Circus van Bever en zijn geschiedenis

Over de oprichting van het circus door Henri van Bever

Tijdens een overwintering van een kermis in Kralingen werd op 24 december 1863 Henri van Bever geboren, zoon van Petrus Franciscus van Bever en Digna Putters, van oorsprong Belgische kermisreizigers. Henri van Bever, ook wel Pietje genoemd, werd de stichter en oprichter van het Circus van Bever.

Volgens publicaties uit 1935 zou hij in 1896 zijn eigen circus-variété-theater gesticht hebben. Henri van Bever was getrouwd met Maria Theresia Maes, een dochter van ook Belgische kermisreizigers. Uit dit huwelijk werden drie kinderen geboren: een zoon genaamd Leon van Bever, geboren te Gent (België) op 9 oktober 1887 en een dochter genaamd Helena Jeanetta van Bever, geboren te Meenen (België) op 18 augustus 1892. Het derde kind, een dochter, was op jonge leeftijd overleden.

De directie Helena van Bever en August Prescher

Dochter Helena Jeanetta van Bever, bekend als Helena van Bever, trouwde met een zekere heer D'Have. Uit dat huwelijk werd geboren dochter Marie op 10 september 1911 te Lebbeke (België). Na enkele jaren overleed D'Have en op 31 januari 1918 hertrouwde Helena van Bever en wel met August Prescher (1896-1971), een zeer ambitieuze zoon van een circusdirecteur.

Het echtpaar August Prescher en Helena van Bever nam het circus over van vader Henri. Het Circus van Bever kreeg aldus een nieuwe directie, de naam bleef dezelfde. Het had een goede klank en was vertrouwd. Maar de nieuwe directie breidde uit, moderniseerde veel en kocht later een grotere tent. Hun dochter Marie werd onder de artiestennaam Mary van Bever een allround circusartieste en trouwde op 31 januari 1935 met Willy Maintz, een burgerjongen uit Sittard en zoon van een kastelein.

Het huwelijk tussen Willy Maintz en Marie duurde niet lang. De temperamentvolle Emile Karoly, een circusartiest uit Hongarije, dreef beiden uit elkaar. Marie van Bever en Emile Karoly vertrokken samen en gingen in Hamburg aan de slag in een circus. Met het gemis van de artiesten Marie en Emily brak een onzekere rommelige tijd aan voor het circus. Een oplossing werd ingevuld door Bubi Wilke met een westernnummer en diens zuster Valesca met ‘pas de deux’ te paard. De vader van Wilke was een goed dresseur en presenteerde de dieren zoals paarden en olifanten. Voor het publiek was er dus niets aan de hand met een goed circusprogramma. August Prescher miste zijn stiefdochter Marie, reisde af naar Hamburg om haar terug te halen, uiteraard met haar nieuwe levensgezel de Hongaarse Emile Karoly.

Huwelijk Marie van Bever met Emile Karoly en de geboorte van Ilonka Karoly

Na de echtscheiding van Marie trouwde deze met Emile en uit dat huwelijk werd in 1938 geboren dochter Ilonka Karoly, die uitgroeide tot een beroemde ballerina te paard en hogeschoolrijdster. De circusfamilie Van Bever was dus weer compleet en het circus reisde van stad naar dorp en omgekeerd met een tournee van twee voorstellingen per dag. Bij grote kermissen waar goed verdiend werd, waren tien voorstelling geen uitzondering.

Bevrijding zuiden van Nederland

In november 1944, bij de bevrijding van het zuiden van Nederland, was het bijna gedaan met het circus. Het winterkwartier in Terheijden lag zes etmalen lang in de vuurlinie, er werd voor tienduizenden guldens schade aangericht en er sneuvelden ook enkele paarden.

