De Commissaris van de Koningin over Dinther

Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.

Dinther

Den 19den Augustus 1898 bezocht ik deze Gemeente; ik reed van ’s Bosch over Berlicum en Heeswijk naar Dinther en later langs denzelfden weg dien ik gekomen was, naar ’s Bosch terug. Op de grenzen van Heeswijk en Dinther vond ik eene eerewacht; de harmonie uit Berlicum, en eenige boogschuttersgilden kwamen mij mede tegemoet. Het hoofd der school Kemps hield een mooie toespraak; er werd een lange stoet gevormd, en zoo ging het in optocht naar het gemeentehuis, waar ik ontvangen werd door het Dagelijksch Bestuur der gemeente.

Op mijne audientie verschenen de pastoor met den kapelaan; aan de klachten van den pastoor tegen den burgemeester kwam schier geen einde. De hoofdgrief scheen wel te zijn, dat de vrouw van den burgemeester eigenlijk burgemeester was. De burgemeester haalde alles ten onderste boven; hij had de gemeente op kosten gejaagd met den veldwachter, wiens vrouw nu f. 0,70 daags had; hij gaf te weinig bij de Vincentiuscollecte en wilde in het bestuur van de Vincentius wijzigingen brengen, door daarin personen te benoemen, die den pastoor niet bevielen. Hij ontzag niet voldoende de eerste families uit Dinther; als iemand de bevalling van zijne vrouw liet aanzeggen, gewaardigde de burgemeester zich nooit naar haar welstand te laten vragen. Hij had vrijwillig den meest geachte ingezetene uit Dinther - den gewezen wethouder Kocken - voor het hoofd gestooten enz. enz. Er zal wel een fond van waarheid zijn in wat de pastoor mededeelde; maar het kwam mij toch voor, dat hij buitengewoon gepassioneerd was, en daardoor onbillijk in zijn oordeel.

Dominee Wassenaar, die, om gemakkelijk aan zijn pensioen te komen, de laatste jaren de kudde van Dinther hoedde (ik meen 85 zieltjes), ging met 1 October aanst. den dienst met pensioen verlaten en vroeg mij, welke stukken hij voor zijn pensioen noodig had! Notaris Boll, sinds 9 jaren in Dinther, maakte geen bijzonder aangenamen indruk. Een der wethouders klaagde, dat men nooit geld van hem los kan krijgen. Zeer goed beviel mij het hoofd der school Kemps, sinds 27 jaar in Dinther werkzaam; ik deed (toen het gesprek daartoe leidde) een beroep op zijne medewerking, om toch den vrede tusschen den pastoor en den burgemeester te bewaren. De oud-burgemeester Kerkhof kwam ook zijne opwachting maken; nogal wat van den man, nu hij zijn wensch, dat zijn zoon hem als burgemeester zou opvolgen, niet vervuld zag. De gewezen wethouder Kocken, oom van mijn vroegeren gemeente-secretaris in Huissen, kwam tenslotte nog, en stak het ook niet onder stoelen of banken, dat hij het niet best met den burgemeester kon vinden.

De verhouding tusschen den burgemeester en diens wethouders scheen mij goed; toch komt het mij voor, dat hij het op den duur kwalijk in Dinther zal rooien. Men neemt het hem ook kwalijk, dat hij er geen huis koopt of huurt, en nog steeds met zijne vrouw twee kamers in een herberg bewoont. Op bijzondere aandrang van B. en W. dronk ik een glas champagne en at ik daarbij een stuk koek.

Administratie van den ontvanger: Vergunningsrecht, op 30 April ontvangen, was collectief geboekt op 7 Mei. Er was daarvoor geen hulpregister, waarin de betaalde bedragen specifiek voorkwamen.

Administratie ter secretarie: Er is geen register van beschikkingen van B. en W. inzake de hinderwet.

Den 1 Mei 1903 kwam ik weer in Dinther; ik had tevoren een bezoek gebracht aan Schijndel; van Dinther reed ik terug naar ’s Bosch. Volgens B. en W. zou op de 25 huwelijken één “gedwongen” huwelijk zijn, terwijl op de 100 geboorten één onwettig kind zou voorkomen.

