West-Brabant heeft al eeuwenlang een band met de Nederlandse Koninklijke familie. Maar wat merk je nu van “de Oranjes” als je door de regio wandelt of toert met fiets, motor of auto? Wij werden gewezen op enkele “Koninklijke Lindebomen" en gingen op onderzoek uit.
Functie lindeboom in vroeger jaren
Al eeuwen worden lindebomen op centrale plaatsen in dorpen en steden geplant. De Germanen wijdden de linde aan de “Freya” (Godin van de liefde, gezelligheid en vruchtbaarheid). Dit verklaart ook de locatie bij een woning (symbool van liefde, trouw en huiselijk geluk). In de tijd van keizer Karel de Grote hield de lindeboom de dondergod Donar met zijn bliksem en donder op afstand. Later werd rond de lindeboom recht gesproken. De “Gerechtslinde” werd soms benut om het doodvonnis uit te voeren door verhanging. Er werd rond deze centrale lindeboom ook gefeest. Vandaar de afbeelding van rond de linde dansende mensen op oude wandbordjes.
Bergen op Zoom, informatiebordje bij de Koningslinde
Wat kenmerkt de lindeboom?
De linde is inheems, stelt weinig eisen aan de grond en is dus zowel op kleigrond als op zandgronden te planten. Kan flink oud en meer dan 30 meter hoog worden. De linde is een bloesemboom met veel nectar, maar helaas ook een druiper vanwege bladluis. Parkerende automobilisten en bankzitters moeten dus even opletten van half juni tot half juli. De kroon van de boom heeft een piramidevorm.
Koningslinde?
In 1870 compenseerde koning Willem III de linde kwekers in de Betuwe nadat zij door een overstroming hun moederbomen verloren hadden zien gaan. Hij schonk hen nieuwe moeder linden oftewel “Moerbomen”. Vandaar de benaming “Koningslinde”.
Oranjebomen
Een belangrijke levensgebeurtenis binnen het huis Oranje-Nassau (zoals geboorte van een koningskind, troonsbestijging, memorabele verjaardag of jubileum) is voor bestuurders en Oranjeverenigingen altijd een passend moment geweest voor een blijk van genegenheid voor en verbondenheid met de Koninklijke familie Ook in West-Brabant is daar in het verleden invulling aan gegeven door het planten van een Oranjeboom, Koningsboom of Kroningslinde. Dat was bijna altijd een Hollandse linde (een cultivar van de Krimlinde). Tegenwoordig is de Koningslinde een boom met de wetenschappelijke benaming "Tilia x Europaea”.
Koningslinde in Bergen op Zoom
Koninklijke bomen en plantjaar
Wilhelmina Linde. Ter gelegenheid van haar troonsbestijging 6.9.1898.
Juliana Linde. Ter gelegenheid van haar geboorte in 1909.
Juliana Linde. Ter gelegenheid van haar huwelijk met Bernhard van Lippe-Biesterfeld in 1937.
Juliana Linde. Ter gelegenheid van haar troonsbestijging op 6.9.1948.
Beatrix Linde. Ter gelegenheid van haar troonsbestijging op 30.4.1980.
Beatrix Linde. Ter gelegenheid van haar 50e verjaardag in 1988.
Catharina-Amalia Linde. Ter gelegenheid van haar geboorte op 7.12.2003.
Willem-Alexander Linde. Ter gelegenheid van de troonsbestijging op 30.4.2013. Er zijn toen in alle 408 Nederlandse gemeenten lindes geplant!
Waar vinden we in West-Brabant Koningsbomen?
Bergen op Zoom
Op de gemeentelijke site wordt alleen gesproken over waardevolle bomen en herdenkingsbomen zonder verdere info over Koningsbomen. Van de gemeentelijke ambtenaar belast met de groenvoorziening ontvangen we een gedetailleerd overzicht. Op het Bolwerk-Zuid staat ter hoogte van huisnummer 4 een Koningslinde t.g.v. de inhuldiging van koning Willem-Alexander d.d. 30 april 2013. De boom is sinds 2019 omgeven door een hekwerk van Cortenstaal (een geschenk van de Kiwanis Club Bergen op Zoom die toen hun 40 jarig bestaan vierden).
Halsteren
In het centrum van Halsteren op het Mastboomplein staan de “Bernhard en Juliana beuken”. Deze zijn geplant ter gelegenheid van het huwelijk van de prinses en prins op 7 januari 1937. De bomen zijn herkenbaar aan de sierlijke letter J en B op de begeleidende bordjes. Tevens is daar de Koningslinde geplant ter gelegenheid van de inhuldiging van koning Willem Alexander op 30 april 2013.
De Juliana- en Bernhardslinden in Halsteren
Lepelstraat
In Lepelstraat staat tegenover Kerkstraat 28 sinds 30 april 2013 een Koningslinde t.g.v. de inhuldiging van koning Willem-Alexander.
Steenbergen
In Steenbergen staan drie Koningsbomen. Twee bomen, beide omgeven met een felgroen metalen hekwerk, vinden we in het stadspark op de Zuidwal. Bordjes ontbreken. De derde koningsboom staat binnen een vierkant zwart hekwerk langs het voetpad naar het gemeentehuis. Ook hier ontbreekt elke vorm van informatie over het waarom (t.g.v. ?) en wanneer (plantjaar) van de boom.
De Koningsbomen in Steenbergen. De twee linkse in het park, de rechtse bij het gemeentehuis
Wilhelminaboom in Dinteloord, geplant in 1923
Dinteloord
In Dinteloord staat op de Molendijk een Wilhelminaboom, geplant in 1923 t.g.v. haar 25 jarig ambtsjubileum. Daarmee is dit de oudste Koningsboom die wij aantreffen.
Nispen
In Nispen staan vier lindebomen die werden geplant t.g.v. de geboorte van Juliana (1909, plantdatum 24.5.1909), Beatrix (1938, plantdatum onbekend) en Amalia (2003, plantdatum 20.4.204). De heemkundekring “De Heerlijckheijd Nispen” plant elk voorjaar perkgoed (Oranje Afrikaantjes) rond de Beatrix en Julianaboom. De Koningslinde (plantdatum 30.4.2013) ter gelegenheid van de troonsbestijging door Willem-Alexander staat in het park aan de Oostmoer.
Deze bomen symboliseren de band tussen het vorstenhuis en Nispen. De heerlijkheid was ooit deel van de baronie van Breda en daarmee verbonden met de familie Van Oranje-Nassau.
Bij het 100-jarig jubileum in 2009 werd de Julianaboom (hoek Bergsebaan-Klokbergstraat) door het Nispense Oranje Comité voorzien van een oranje nestkastje. Op de hoek Patrijsstraat en Pelikaanstraat staat de Catharina-Amalia Linde. Tot slot: de gemeente Roosendaal verzorgt het onderhoud van de bomen.
De Beatrix- en en Julianalinde in Nispen
Huijbergen
In Huijbergen blijken twee koninklijke bomen geplant te zijn. We worden verwezen naar de Beatrixboom aan de Siardus Bogaertslaan en naar een boom op de hoek van Veenbes en Weg naar Wouw. Bij deze laatste boom is de toelichting van de paal verdwenen.
Links de Beatrixboom, rechts de boom aan de Veenbes in Huijbergen
Heerle
In Heerle is café-restaurant “De Oranjeboom” een bekende horecazaak. Of de in 1991 veelbesproken 100-jarige “Eik van Heerle” ook een herinneringsboom was, is ons niet bekend. Zeker is wel dat deze boom op de hoek van de Torenbaan en Herelsestraat bij bestuurders en inwoners in herinnering zal blijven als "discussieboom" (voorafgaande aan de nieuwbouw van de supermarkt). In Heerle is geen koningsboom te vinden.
Wouw
In Wouw staat sinds 30 april 2013 de Koningsboom op de markt. Op Koningsdag wordt, inmiddels bijna traditie, deze boom aangekleed met een oranje strik en rood-wit-blauw breiwerk. Bewoners van verzorgingshuis Markant zijn de makers van deze bijzondere aankleding. In 2021 verdween de oranje strik. In het Catharinapark van Wouw staat sinds 24 maart 2004 de Prinses Amalia boom (ter gelegenheid van de geboorte van kroonprinses Catharina Amalia d.d. 7.12.2003). Helaas is het aluminium gedenkplaatje bij de boom al enige tijd geleden vernield.
Links de Amaliaboom, rechts de Willem-Alexanderboom in Wouw
Wouwse Plantage
In Wouwse Plantage ontdekten wij een “Koninklijke Eik” in het Nieuwe Bos (het voormalige 3e Wereldbos). Deze ongenummerde boom wordt op een paal met aluminium plaatje aangeduid met de letters WA, een kroon en de datum 30.4.2013.
