Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Eersel
Den 4den Augustus 1899 bezocht ik voor de tweede maal deze gemeente; mijn eerste bezoek had ik den 16den Augustus 1895 gebracht. Met een rijtuig van Jonckhaus uit Eindhoven reed ik van het station Valkenswaard over Borkel langs een zandweg naar Bergeyk; daar had ik van tevoren bij de kinderen Lommelaars een ontbijt besteld; den weg van Borkel naar Bergeyk wees mij de secretaris van Borkel, Baken; ik liet hem mede ontbijten. Vervolgens nam ik weer den zandweg van Bergeyk naar Eersel, om later van daar via Steensel, Veldhoven en Gestel terug te keeren naar Eindhoven.
Ik vernam ten gemeentehuize, dat Burgemeester De Kort hard ziek was, en vermoedelijk wel zou sterven. Aangezien bij mijn vorig bezoek was gebleken, dat de secretaris-ontvanger van Eersel, de Heer Klessens, een groote knoeier is, begon ik met na te gaan, of de op- en aanmerkingen, bij mijn bezoek in 1895 gemaakt, geholpen hadden. Eenige verbetering was er wel in de administratie te bespeuren; er was bijv. een notulenregister der vergaderingen van B. en W. aangelegd, alle vergaderingen werden echter niet bijgeschreven.
Na audientie te hebben gegeven aan 1e. den burgemeester van Duizel, Verhoeven, die kwam rapporteeren, dat hij geen kans zag verbetering te brengen in de finantieeele positie van den veldwachter te Duizel, 2e. aan Panken, den secretaris van Duizel, die blijkbaar kwade vrienden was met zijn burgemeester, en mij in hun strijd wilde betrekken, en 3e. aan Panken, een volontair ter secretarie van Duizel en tevens waarnemende brievengaarder te Eersel, die zijne opwachting kwam maken, verliet ik de eenige kamer te Eersel, die aldaar het geheele Raadhuis vormt. Klasens kreeg daardoor gelegenheid, de administratie van den secretaris-ontvanger Klessens kalm na te gaan.
Met de beide wethouders Van Breugel en Van den Boon ging ik eerst naar de openbare school; er moet een hulponderwijzer meer worden aangesteld, terwijl er geen lokaal is, om dien onderwijzer te plaatsen; men wilde voorloopig het lot van de wet omtrent den leerplicht afwachten, alvorens de school te gaan veranderen; mocht de wet aangenomen worden, dan zou er eene groote verbouwing moeten plaats hebben, die anders overbodig was.
Vervolgens ging ik even den zieken burgemeester bezoeken; ik vond hem zeer ziek. Daarna reed ik met de twee wethouders naar de Heestert; ik liet daar mijn rijtuig achter, en ging te voet de gemeente-eigendommen zien, bestaande in heide en dennenbosch, ter plaatse, genaamd “de Spijkert” en “Boscheide”. De mast groeit goed op de hooge gedeelten; daar wordt de mast gezaaid, zonder dat de grond omgespit, of op andere wijze bewerkt wordt; op de lagere gronden stond de mast treurig.
De opbrengst van de heide bestaat in het verkoopen van heide om te strooien in de stal, of om te branden, als turf; heide als strooisel verkocht, heeft 15 jr noodig alvorens weer verkoopbaar te zijn; heide, verkocht om te branden, 25 jr. Aan de zijde van Hapert heeft Eersel ook veel heide en mastenbosch, aan “de Pan”, en “de Panberg”; de grensscheiding van de gemeenten is tevens de grensscheiding van de gemeentelijke eigendommen.
Bij raadsverkiezingen te Eersel speelt bier en sterke drank de hoofdrol; in de kom wonen 6 raadsleden; buiten de kom slechts één, nl. de wethouder W. van Breugel, hij werd in 1898 bij herstemming gekozen, en had zijn zetel aan zijn leeftijd te danken: hij had nl. evenveel stemmen als zijn tegen candidaat. De wethouder Van den Boom maakte geen ongunstigen indruk.
Het gaat de boeren in Eersel slecht; er is geen samenwerking, er is in alles en overal ruzie. Zoo telt Eersel bijv. drie boterfabrieken, terwijl het haast niet voor ééne fabriek voldoende melk produceert. Op den weg van Eersel naar de Heesters zag ik de plaats waar eene boerderij had gestaan; het huis was afgebroken, van het land mastenbosch gemaakt. Een eindweegs verder zag ik eene weide, welke weer gewoon heideveld was geworden.
Toen ik den 14 Augustus 1899 een bezoek bracht aan Duizel verscheen aldaar op mijne audientie het raadslid Van Buul uit Eersel. Hij klaagde over verkeerde toestanden te Eersel: de secretaris was feitelijk de burgemeester; aangezien de secretaris een winkel had, - waarin hij zelfs drank sleet – waren de menschen niet vrij; zeer ten nadeele van de andere winkeliers. Ook de wethouder Van den Boom had een winkel. Verder beklaagde hij zich over den veldwachter; deze was het troetelkind in de gemeente; de vergaderingen van den raad woonde hij trouw bij; meestal was hij zelfs bij de vergaderingen van B. en W. tegenwoordig, zonder dat iemand daarin iets ongewoons vond! Ik zeide aan Van Buul, dat, als er eene vacature van burgemeester mocht ontstaan, gelijk ik verwachtte, dat hij mij dan maar eens op de hoogte van den toestand moest brengen.
