Vijftigduizend lampen voor de tsaar

Dankzij diverse technologische ontwikkelingen stijgt de productieomvang stijgt tussen 1895 en 1905 van 40.000 naar 4 miljoen lampen per jaar. Met dank aan niemand minder dan tsaar Nicholaas II die 50.000 gloeilampen wil voor zijn winterpaleis. Anton stuurt zijn broer na deze overeenkomst een memorabel telegram vanuit Rusland met daarop de boodschap: ''Fifty thousand, fünfzig Tausend, cinquante mille.’’

Het succes van Philips brengt ook welvaart naar Eindhoven. Meer dan duizend werknemers zijn werkzaam in de fabrieken, driekwart daarvan is vrouw die met hun fijne handen beter geschikt zouden zijn de lamp te produceren. Een groot deel van de werknemers wordt uit andere delen van Nederland aangetrokken en krijgt een eigen dorp om te wonen: Philipsdorp (1910). Hierin zijn medewerkers van alle gemakken zijn voorzien. Van een Philipsbakkerij, Philipsdrogisterij tot een Philips-sportveld (PSV)). Philipsmedewerkers werken niet alleen bij het bedrijf, ze wonen er ook, ze leven er midden in.

De eerste decennia van de vorige eeuw staan bij het Eindhovense bedrijf bekend om de productie van radio’s, maar ook om de opkomst van televisie, scheerapparaten en medische apparatuur. Van gloeilampenfabriek ontwikkelt Philips zich langzaam tot consumentenelektronicabedrijf, tot de Tweede Wereldoorlog zich aandient. Op 10 mei 1940 begint de invasie, en de familie Philips vertrekt met hun belangrijke werknemers naar Londen. Alleen de onervaren Frits Philips (1905-2005) blijft in Eindhoven om het bedrijf op Nederlandse bodem te leiden.

Sinterklaasbombardement

Als ook Groot-Brittannië niet veilig blijkt, evacueert de familie naar de Verenigde Staten. Vanuit New York stichten zij kleine fabrieken en proberen zij het bedrijf verder uit te bouwen. Door de oorlog raakt het concern verspreidt. Frits Philips probeert in Nederland de thuishaven te beschermen. Onder Duits toezicht moet de Eindhovense fabriek voor de oorlogsindustrie gaan draaien want Philips produceert in die tijd voornamelijk radio-onderdelen voor de Duitsers. De productie loopt gewoon door, met Duitsland als grootste afnemer; voor de geallieerden een reden om de Philipsfabrieken te bombarderen. Tijdens het ‘sinterklaasbombardement’ op 6 december 1942 proberen Britse bommenwerpers de fabrieken te treffen. Omdat deze grenzen aan de binnenstad van Eindhoven wordt hierbij een groot deel van het centrum verwoest. 150 Mensen komen hierbij om.

In 1943 krijgt Frits het verzoek een werkplaats op te richten in het concentratiekamp in Vught. Hij gaat met dit verzoek akkoord maar stelt wel een aantal voorwaarden. Zo wil Frits gevangenen uitbetalen en zeggenschap over werkzaamheden. Daarnaast verzorgt Philips de zogenaamde ‘Phili-Prak’: een warme maaltijd die de gevangen dagelijks ontvangen. De Duitsers stemmen niet in met een betalingsregeling maar gaan akkoord met de andere voorwaarden. Frits’ besluit blijft altijd omstreden, zeker als in 1944 alle Joodse werknemers van het Philips-Kommando haastig naar Auschwitz gedeporteerd. De status van geschoolde arbeiders helpt velen van hen het kamp door.

Na de oorlog weet Philips snel de weg naar boven te vinden; de groeiende verkoop maakt het concern groter dan tevoren. Omdat in de decennia daarna grote innovatieve veranderingen plaatsvinden op het gebied van multimedia, begint ook Philips zich steeds meer te richten op consumentenelektronica. Audiovisuele media zijn tegen die tijd belangrijke producten voor het bedrijf, terwijl de lampenindustrie juist meer een zijtak vormt. Verschillende belangrijke doorbraken zijn kenmerkend voor de succesperiode van Philips, zoals het cassettebandje, de cd en het Senseo apparaat. Daar tegenover staan ook regelrechte flops, zoals Video 2000 en de cd-i. Los daarvan raakt de warme band met Eindhoven steeds meer bekoeld: in 1997 verplaatst Philips het hoofdkantoor naar Amsterdam.

Gezondheidszorg

Zo gaat de voormalige Eindhovense lampenfabriek de 21^ste eeuw in. Met lampen, televisies, radio’s, tandenborstels, scheerapparaten, medische apparatuur en koffiezetapparaten behoren allemaal tot het assortiment. Na aanhoudende verliezen in 2009 en 2011 besluit het concern een andere weg in te slaan en zich meer te focussen op de gezondheidszorg, onder het begrip HealthTech. Philips Lighting gaat verder als een los bedrijf met eigen hoofdkantoor, deels in handen van aandeelhouders. En extra pijnlijk voor veel Eindhovenaren: Philips is vanaf 2016 geen hoofdsponsor meer van de voetbalclub.

Maar juist het vertrek van het bedrijf naar Amsterdam en allerlei andere plekken over de hele wereld, heeft er voor gezorgd dat Eindhoven en in het bijzonder het voormalige industrieterrein Strijp-S opnieuw tot bloei komt. Want tientallen jaren was het een Eindhovense variant van de Verboden Stad: Strijp-S, een reusachtig bedrijfsterrein van Philips van zowat dertig hectaren, midden in Eindhoven, maar alleen toegankelijk voor personeel van Philips, nu één van de hotspots van een stad in ontwikkeling.