De Koningslinde op het Mill Hillplein in Roosendaal werd in 2013 geplant
Roosendaal
In Roosendaal staat de Willem-Alexander boom op het Mill Hill plein. Waar de Amaliaboom recent is geplant wordt niet duidelijk. De registratie van een mogelijk in Roosendaal geplante Wilhelminaboom, Julianaboom en Beatrixboom blijft ook nog even voor ons verborgen. Mogelijk is de Beatrixboom geplant in de wijk Tolberg (aan de Everberg). In een gemeentelijke beplanting tekening is deze boom hier aangegeven maar een officiële status is nergens vastgelegd.
Welberg
In Welberg levert zoeken en navragen ook geen koningsboom op. Meerdere inwoners denken dat er wel een koningsboom in het dorp heeft gestaan maar dat deze per abuis enkele jaren geleden is omgezaagd. We vragen het na maar dat blijkt een bevrijdingsboom (en dus geen koningsboom!) geweest te zijn. Iedereen weer op de hoogte dus.
Kruisland
In Kruisland staat de Beatrixboom onopvallend maar voorzien van een goed leesbaar bordje binnen een rond metalen hekwerk naast het terras van De Commerce Kruisland. Deze boom herdenkt haar vijftigste verjaardag.
Moerstraten
Hier staat de Koningslinde aan het plein bij Dorpshuis ParelMoer.
Een paal met bordje geeft informatie. De boom is hier geplant op 30.5.2013 t.g.v. de inhuldiging van Z.K.H. Willem-Alexander.
De Beatrixboom in Kruisland (links) en de Koningslinde in Moerstraten (midden en rechts)
Afsluitend
Een rondje langs alle koningslindes in de regio was beslist de moeite waard. Wat viel op? De informatiebordjes zijn herhaaldelijk onleesbaar of zelfs verdwenen. Sommige plantlocaties waren vervuild met afval of hondenuitlaatzones (getuige de grote drollen rond de Koningsboom). Alle bomen zijn gefotografeerd in maart 2023.
Oproep
De Koningsbomen in Brabant mogen niet verloren gaan. Dat start met het in kaart brengen en fotograferen van deze bomen en vervolgens opnemen in een centrale database. Wie pakt de handschoen op?
Bronnen
Publicatie Heemkundekring "De Heerlijckheijd Nispen”; Landelijk register Bomenstichting; Gemeenten Roosendaal, Bergen op Zoom en Steenbergen
Foto's: A. van Bockel, 2023
Dit verhaal is een aangepaste versie van een artikel, dat eerder werd gepubliceerd in de Zuid-West krant en in de De Krant, regio Wouw e.o. in maart 2023.
Aanvulling
Via de BHIC site werd ik door Norah geattendeerd op de Prinses Irene-boom, die in 1939 werd geplant in Esbeek (gemeente Hilvarenbeek). Inmiddels is dat een monumentale boom. Het meisje op de foto's is Jans van Raak. Jan Wijten vertelt er nog bij: "Het schönst geklede meske en jongetje van school mochten toen een boom planten en dè was ik, zei ze altijd vol trots. Jans van Raak, dochter van de plaatselijke bakker Jan van Raak (mijn opa)."
Planten van de Prinses Ireneboom in Esbeek (bron: familiealbum Wijten-Van Raak)
Planten van de Prinses Ireneboom in Esbeek (bron: familiealbum Wijten-Van Raak)
Weet iemand waar er in Noord-Brabant t.g.v. de geboorte van prinses Irene d.d. zaterdag 5.8.1939 een boom is geplant? Dit zou op maandag 7.8.1939 geweest kunnen zijn omdat dat destijds een nationale feestdag was.
Norah
zei op 20 mei 2023 om 12:22
Dit alles is op dinsdag 8 augustus 1939 in Esbeek gebeurd.
Er werden toen diverse bomen door leerlingen van de lagere school geplant voor een nieuw aan te leggen park > -Landgoed De Utrecht- .
Mvg.
Aart
zei op 21 mei 2023 om 21:00
Dankzij het bericht van Norah op zoek gegaan naar meer info en vervolgens contact gezocht met familie van een van de bomenplanters (destijds een meisje uit Esbeek). Er bestaat zelfs een foto van. Mooi stukje lokale historie die mogelijk nu wat breder in Brabant bekend raakt. Wordt vervolgd.