Den 26 Juni 1903 kwam ik weer in Eersel; ik had eerst via Valkenswaard en Bergeyk de gemeente Luyksgestel bezocht, en daarna ontbeten bij de kinderen Lommelaars te Bergeyk. Over den zandweg kwam ik van Bergeyk naar Eersel; ik bezocht vervolgens nog Veldhoven, en keerde vandaar naar Eindhoven terug.
B. en W. vroeg ik naar de waarheid van het praatje, dat de weg Eersel-Postel gebouwd zou zijn van slechte steenen. B. en W. deelden mij mede, dat de weg te breed was volgens den opzichter Coenen uit Eindhoven; dat het onderhoud op den duur kostbaar zou worden, maar dat ze op het oogenblik het nog zoo wat konden bijsloffen, doordat ze twee steenen in iedere rij wegnamen, en daarmede dus den weg versmalden; daardoor konden ze den weg weer goed leggen zonder groote kosten voor de gemeente; ze behoefden nl. nog geen keien te koopen. In 1902 hadden ze 450 M1 keiweg gerepareerd; ze betaalden daarvoor f. 0,22 per strekkende Meter = drie Meter tusschen de kantkeien. Met die f. 0,22 is de gemeente van alles af; de strater die het aanneemt zorgt voor alles: voor uitbreken van keien; voor aanvoer en afvoer van zand; enz. enz. Gewoonlijk werken ze met hun drieën.
 Pastoor Goossens, 1902-1926, foto ca. 1915 (bron: RHCe) |
De geest van de bevolking van Eersel is onveranderd goed gebleven, niettegenstaande daar thans 70 sigarenmakers zijn. Jaarlijks zal er een gedwongen huwelijk voorkomen, d.i. 20%. Onwettige geboorten komen bijna niet voor; in 1902 toevallig één. Geen overtreding politieuur, geen overtreding drankwet, noch door de boeren, noch door de sigarenmakers. Behalve een drietal verstokte zondaars gaat door de week niemand naar de herberg. ’s Zondags ná de late kerk alle mannen; met de teerdagen der gilden ook de vrouwen; overigens komen de vrouwen en meisjes daar nooit in een herberg, noch met kermis, noch bij eenige andere gelegenheid.
Audientie verleend aan pastoor Goossens met zijn kapelaan. Pastoor Goossens werd in Diessen geboren (hij moest oom zeggen tegen wijlen burgemeester Van Dijk); reeds vroegtijdig verloor hij zijne ouders; hij kwam toen in huis bij zijn oom, den vader van Vincent van den Heuvel te Geldrop; daar ontving hij zijne opvoeding. Hij beschouwt v.d. Heuvel als zijn broeder. Goossens was acht jaren pastoor te Rossum, en werd vandaar in den afgeloopen winter verplaatst naar Eersel. Goossens maakte op mij een hoogst onaangenamen indruk; hij gaf mij geheel de impressie, dat hij een erge drijver is. Hij had het over het verharden van den weg Bergeyk-Eersel, en was daarmede al reeds zoover gevorderd, dat hij tegenover den burgemeester met de vuist op de tafel had geslagen, met de betuiging, dat de weg er komen moest. Tegenover mij was hij wel niet zóó bar, maar hij was toch erg.
Ik waarschuwde later B. en W., dat zij de gemeente niet arm moesten maken; en dat ze dien weg, waaraan buiten de kom der gemeente geen sterveling woont, niet moesten verharden, als ze het niet zeer goed betalen konden. Van Buul, hierboven genoemd, (de man van de posthoudster te Eersel) moest ten gevolge van zijn huwelijk als raadslid aftreden bij de eerstvolgende periodieke verkiezing. Hij was nl. de zwager geworden van het raadslid Knapen. De gedwongen winkelnering bij den secretaris Klessens heeft geheel opgehouden te bestaan; er wordt in de gemeente zelfs heel niet meer over gesproken. Trouwens, de winkel behoort niet aan den secretaris, maar aan diens zuster; de secretaris woont bij haar in.
De gemeentebosschen van Hapert groeien prachtig; Eersel is nu op dezelfde manier den grond gaan bewerken: men graaft een sloot, van boven 1,45, van onder 0,55 breed; 1 M. diep. De uitkomende grond wordt over een 4½ M. breede dam uitgespreid zonder dat de grond tevoren gespit is. In dien lossen bovengrond plant men de mast met het allerbeste resultaat. Het bewerken van den grond + het beplanten kost f. 160 à f. 170 de H.A. Als er maar werkvolk te krijgen was, zou men met kracht op die manier gaan werken; nu had men in den afgeloopen winter slechts 3 H.A. op die manier aangelegd.
 Pastorie te Eersel (Collectie PNB, 1981) |
De heele gemeente is Roomsch, op drie huishoudens na, die Protestant zijn; onder deze behoort doctor Bakhuizen van den Brink; deze is sinds 7 jr in de gemeente; heeft f. 700 voor vaccinatie en doodschouw. