Massatoerisme is een relatief recent verschijnsel, dat zo vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw aan zijn onstuitbare opmars begon. Vóór die tijd was toerisme, reizen voor de ontspanning, ter lering ende vermaak, alleen weggelegd voor de ‘happy few.’ Wie die welgestelden dan wel waren, die een eeuw geleden in de zomer de vaderlandse kust bevolkten? Daar kunnen we gelukkig wel iets over zeggen, omdat er voor een aantal badplaatsen lijsten van badgasten bewaard zijn gebleven.
Aangekomen vreemdelingen en lijsten van badgasten
Zo publiceerde het Domburgsch Badnieuws tijdens het badseizoen wekelijks een lijst van aangekomen vreemdelingen: naam, plaats van herkomst, verblijfplaats in Domburg (naam van hotel of pension) en het aantal personen. De Domburgse inschrijvingen zijn opgenomen in de database van van Zeeuwen gezocht.
Een speurtocht langs diverse sites met historische kranten brengt soortgelijke lijsten aan het licht voor de Noord-Hollandse badplaatsen Bergen (in de Bergensche bad-, duin- en boschbode) en Zandvoort (in de Zandvoortsche Courant. Officieel Orgaan der Gemeente en Bad-Courant). Verder speurwerk zal ongetwijfeld nog (veel) meer van dit soort interessante lijsten aan het licht brengen, maar dat zou in het kader van dit artikeltje te ver voeren.
Natuurlijk waren er honderd jaar geleden ook Brabanders die vakantie vierden aan de Nederlandse kust (althans in Bergen, Domburg of Zandvoort). Uit de drie genoemde krantjes kon een lijst worden opgesteld van alle vermeldingen van personen afkomstig uit plaatsen in Noord-Brabant. In totaal telt die lijst 123 vermeldingen van Brabantse individuen, families, groepen, in totaal 326 personen. Verreweg de meesten, 197, verbleven in Domburg, 72 in Zandvoort en 57 in Bergen.
Zo verbleef Barend Ter Haar Romeny, predikant te Ginneken, vanaf 8 juli in Domburg in Hotel Schuttershof, evenals de zus van zijn vrouw, mejuffrouw Marie Antoinette Heléne Tinant. Een week later arriveerde Henriëtte van Voorst Vader, een tante van mejuffrouw Tinant, eveneens woonachtig in Ginneken, die woonruimte in het dorp huurde. Of de dominee in de tussentijd ook in Domburg bleef is onduidelijk, maar op 12 augustus staat hij opnieuw in het Domburgsch Badnieuws, nu met vrouw, kinderen en bediende(n), in totaal 9 personen, met als verblijfplaats ook een huis of villa in het dorp. Het ligt voor de hand dat deze hele familiegroep een paar weken in één huis in Domburg woonde en daar heeft genoten van strand en vrije tijd.
Dit soort ‘familieontmoetingen’ komen we meer tegen: de Eindhovense sigarenfabrikant Joseph Zeegers verbleef in de zomer van 1922 met zijn gezin langdurig in Pension Zonnetij in Bergen, waar in diezelfde tijd ook mejuffrouw Alida Aukes verbleef, een zus van Zeegers vrouw. In het Domburgse Badhotel logeerden in juli de heer C. Franken, de heer en mevrouw Jos. Franken en de heer en mevrouw F. Franken, zeer waarschijnlijk allen telgen uit de bekende Tilburgse fabrikantenfamilie van die naam.
Centraal op de foto hotel Nassau Bergen, helemaal linksboven het Kinderhuis (Foto Beeldbank Bergen)
Niet alle families verbleven op één adres, merkwaardig genoeg zelfs niet elk gezin. Het is natuurlijk niets bijzonders dat de broers Laman Trip niet met elkaar op vakantie gingen: jonkheer Scato nam op 12 augustus zijn intrek in Pension Duinlust in Domburg, op dezelfde dag arriveerde jonkheer Christiaan met zijn tienjarige dochter Valérie in Bergen. Wel opmerkelijk is dat Christiaan daar naar Hotel Nassau Bergen toog, terwijl Valérie haar intrek nam in Kinderhuis De Spart, dat een paar honderd meter verderop lag. Wat dat Kinderhuis precies inhield is onduidelijk. Dat hetzelfde gebouw op een topografische kaart van een paar jaar later Herstellingsoord heet, doet wel vermoeden dat het hier om een medische instelling voor kinderen ging. Hoe dan ook, als Valérie al ziek was, dan is ze er weer bovenop gekomen: ze blies haar laatste adem pas uit in 2006, 93 jaar oud.
En wie de lijst doorleest komt meer bekende namen tegen. Neem bijvoorbeeld jonkheer Mr. A.F.O. van Sasse van Ysselt die eind juni - begin juli 1922 in het GrandHotel in Zandvoort verbleef: raadsheer, vice-president en tenslotte president van het Gerechtshof in ’s-Hertogenbosch, politicus binnen de R.K. Staatspartij en onder ander jarenlang lid van de Tweede Kamer, maar tegenwoordig waarschijnlijk vooral bekend als historicus en auteur van De voorname huizen en gebouwen van ’s-Hertogenbosch. Diezelfde maand treffen we in Domburg Adriaan de Jong Verhagen met zijn familie uit Heusden, oprichter van de Heusdensche Conservenfabriek, die aan de basis stond van het zeer succesvolle, maar inmiddels ook alweer verdwenen Jonker Fris. In augustus treffen we in Domburg de familie Van Abbe, die haar fortuin had vergaard in de tabaksindustrie, en tegenwoordig vooral bekend is van het gelijknamige museum voor moderne kunst in Eindhoven.
Andere badplaatsen, andere bestemmingen
Naast Domburg, Zandvoort en Bergen afficheerden zich ook in 1922 al veel meer plaatsen aan de Nederlandse kust als badplaats. Daar hebben we geen gastenlijsten van gevonden, maar een snelle rondgang langs fotocollecties van de verschillende Brabantse archiefdiensten levert foto’s op uit Noordwijk aan Zee, Zandvoort en Wijk aan Zee, en bovendien ook van de Belgische Noordzeekust in Blankenberghe en Heijst aan Zee.
Bovendien blijkt uit die rondgang dat badplaatsen zeker niet de enige reisdoelen van vakantielustige Brabanders waren. Zo vinden we in de collectie Diepen in Tilburg foto’s uit Blankenberge en Scheveningen (1923), maar daarnaast ook opnames van vakanties in Valkenburg (villa Alpha), Nijmegen (villa Geldersch Hof), Breda (Hotel Mastbos), Kleef en Luik. De actieradius van de Helmondse textielfamilie Coovels was nog veel groter: naast herhaalde bezoeken aan Bergen aan Zee getuigen ettelijke foto’s van reizen naar Italië, Oostenrijk, Frankrijk, Tsjechoslowakije.
Conclusie
Verreweg de meeste Brabantse badgasten in Domburg, Zandvoort en Bergen kwamen uit de grote steden: 20% uit Breda (en nog eens 12% uit Ginneken en Teteringen), 16% uit Tilburg, 15% uit ’s-Hertogenbosch en 14% uit Eindhoven. Verder komen er alleen uit Roosendaal nog meer dan 10 badgasten, de andere plaatsen, meestal kleinere stadjes en regionale centra met enige industrie, waren de woonplaats van steeds slechts een handvol badgasten. Traditioneel agrarische gemeenten ontbreken zo goed als volledig.
De beroepen van de Brabantse vakantievierders worden niet vermeld in de badkrantjes, maar uit andere bronnen kan voor een behoorlijk aantal wel worden achterhaald in welke sector zij werkzaam waren. De meesten waren actief in de industrie (textiel, sigaren) en de handel. Voorts tellen we vijf militairen, vier rechters en een advocaat, drie artsen, twee belastingambtenaren en twee dominees. Verder twee mannen uit het onderwijs, een accountant, een hotelier, een ingenieur, een journalist. En dat is toch meer dan alleen de happy few waar we het in de inleiding over hadden. Juist die allerrijksten ontbreken op onze lijst. Van de 415 hoogstaangeslagenen in Noord-Brabant van 1917 komen er slechts een handvol op de lijst met badgasten voor. De echte upper ten zal ongetwijfeld naar nog veel mondainere vakantiebestemmingen zijn afgereisd.
Concluderend kunnen we stellen dat een vrij grote groep vanaf de gegoede middenklasse en hoger in de zomer de Nederlandse badplaatsen bezocht, met name stedelingen, actief in industrie, administratie, rechtspraak, onderwijs etc. Voor verreweg de meeste Brabanders bleef het strandleven voorlopig nog een onbereikbare droom, die pas een halve eeuw later langzamerhand zou worden verwezenlijkt.
Leuk verhaal en prachtig dat die lijsten bewaard zijn gebleven. Even een puntje: in de passage over Van Sasse van IJsselt staat het jaartal 2022 genoemd, ik denk dat je je een eeuw vergist....... gr Petra
Anton Schuttelaars
bhiczei op 22 juli 2022 om 18:45
Ach, da's dom van me, klopt natuurlijk. Het jaartal is aangepast.
