De agrariërs in Boekel behoren al heel lang tot het innoverende type ondernemer. Een aantal jaren vóór de oprichting van de Boerenbond was de coöperatieve gedachte al aanwezig in de vorm van de Boekelse Landbouwclub. Naast andere vernieuwingen in de landbouw, kwam ook de oprichting van de eerste gezamenlijke boterfabriek uit deze kring voort.
Het was in 1893 dat enkele leden van de Boekelse Landbouwclub besloten om samen een boterfabriekje te beginnen. Die boterfabriek werkte op handkracht en bleef tot 1900 in gebruik. De zaak liep zo voortvarend dat er toen een nieuwe fabriek werd gebouwd onder de naam ‘Coöperatieve Boterfabriek De Kroon’.
In 1899 werd in Boekel een onderafdeling van de Boerenbond Erp opgericht.
Blijkbaar gestimuleerd door het succes van de boterfabriek van de Landbouwclub, startte ook de Boerenbond een coöperatieve boterfabriek. Het gebouwtje waarin dit fabriekje was gevestigd, is het oudste, nog bestaande voorbeeld van zo’n handkracht-boterfabriekje van Nederland. Het is inmiddels afgebroken om opnieuw opgebouwd te worden in het Boerenbondsmuseum in Gemert. In 1901 werd de onderafdeling Boekel van de Boerenbond een zelfstandige afdeling.
De Boerenbond gebruikte het voordeel van zijn schaalgrootte om ook in technisch opzicht vooruitgang na te blijven streven. In 1911 gaf de zuivelconsulent van de Boerenbond in Eindhoven een lezing over de voordelen van een stoomzuivelfabriek.
En het bleef niet bij deze ene lezing. Ook de geestelijk adviseur pleitte bij de Boekelse boeren voor de oprichting van een stoomzuivelfabriek. Zo kwam in 1912 de stoomzuivelfabriek ‘De Boterbloem’ van de grond. Die naam is trouwens wel opmerkelijk, want in die tijd werd een fabriek of bedrijf bijna standaard vernoemd naar een heilige.
De oprichting van De Boterbloem maakte meteen een einde aan de botermijn (botermarkt) in de kelder van het gemeentehuis, waar veel boter verhandeld werd en men er goed aan verdiende. De melk van de 900 koeien van de aangesloten 180 boeren in Boekel ging voortaan rechtstreeks naar De Boterbloem.
De aanvoer bedroeg tussen de 3 en 5 miljoen kilo per jaar. Onder voorzitterschap van Hub. Donkers ging de boterfabriek in 1951 over op de productie van kaas. In 1996 werd de fabriek afgebroken om plaats te maken voor woonhuizen.
Mijn Opa, Johann Tunnissen was volgens een koopacte van 9 januari 1906 dat deze meesterknecht aan de boterfabriek in Boekel was.
Mijn vader is ook in Boekel geboren in 1906. Maar hebben Boekel in 1906 verlaten en zijn naar Boxmeer verhuist.
Ik weet niet of er nog wat bekend is over die tijd. b.v. waar het woonadres was in die tijd.
Met vriendelijke groet,
Marilou Nillesen, namens BHIC
bhiczei op 5 september 2008 om 09:23
Beste Jan,
Je opa vertrok inderdaad op 30 april 1906 als fabrieksarbeider uit Boekel en tekende zich in Boxmeer als landbouwer weer in. Hij ging toen met zijn gezin wonen aan Zand B nr. 107. Je vader, Gerardus Jacobus, was toen nog maar een paar maanden oud. Deze gegevens zijn terug te vinden in het bevolkingsregister en staan ook in onze studiezaal. Je bent altijd welkom om ze ook zelf te bekijken!
Bart van de Ven. Boekel.
zei op 10 september 2008 om 20:13
Dag Jan.
Als ik de naam Boekel tegen kom,stijgt mijn belangstelling.Als echt Boekelnaar wil ik alles weten over Boekel waar ik geboren en getogen ben.In het bevolkingsregister van Boekel kwam ik een familie Tunnissen tegen die tot 1906 in Boekel woonden aan de toenmalige Kreugenstraat B.70.