De raadsverkiezingen loopen meestal zonder “stemming” af. De raadsleden wonen nogal goed over de gemeente verdeeld: v.d. Broek woont in Heibloem, Van Veghel in “Hoek”, Van den Diezen, wethouder, in Beugt, de wethouder Van Boxtel woonde vroeger in Loosbroek en sinds eenigen tijd in de kom, Van Lieshout, Kerkhof en Van Sleeuwen wonen allen in de kom.

Sinds enkele maanden is als pastoor te Dinther opgetreden de Heer Der Kinderen, vroeger kapelaan in de Kruiskerk te ’s Bosch; met diens optreden schijnt er een verzoening te hebben plaatsgehad tusschen het geestelijk en het wereldlijk gezag in de gemeente.

In plaats van Dominee Wagenaar kwam Dominee De Jong van Schauburg, eene jonge, ongehuwde, ziekelijke man, die voor zijne gezondheid veel op reis is, veelal in het Zuiden; zijne cura strekt zich uit over een 40-tal Protestanten, allen woonachtig in Dinther; hij is nl. ook Dominee voor Heeswijk, maar daar wonen op het moment geen protestanten. Dominee De Jong moet schatrijk zijn; hij bouwt en werkt veel op eigen kosten; hij moet buitengewoon veel goed doen aan de armen, d.i. aan de Katholieken, want arme Protestanten zijn er niet; dat schijnt niet te geschieden om proselieten te maken; althans pastoor Der Kinderen, die op mijne audiëntie verscheen, zag er helemaal geen kwaad in.

De oud burgemeester Kerkhof leeft nog en is nog raadslid; burgemeester Jansen heeft geen last van hem. Burgemeester Jansen is er eindelijk toe overgegaan een eigen huis te bouwen, aan den grooten weg tusschen Heeswijk en Dinther; hij woont daar nu ruim twee jaren. Loosbroek is eerst sinds 4 jaren een parochie; daar is nog geen liefdehuis, de meisjes gaan daar naar de openbare school. In de kom van Dinther is een liefdehuis met 11 zusters van de orde van Veghel. Het herhalingsonderwijs te Loosbroek viel daar zeer in den smaak der menschen; er werd ijverig gebruik van gemaakt. In de kom voelde men er minder voor; slechts 6 jongens namen er aan deel.

Sinds 2 jaren bestaat er in Dinther eene Boerenleenbank; het schoolhoofd Kemps is kassier. Er zal een f. 25.000 op staan; slechts een bedrag van f. 5.000 werd weer in de gemeente geplaatst. Er zullen in de gemeente ongeveer 1.600 koeien zijn; daarvoor zijn slechts 4 stieren beschikbaar, waarvan er een aan de gemeente behoort. De stierhouders vragen slechts f. 0,15 dekgeld, en krijgen later ieder nog eene premie van de gemeente. Het schijnt niet mogelijk, om nog meer stieren in de gemeente geplaatst te krijgen, hoe dringend de behoefte daaraan ook zij.

De gemeente heeft nogal bezittingen; in den laatsten tijd wordt er nogal werk van gemaakt om van slechte broekgronden, redelijk goed hooiland te maken; de kosten bedragen ± f. 200 de H.A. en worden vrijwel door de opbrengst gedekt.

Ik raadde sterk aan op deze weg voort te gaan, en vooral geene eigendommen te verkoopen. Ik wees vooral op Westerhoven, om te betoogen, hoe gelukkig het voor de ingezetenen is, dat zij voor betrekkelijk weinig geld redelijk goed hooi in de nabijheid kunnen koopen.

De geneeskundige armenpraktijk is verdeeld: Dr. v.d. Voort uit Vechel bedient de kom; Dr. Bimbergen uit Nistelrode zorgt voor Loosbroek. Keurmeester is de veearts Jansen uit Veghel; hij krijgt van de gemeente voor ieder beest f. 1,50, onafhankelijk van de vraag of hij het beest voor de consumptie geschikt acht of ongeschikt.