Brand in de materiaalschuur op het winterkwartier

Op zondag 22 november 1953 tegen middernacht brak er brand uit in de materiaalschuur van het in Terheijden ingekwartierde circus. Een door een stalknecht achtergelaten sigarettenpeuk bleek de oorzaak. De schuur brandde geheel af en het meeste materiaal van de zogenaamde kiosktent ging verloren. De stal, de oefenpiste en het daktentdoek bleven gespaard. Ook de levende have, zoals olifanten, kamelen en paarden, ontsnapte aan het vuur. De dieren werden door het circuspersoneel en omwonenden bevrijd en trokken in vrijheid het dorp en omgeving in. Eén van de olifanten richtte nogal wat schade aan in de keuken van één der boerderijen in de omgeving. Maar de kamelen alsook de olifanten werden vrij snel gevangen op en nabij de verkeersweg Terheijden – Breda. De dagen die volgden werden de paarden teruggevonden waarvan drie in een vijftien kilometer verderop gelegen weide. Een aantal paarden, waaronder een hogeschoolrijpaard, hadden tijdens hun vlucht verwondingen opgelopen. De materiele schade werd destijds geschat op zo’n 150.000 gulden en de vraag was of het circus, dat tot één der oudsten in Nederland werd gerekend, een doorstart kon maken.

Het ‘Comité Hulpactie Circus Van Bever’

Al snel werd het ‘Comité Hulpactie Circus Van Bever’ opgericht, het circus werd gered en men kon een nieuwe zesmastertent aanschaffen. Na de premièrevoorstelling schreven de dagbladen op 17 april 1954 te Venlo: ‘Circus Van Bever verjongd herrezen uit de as‘.

Marie Karoly en haar dochter Ilonka in Amerika

In de periode na de brand reisde Ilonka Karoly en haar moeder Marie van Bever af naar Amerika om te werken in het grootste circus, het ‘Ringling Bros. and Barnum & Bailey circus’. Ilonka trad daar op als ballerina te paard en hogeschoolrijdster en werd daar begeleid door haar moeder. Beiden keerden op 16 juli 1956 weer terug naar Nederland om weer te acteren met de paardendressuurnummers in het Circus van Bever.

Het einde ..... en toen brak het jaar 1959 aan

Men twijfelde steeds vaker om op tournee te gaan. De financiële lasten werden steeds zwaarder, zoals de vermakelijkheidsbelasting en de afdrachten van de sociale premies voor het personeel. Het op leeftijd zijnde directie-echtpaar Helena van Bever en August Prescher had het moeilijk om een beslissing te nemen. Toch zijn ze in 1959 nog op reis gegaan, niet lang en alleen in het najaar met Breda voor de laatste voorstelling om daarna voor de laatste maal en definitief naar het winterkwartier van Terheijden te vertrekken. Het einde van het circus werd een feit.

In 1960 werd het circus verkocht aan een multimiljonair, een bananenkoopman op Martinique, die onder de naam van ‘Grand Cirque des Caraibes’ op tournee ging. De manege en de paarden bleven eigendom van familie Van Bever die deze verhuurde aan andere circussen.

De voormalige directie Helena van Bever en August Prescher bleef op haar winterkwartier in Terheijden. Op 22 juni 1971 overleed August Prescher op 75-jarige leeftijd en op 15 juni 1972 overleed Helena Prescher-van Bever op 79-jarige leeftijd. Hun dochter Marie overleed op 29 april 1989, ruim tien jaar na het overlijden van haar man Emile Karoly op dinsdag 15 augustus 1978, op 67-jarige leeftijd. Eerder, na het overlijden van Emile, verkocht Marie van Bever het winterkwartier en woonde de rest van haar leven in een woonzorgcentrum.

De ballerina te paard en hogeschoolrijdster Ilonka Karoly

Na het einde van Circus van Bever heeft Ilonka Karoly enkele jaren in Zuid-Afrika gewerkt en later in Denemarken, Duitsland, Frankrijk en België. In Nederland tenslotte bij het circus van Toni Boltini waarna Ilonka Karoly het circusleven vaarwel zegde. In Zuid-Afrika had zij de Hongaarse circusartiest Feri Baliga (1937-2002) leren kennen. Zij trouwden en uit dat huwelijk zijn twee zoons geboren, Feri jr. en Marco. Het echtpaar Feri Baliga en Ilonka Karoly trainde nog vele jaren paarden, die werden geleverd aan landen over de hele wereld zoals Amerika, Mexico, Frankrijk, Rusland, enz. en aan bekende circussen zoals Krone en Sarrasani.

Bronnen

Clubblad van de Oudheidkundige Vereniging Sliedrecht, december 1994 nummer 21,
De Leidse Courant van woensdag 31 januari 1968,
Dagblad De Stem van 1953 tot en met 1960 alsook het Overijsselsch Dagblad van 23 november 1953, en
Publicaties door Leon Krijnen, voormalig verslaggever dagbladen De Stem en BN/DeStem.