Nu Wilhelminastraat.
Er werden drie kinderen geboren nl.Johannes, Maria-Wilhelmina en Gerardus-Jacobus.Uw grootvader moet gewerkt hebben bij boterfabriekje "De Kroon" eigendom van de zogenaamde Club. Deze moest wijken voor de coóperatieve boterfabriek van de Boerenbond en dat was zo rond 1906.Mogelijk is daarom de familie Tunnissen-Peters verhuisd naar Boxmeer.
Henk Buijks (namens BHIC)
zei op 12 september 2008 om 14:00
Bart, om te beginnen weer dank voor jouw altijd informatieve en lezenswaardige aanvullingen, ook weer in dit geval. Wel las ik in jouw reactie iets over "de zogenaamde Club". Was dat een zuivelcoöperatie of iets dergelijks?
Bart v.d. Ven.
zei op 13 september 2008 om 11:55
Henk.Voordat de coöpertieve melkfabriek in Boekel kwam, waren er tweew boterfabriekjes die de "Clubs genoemd werden."Piet v an Antwerpen schrijft in zijn boek, "Boeëre op skraol zaand" uitvoerig over de toen bestande boterfabriekjes en hoe het verder ging. Veel lees plezier. Bart.
jan v dijk
zei op 29 oktober 2008 om 15:52
ja de kaasfabriek in Boekel was goed opgezet jammer dat ie dicht moest de edammerlijk was zulk goed van opzet en dhr Ad Kordewinders links op de foto was de chef kaasmaker.
klaas de jong wirdum friesland
zei op 1 oktober 2009 om 20:00
heb hier met plezier gewerkt als rvs leidingmonteur van 1974 tot 1975 met onder andere jan van kessel +gerard verhoeve wij zaten in de kost in erp gooie en mooie tijd graag in kontakt komen jan van kessel afz k de jong <hoeksma en velt> email klaas-kevergek@live.nl
jan v dijk
zei op 7 februari 2011 om 15:24
De boter en later de edammer kaasmakerij was uniek in het zuiden het was een van winstgevende bedrijven van Campina maar moest mede door de druk van de Milnerkaas het veld ruimen jammer de groningers in Marum hebben er garen bij gesponnen dit is de Edammer fabriek van Europa maar de grondslag ligt toch lekker in Brabant in Boekel
Gerard H.A.A. de Bie
zei op 7 maart 2015 om 00:47
Dankzij inspanning van Boekelnaar Jos Huijben; één van de vele vrijwilligers van 't Boerenbondsmuseum in Gemert en vroeger werkzaam op "De Boterbloem" (zie zw.w.-foto) is het Boterfabriekske wat je op de kleurenfoto afgebroken ziet worden behouden gebleven. Wel-is-waar niet in Boekel, maar herrezen op het terrein van 't voornoemde Boerenbondsmuseum in Gemert.
Daar kun je 't in z'n "nieuwe" glorie nog bekijken.
Annemarie van Geloven
bhiczei op 9 maart 2015 om 13:54
Annemarie van Geloven
bhiczei op 9 maart 2015 om 13:56
Bij het BHIC bevinden zich nog archivalia van stoomzuivelfabriek de Boterbloem in het archief van Campina en voorgangers (toegang 187)
De Boterbloem in Boekel, 1912 - 1970
718 Statuten, 1939 - 1953
719 Notulen algemene leden- en bestuursvergaderingen, met raad van toezicht, 1939 - 1968
720 Notulen algemene leden- en bestuursvergaderingen, met raad van toezicht, 1964 - 1970
721 Ledenregister, 1949 - 1963
722 Ledenregister, 1963 - 1970
1725 Bouwvergunning en notariële akten, met bijlagen, 1912 - 1978
Martien v. Dooren
zei op 22 maart 2015 om 12:20
een verhaal van horen vertellen , of het waar is kan ik niet beoordelen.
een melkfabriek heeft veel water nodig om meer druk te krijgen was er op het dak een grote bak gemetseld. die na dat die hard was vol water werd gepompt.