Men is hevig gekant tegen den gemeenteveldwachter, die is te streng en te driftig; men onthield hem zelfs zijne gratificatie. Men beweerde dat zulks geen verband hield met de omstandigheid, dat hij den secretaris en den zoon van den wethouder Van Boxtel bekeurde wegens vertoeven in een herberg na bezetten tijd. Ik was zoo vrij dat te betwijfelen, en deed een goed woord voor den veldwachter; had daarmede weinig succes. Ik kon niet ontkomen aan een glas champagne en een taartje, waarvoor B. en W. gezorgd hadden.

Den 6den April 1906 kwam ik weer in Dinther; ik had tevoren per rijtuig Berlicum en Heeswijk bezocht; per stoomtram keerde ik van Dinther naar Den Bosch terug. Ik verleende audientie aan dominee De Jong Schouwenburg; hij vroeg mijn steun, dat er een geneesheer zou komen voor Heeswijk en Dinther samen. Daarvoor waren vroeger al eens pogingen aangewend, maar door eene vergissing (?) van de zijde van Heeswijk, was de benoeming destijds niet doorgegaan.

Notaris Van Dieten kwam eenvoudig zijne opwachting maken; het ging hem nogal goed in Dinther; hij maakte daar 130 tot 140 akten en verdiende iets meer dan f. 2.000. De mensen waren trouw van betalen. Tenslotte verscheen nog de Heer De Groot, Pastoor van Loosbroek; hij klaagde zeer, dat Loosbroek zoo geïsoleerd lag, en slechts door modderwegen was te bereiken; hij vroeg steun ter verkrijging van een harden weg.

Van B. en W. vernam ik, dat het schoolhoofd Kemps overleden was; zijne weduwe, eene juffrouw Bath(?) uit Vechel, was met haar kinderen naar Veghel verhuisd; al had zij geen pensioen, B. en W. meenden, dat ze zich ook zonder dat wel zou kunnen redden.

Zoowel te Dinther als te Loosbroek wordt met veel succes herhalingsonderwijs gegeven.

De burgemeester van Dinther is kassier van de Boerenleenbank aldaar; die bank werkt wel als spaarbank; daarop is ± 40 mille belegd; maar als leenbank, om behoeftige boeren tijdelijk te helpen, werkt de bank bijna niet; daarvoor zijn de eischen, twee borgen enz. te zwaar, terwijl het talrijke bestuur van de bank met de Commissie van toezicht (tesamen ± 12 menschen) niet voldoende de zoozeer gewenschte geheimhouding waarborgt; de menschen durven geen geld te vragen, en komen slechts, als ze nergens anders meer terecht kunnen.

Er wordt nog steeds broekgrond tot hooiland aangelegd; dat werkt zeer goed; de gemeente maakt ± 15% van het kapitaal, dat daarin wordt gestoken. Nog steeds zijn er veel te weinig stieren voor den grooten veestapel; de burgemeester heeft vruchteloos getracht eene fokvereeniging op te richten; de boeren willen niet genoeg stiergeld betalen, en geven slechts f. 0,15, zonder te bedenken, dat dientengevolge de koe meestal tweemaal, herhaaldelijk nog veel dikwijlder moet geleid worden.

Aan den Burgemeester opgedragen een uitvoerigen staat te doen aanleggen van alle gemeentebezittingen; als ik weer in Dinther kom, er op letten of het gebeurd is.

Den 17 Maart 1910 kwam ik weer in Dinther; ik was van tevoren in Heeswijk geweest en ging later nog naar Veghel, alwaar ik den trein naar Den Bosch nam. Ik verleende audientie aan dominee De Jong Schouwenburg met wien ik een kwartiertje aangenaam zat te praten.

Bouwverordening wordt streng gehandhaafd; in 1907 werd door gezondheidscommissie (Tonnaer) een bekeuring gemaakt; de kantonrechter legde eene boete van f. 200 op; sindsdien zit de schrik er in. Raadsvacaturen worden zonder stemming vervuld. Burgemeester heeft een mooien gedetailleerde staat aangelegd inzake de exploitatie der gemeentelijke bezittingen.

Nog lange klachten over veldwachter Embrechts, die juist verplaatst is als nachtwachter naar Veghel; burgemeester is erg dankbaar, dat hij van hem verlost is.

