Voorschriften uitvaardigen is één ding, zorgen dat ze ook gehandhaafd worden een ander. Het plakkaat waarbij Karel V pegels vaststelde voor de watermolens op de Aa was bedoeld om de doorstroming van de rivier goed te regelen. Vanaf augustus 1546 tot in het najaar inspecteerde men de Aa op de uitvoering van de maatregelen. Toezicht en boetes moesten er daarna voor zorgen dat het ook allemaal bleef werken.
Om het nakomen van de bepalingen uit het plakkaat af te dwingen konden boetes worden opgelegd. En die waren niet misselijk. Het kon een bedrag zijn van 1 Carolusgulden (vergelijkbaar met een bedrag van zo’n € 500,- nu) voor het niet opvolgen van een bevel om de molensluis open te zetten. Voor het hoger maken van de waterborden of de schutborden dan toegestaan, kon al een boete van 6 Carolusgulden worden opgelegd.
En iemand die met de pegels ging knoeien en ze hoger zette, kwam niet alleen in aanmerking voor een boete van 60 realen (dat is 20 Carolusgulden ofwel een boete in de orde van grootte van € 10.000,-), maar zou ook worden “gecorrigeert als falsaris”, dat wil zeggen gerechtelijk vervolgd en bestraft. Dat laatste gebeurde in het algemeen in de vorm van een lijfstraf.
Vijftig jaar
Het lijkt erop dat het plakkaat vanaf het najaar van 1546 een aantal decennia goed heeft gewerkt. Er moest natuurlijk wel eens een aanschrijving uit naar een dorp om de autoriteiten er aan te herinneren dat men de rivier en de daarin uitwaterende lopen geregeld moest vegen en reinigen, zodat het water vrijelijk kon stromen. Maar ruim vijftig jaar ging dat overwegend goed.
De 80-jarige oorlog, die zich vooral na 1580 voornamelijk in het huidige Noord-Brabant afspeelde, maakte daar een einde aan. De aandacht van de overheid voor de handhaving van het plakkaat verslapte en vanaf 1600 nemen de klachten over wateroverlast dan ook stelselmatig toe.
Corruptie?
De Vrede van Munster in 1648 bracht geen verbetering. Toen bijvoorbeeld Gijsbrecht Pieck van Thienhoven, raad en rentmeester-generaal der Domeinen in Brabant, midden 17e eeuw een schouw van de Aa aankondigde bij het Helmondse stadsbestuur, reageerde dat op een manier waarbij we nu wellicht een wenkbrauw zouden optrekken.
In de vergadering van het stadsbestuur concludeerde men dat het nuttig zou zijn iemand af te vaardigen om de rentmeester met d’een of ander middel tevreden te stellen en hem af te leiden van de komende schouw, hetzij met contanten of op andere wijze. Twee van de schepenen hadden daarop een onderhoud met de rentmeester waarin ze hem verzochten om het bij de schouw een beetje redelijk te houden. “Transparantie” was ook geen punt: in de gemeenterekening van dat jaar is een en ander keurig verantwoord: “betaald de som van 67 gulden bovenop het salaris van jonker Pieck, toen hij hier was om de schouwvoering te doen, voor verteringen en anderszins, inclusief nog 1 gulden 10 stuivers voor een voorpaard voor hun karos, samen 68 gulden 10 stuivers”.
De klachten over wateroverlast van de Aa namen dan ook gedurende de 17e en 18e eeuw in aantal en frequentie toe, zonder dat er echt iets werd ondernomen. Daar kwam pas in de 19e eeuw verandering in.
Om het nakomen van de bepalingen uit het plakkaat af te dwingen konden boetes worden opgelegd. En die waren niet misselijk. Het kon een bedrag zijn van 1 Carolusgulden (vergelijkbaar met een bedrag van zo’n € 500,- nu) voor het niet opvolgen van een bevel om de molensluis open te zetten. Voor het hoger maken van de waterborden of de schutborden dan toegestaan, kon al een boete van 6 Carolusgulden worden opgelegd.
Vijftig jaar
Corruptie?