Door het gewicht was het geheel door het dak gezakt en had een grote ravage veroorzaakt.
Mogelijk kunnen Boekelse mensen dit verhaal beamen op waarheid.
Martien v. Dooren Gemert
Gerard H.A.A. de Bie
zei op 22 maart 2015 om 14:51
Nooit eerder gehoord, Martien.
Maar was dit dit bij melkfabriek "De Boterbloem"gebeurd?
En op 't dak gemetseld kan volgens mij alleen met 'n plat dak en dat had toch geen van de 3 melk- / boterfabriek/en/skes in Boekel ! ?
Wie kan hier meer over vertellen ?
Harm de Smit
zei op 28 september 2017 om 20:06
Het is mij nooit duidelijk geworden hoe de tijdlijn van deze melkfabriekjes liep. Volgens mij kloppen de jaartallen niet. Ik heb een krantenartikel of een verslag waarin op 25 december 1893 besloten werd een coöperatieve boterfabriek 'de Kroon' te bouwen in Boekel. Dan lees ik veder dat op Febr. 1895 een zekere Hr J. van Kessel een boterfabriek gaat bouwen ' dit was toen bij veler beschouwing een groote gewaagde onderneming, terwijl zulke een fabriek hier reeds een geruime tijd bestond, en wel een coöperatieve' aldus het artikel.
Dus niet 1899 waar de heemkunde over spreekt maar 1895 ?
En waren er toen der tijd 2 boterfabriekjes actief ?
De artikelen vertellen nog dat na 3 jaar productie in de coöperatieve boterfabriek 1.2 miljoen liter melk gecentrifugeerd werd, met een opbrengst van 86910 H.K Boter ( halve kilo's) En In 1900 is er in de boterfabriek de Kroon een nieuwe seperator 'Apha B' geplaatst die 450 ltr/uur kon roomen.
Even ter verduidelijking, ik woon in het voormalige boterfabriekje 'de kroon' ( bovenste foto van dit artikel )
Gerard H.A.A. de Bie
zei op 30 september 2017 om 14:37
Beste Harm, in reactie -5- onder dit verhaal geeft Bart van de Ven je de volgende verwijzing : ."Piet v an Antwerpen schrijft in zijn boek, "Boeëre op skraol zaand" uitvoerig over de toen bestaande boterfabriekjes en hoe het verder ging. Dit boek is voor vele feitjes een must.
Wat ik er uit op maak :
4 maart 1893 ; oprichting, in coöperatieve samenwerking, van een handkracht-boterfabriekje onder de naam "De Kroon". Er werd alvast een handkracht -
melkcentrifuge aangeschaft en "begon met de verwerking van melk tot boter in een gedeelte van de in 1887 gebouwde boerderij van Johannes van Kol ( was mijn over-grootvader. ) aan de Kerkstraat ( = anno 2017 Kerkstraat 12 en gedeeltelijk 12A ) , waarin ook een winkel gevestigd was. Naast de centrifuge bestond de inventaris uit o.a. een kantelkarn, een buscule, een boterkneder en enkele roomvaten, gamellen en botermanden. Het personeel bestond uit botermaker P. van Moorsel en enkele (3) volwassen hulpkrachten".
14 december 1893 : Plan voor de bouw van een nieuwe boterfabriek in een algemene ledenvergadering.
20 januari 1894 : Plaatsing van een 2e centrifuge.
10 juli 1897 : Herdenking van 4-jarig bestaan van de Coóperatieve Boterfabriek "De Kroon" ( nog steeds bij van Kol ) kwam in "Het Nieuws van de week" uit Helmond.
30 juni 1900 : "De Kroon" in een nieuw gebouw aan de "Kreugestraat ( het huidige pand Luciusstraat 13 in Boekel ) ondergebracht en kreeg ook een geheel nieuwe inventaris, waaronder een nieuwe centrifuge ".