Van oud archief zou Mr. Bondam een inventaris maken; hij nam de stukken mede naar Den Bosch; men hoorde er nooit meer van, en kreeg geen antwoord, als men inlichtingen vroeg.

De wegen naar Loosbroek en Vorstenbosch laten nog alles te wenschen over; sinds Heesch zich uit het groote wegenplan heeft teruggetrokken, lagen alle mooie plannen in duigen. Men ondervindt erg veel last en schade van de Aa, en wil graag medewerken om tot betere toestanden te komen.

Het gaat den boeren in de laatste 10 jaren, vooral in de laatste 5 jaren, bijzonder goed; 80% woont op een eigen boerderij; de huurplaatsen zijn duur; f. 35 à f. 45 de H.A. Er is een Boerenleenbank, waar veel geld op gebracht wordt, maar waar weinig geld gehaald wordt; er zijn er wel 12, die het weten, wanneer er geld gehaald wordt, en daar hebben de menschen op tegen; zij vragen, zoo lang het maar eenigszins kan, liever elders geld, dan hunne zaken aan het bestuur der Boerenleenbank bloot te leggen.

Dankzij de subsidie van gemeente zijn er thans een voldoende aantal stieren in de gemeente; bij één stier mogen hoogstens 175 koeien losgelaten worden. De gemeentelijke ontginningen gaan goed; burgemeester had aanvankelijk groote moeite, daarvoor geld van den gemeenteraad los te krijgen; toen de zaken goed marcheerden, ging het gemakkelijker. Tot nu toe werd er ruim f. 5.000 verwerkt en geniet de gemeente eene rente van 14% van dat geld. Alles is voor lange jaren verhuurd. In deze aangelegenheid heeft de burgemeester bepaald met groot succes geageerd!

In Dinther heeft Dr. Van der Voort uit Veghel de geheele practijk in handen; in Loosbroek komt Dr. van Binsbergen uit Nistelrode.

Den 21 Mei 1915 kwam ik weer in Dinther; ik reed er vanuit Den Bosch per auto heen; later bezocht ik ook nog Heeswijk. Gehucht Loosbroek ligt grootendeels onder Dinther; in de kosten van de gemeenschappelijke school betaalt Dinther 62,5%.

Subsidie St. Bernardusvereeniging: sinds de drankbestrijding begon, is het drankgebruik in Dinther zeker met 2/3 verminderd.

Elektriciteit: Er is voorloopig weinig kans op aansluiting van gemeente; kom ligt te veel verspreid. In den laatsten tijd zijn er 3 motoren gelegd; daarvoor hebben ze te veel geld gekost.

Wegen: Met financieelen steun van gemeente is door de boeren een tamelijk goed fietspad gelegd van Dinther naar Loosbroek; met steun van de gemeente Heesch werd het van Loosbroek doorgelegd naar Heesch.

Gemeentelijke bezittingen: Men is met de laatste 4 H.A. broekgrond bezig; is men daarmede klaar, dan zijn alle 50 H.A. broekgronden ontgonnen; kosten f. 7.400; tot nu toe maakt men gemiddeld 11%. De bosschen onder Loosbroek willen helemaal niet; bij wijze van proef wordt een gedeelte uitgerooid en omgewerkt tot bouw- of weiland.

Waterleidingen: Daaraan besteedt men jaarlijks f. 400 à f. 500. – De Leygraaf kan onder Heeswijk en Berlicum het water niet voldoende verzetten; moet lossen op de Aa; de Aa is slecht in orde; het water staat daar dikwijls hooger dan op de Leygraaf, zoodat het water van de Aa terug loopt, de Leygraaf op!

Spijskokerij: Voor kinderen bijzondere en openbare school richtte pastoor in liefdegesticht eene spijskokerij op; arme kinderen krijgen gratis voedsel; die het betalen kunnen, betalen 5 à 7 ½ cnt per middagmaal. Gemeente subsidieert niet. Ds. De Jong van Schouburg overleden; vermaakte aan de diaconie een pr. boerderijen = de Venhof onder Heesch.

Den 15 Juli 1919 bezocht ik per auto vanuit Den Bosch de gemeenten Boekel, Erp en Dinther.

