De brieven van Walter Dürkop

Dit is een ingekorte versie van het verhaal. Klik hier voor de volledige versie

Ruim tien jaar geleden benaderde een collega mij i.v.m. een aantal oude brieven die hij in een antiekzaak had gekocht en afkomstig bleken te zijn van een Duitse militair die in het najaar van 1944 strijd leverde in Noord-Brabant. Ik heb er Nederlandstalige transcripties van gemaakt en het een en ander uitgezocht over de personen en plaatsen die door hem genoemd worden. Praktische zaken over de verzending van pakketjes, bezorgdheid over het lot van zijn familieleden in verband met de luchtbombardementen en herinneringen aan de vooroorlogse tijd vormen een belangrijk deel van de inhoud. Daarnaast vertelt hij echter ook over zijn belevenissen en vermeldt hij daarbij gebeurtenissen waarvan je zou verwachten dat ze niet door de militaire censuur zouden zijn gekomen.

Zo kwam ik er achter dat hij betrokken was bij de gevechten in Normandië die volgden op D-Day en dat hij daarna de terugtocht door Noord-Frankrijk en België meemaakte, die in het najaar een voorlopig einde vond in Noord-Brabant. Omdat hij zelfs een aantal maal de naam van zijn bevelhebber noemt, luitenant-generaal Sander, kon ik nagaan dat hij onderdeel uitmaakte van de 245-ste infanteriedivisie, die in oktober en november 1944 in en rond Tilburg en Breda stelling had betrokken.

Walter Dürkop vermeldt twee Brabantse locaties waar hij met zijn eenheid gelegerd was, namelijk het dorp Moergestel en een papierfabriek. De naam van de papierfabriek noemt hij niet, maar de envelop waarin de brief zit is gestempeld met ‘Papierfabriek Maasmond Raamsdonksveer’. Waarschijnlijk heeft hij deze gevonden in het kantoor van de fabriek en gebruikt voor zijn correspondentie, al blijft het vreemd dat deze strategische informatie door de censuur is gekomen.

Walter geeft een uitvoerige beschrijving van dit grote fabriekscomplex op de noordoever van de Bergsche Maas (dus in de gemeente Dussen) nabij de Keizersveerse Brug, dat voorzien was van arbeiderswoningen en een eigen haventje. De machines die hij er aantreft hebben zijn bijzondere belangstelling en dat geldt vooral voor die van Duitse makelij.

‘Maasmond’ was een aanzienlijke papierproducent. Als onderdeel van de Engelse onderneming Reed (later samengegaan met het Nederlandse Elsevier) groeide ‘Maasmond’ uit tot een van de modernste papierfabrieken van Nederland. Tijdens de interbellumjaren was het bedrijf weer in Nederlandse handen. Het ging toen weliswaar minder voorspoedig, maar eind jaren dertig produceerden de ruim vierhonderd werknemers jaarlijks nog altijd zo’n tienduizend ton papier, met ‘gestreken papier in één gang’ als specialiteit. In de loop van de oorlog valt de productie stil en de fabriek raakt in het najaar van 1944 zwaar beschadigd als ze in de frontlinie komt te liggen. Walter maakt in zijn brieven melding van de artilleriebeschietingen door de ‘Tommy’s’. De verwoeste fabriek is na de oorlog niet meer opgebouwd, al had dit ook andere oorzaken. Zo zat de directeur (naar later bleek ten onrechte) vast op beschuldiging van collaboratie en investeerden de aandeelhouders bij voorkeur in andere bedrijven. Op dezelfde locatie, vanwege het haventje nog steeds herkenbaar vanaf de brug, is nu een ander bedrijf gevestigd.

Vermoedelijk is Walter Dürkop bij de gevechten in oktober gewond geraakt, want pas in december volgen er weer brieven en dan geschreven vanuit een militair hospitaal in Amsterdam. Veel details over zijn letsel geeft hij niet, vermoedelijk om het thuisfront niet ongerust te maken, maar waarschijnlijk gaat het om zijn arm. Die is dan overigens al zover hersteld dat hij alleen nog maar onder behandeling staat van een ‘masseur’ (tegenwoordig zouden we zeggen ‘fysiotherapeut’) en hij wordt ingeschakeld voor allerlei klusjes en bewakingsopdrachten in en rond het ziekenhuis. Pakketjes met lekkernijen komen goed aan vanuit Duitsland, zo bevestigt hij, en dat is wel ironisch omdat het bezette Nederland boven de rivieren op dat moment de Hongerwinter doormaakt. In het hospitaal doet men er echter veel aan om de gewonde en zieke militairen een sfeervolle feestmaand te bezorgen met een Sinterklaasviering en de opvoering van een theaterstuk met Kerstmis. De bommenwerpers die ‘s nachts overvliegen op weg naar Duitsland herinneren ook hier echter aan de realiteit van de oorlog en voeden de ongerustheid over de familie in de Heimat. Na de feestdagen wordt hij ontslagen uit het ziekenhuis en teruggezonden naar zijn eenheid, die ondertussen is verplaatst naar de Elzas. Daar wordt hij telefonist. Zou hij toch niet helemaal hersteld zijn?  Gedurende deze laatste oorlogsmaanden zette de Wehrmacht zelfs zestienjarigen in aan het front en het is anders moeilijk voorstelbaar dat een militair met gevechtservaring hieraan onttrokken werd.

Helaas is niet duidelijk of, en zo ja hoe, Walter Dürkop de laatste oorlogsmaanden heeft overleefd. Brieven van na januari 1945, als ze überhaupt verstuurd zijn, ontbreken in het pakketje. Uiteraard ben ik nieuwsgierig hoe het Walter Dürkop verder is vergaan: heeft hij het einde van de oorlog gehaald en daarna een bestaan op weten te bouwen? In Oost- of in West-Duitsland? De kans dat hij nog in leven is acht ik zeer klein en mocht dat toch het geval zijn dan is hij in ieder geval niet actief op de ‘social media’. Kortom door contact te leggen met archiefinstellingen en heemkundekringen ben ik momenteel aan het proberen om hem op het spoor te komen. Mogelijk dat lezers die ervaring hebben met archiefonderzoek in Duitsland, met name in de omgeving van Leipzig, mij daar meer over kunnen vertellen.