De krant "de Zuid-Willemsvaart meldde :
" Heden is de nieuw gebouwde roomboterfabriek van de Coöperatieve Vereeniging "De Kroon " onder directie van de heer A. van den Elzen voorgoed betrokken en de machines voor het eerst in werking gesteld. Zo'n doelmatige fabriek op een gewoon plattelandsdorp heeft men nog nooit gezien. Naar deze inrichting kan daar meenige vereeniging die willen bouwen een model genomen worden".
1905 : Op verzoek van Boterfabriek "de Kroon" bezoekt consulent J.J. Wintermans Boekel voor kwaliteit-controle.
1909 : "De Kroon"sluit zich aan bij de dan nieuwe " Noord-Brabantse Zuivelbond".
November 1910 t/m februari 1911 : Boterfabriek "De Kroon" scoorde aan de botermarkt te Eindhoven een gemiddelde prijs van f 1,38 en een halve cent per Kilogram.
December 1912 : Gemeenteraad van Boekel doekt de botermarkt op.
Jammer dat anno 2017 van "De Kroon" nagenoeg niets meer van over is.
Conclusie : "De Kroon" heeft ruim 7 jaar op Kerkstraat 12 zijn boter gemaakt.
Vanaf 30 juni 1900 tot minstens 1911 en waarschijnlijk 1912 op Luciusstraat 13..
Harm , Hopelijk heb je hier iets aan.
Harm de Smit
zei op 3 oktober 2017 om 17:39
Dag Gerard,
Bedankt voor je zeer uitgebreide uitleg hierover. Hieruit begrijp ik dat er steeds maar 1 boterfabriekje in Boekel is geweest gedurende de tijd? Zit ik nog met de vraag wat dan J. van Kessel in Febr 1895 van plan was, ook hij begon met een roomboterfabriek in Boekel terwijl 'de Kroon' al vanaf 1893 bezig was.
Enfin, het is nu duidelijk dat ons huis aan de Luciustraat tot 1912 dienst heeft gedaan als boterfabriek, ik heb een bouwtekening van 1913 dat de fabriek toen omgebouwd is naar woonhuis. En inderdaad erg jammer dat er nagenoeg niets meer van de boterfabriek over is gebleven. Enkel nog de 2 kelders onder ons huis met een gewelven plafond (waar de kaas kon rijpen ) . De pekelbaden hebben we in 1989 gesloopt omdat ze echt in de weg stonden. Nu jammer helaas..
Binnenkort laat ik een gedenkbordje aan de zijgevel plaatsen, dat er een boterfabriekje van 1900 tot 1912 gehuisvest is geweest. Zo blijven we er toch een beetje aan herinnerd worden.
Gerard H.A.A. de Bie
zei op 3 oktober 2017 om 18:27
Ja, Harm ik heb het bewust uitgefilterd gericht alleen op"De Kroon" om verwarring te voorkomen. Maar inderdaad was er ook een andere club met een boterfabriekje bezig. Ja dat kan natuurlijk ook apart uitgefilterd worden. Ik kon wel vaststellen uit "Boeëre op Skraol Zaand" dat "De Kroon" een team had die goede kwaliteit leverde wat bij het andere fabriekje en het vrije boter maken op boerderijen minder was.
Het was in 1893 dat enkele leden van de Boekelse Landbouwclub besloten om samen een boterfabriekje te beginnen. Die boterfabriek werkte op handkracht en bleef tot 1900 in gebruik. De zaak liep zo voortvarend dat er toen een nieuwe fabriek werd gebouwd onder de naam ‘Coöperatieve Boterfabriek De Kroon’.
Het gebouwtje waarin dit fabriekje was gevestigd, is het oudste, nog bestaande voorbeeld van zo’n handkracht-boterfabriekje van Nederland. Het is inmiddels afgebroken om opnieuw opgebouwd te worden in het Boerenbondsmuseum in Gemert. In 1901 werd de onderafdeling Boekel van de Boerenbond een zelfstandige afdeling.
De melk van de 900 koeien van de aangesloten 180 boeren in Boekel ging voortaan rechtstreeks naar De Boterbloem.