G. J. M. Wagenaar; Burgemeester van 1918-1934

Burgemeester Wagenaar schijnt in Dinther goed op zijn plaats; zijn verhouding tot de wethouders en den secretaris scheen mij uitstekend. Bittere klachten over waterschade; ’s zomers wordt veel schade ondervonden; in de laatste 10 jaren is de waterschade wel verdriedubbeld. De Aa kan het water niet verzetten; men heeft de Leygraaf in orde gemaakt, en den bodem wel een halven meter verdiept. Terwijl de Leygraaf ’s zomers droog moest liggen, komt het nu voor, dat het water van de Aa den Leygraaf instroomt. Berlicum wil aan de Aa en de Leygraaf niets doen, omdat het dan zelf verdrinkt; daardoor hebben Heeswijk en Dinther nu groote schade. Ik heb geraden, te laten nagaan waar de fout schuilt, en te trachten gedaan te krijgen, dat die wordt weggenomen. Slaagt men daarin niet, dan moet men zich beklagen bij Gedep. Stat.

Ds. Lelyveld kwam op audientie; hij heeft 70 Protestanten te bezorgen. De man heeft een groot huishouden: o.a. gaan 3 jongens dagelijks per fiets naar het Bossche gymnasium. Het Kamerlid de Monté Verloren is zijn zwager.

Voor wie willen trouwen zijn geen woningen te krijgen; er komen wel 30 boerderijen te kort.

Men slaagde er in een veearts te krijgen voor Heeswijk, Dinther en Veghel. Een provinciaal subsidie zal nog gevraagd worden. Stoomzuivelfabriek voor Dinther en Heeswijk; 1.000 koeien. Stoomzuivelfabriek zal eene stierhouderij beginnen. De onderhoudskosten van harde wegen naar Loosbroek en Vorstenbosch kan men niet betalen.

Den 11 Juni 1923 bezocht ik Dinther, Heeswijk en Engelen. Er kwamen drie nieuwe Raadsleden: twee oude werden er afgestemd, terwijl een zich had teruggetrokken. De strijd werd in de kiesvereeniging beslist: bij enkele candidaatstelling gekozen. Electriciteitsbedrijf gaf van 1 Nov. 1920 tot 1 Jan. 1922 een verlies van f.1.900; - in 1922 van f. 390. Men is er dus bijna. Het Raadhuis is erg vochtig; vandaar, dat men het oud archief naar het Rijksarchief terugzond. Mr. Smit maakte er eenen voorloopigen inventaris voor.

Geweldige klachten over waterschade; vroeger werd de waterschade geleden op gronden langs de Aa; thans voor het eerst op gronden langs de Leygraaf. In Uden heeft men eene Leygraafcommissie ingesteld; deze staat onder de leiding van Wintermans, den directeur van de Stoomzuivelfabriek (een broer van het Kamerlid). Die commissie heeft door een ploeg van 35 arbeiders de Leygraaf onder Uden in orde gebracht en gediept, en onder een gedeelte van Dinther. Uden heeft thans geen waterlast meer, maar Dinther verdrinkt; pour comble de malheur zijn een pr. bruggen onder Dinther veel te nauw. Zoowel door B. en W., als later ter audientie door een pr. boeren, werd hevig geklaagd over de waterschade.

Zuivelfabriek "Onder Gods Zegen" (1976); in bedrijf tussen 1916-1973

Bij verlossingen schijnen er nog al eens ongelukken te gebeuren, doordat er geen vroedvrouw in Dinther is.

Stoomzuivelfabriek voor Dinther en Heeswijk werd in 1917 gebouwd; ze ligt onder Dinther; ze kostte f. 120.000. Daarop werd tot nu toe f. 80.000 afbetaald. De zaak loopt prachtig. De melk van 1.200 koeien wordt er verwerkt, waarvan 800 in Dinther tehuis hooren. De wethouder Van Zutphen is de groote man van de fabriek. Ook de burgemeester schijnt er zich mede te bemoeien. Men hoopt, dat de harde weg Vechel, Vorstenbosch, Loosbroek, Vinkel, Papendijk er komen zal doordat de Staten er 100% voor voteeren!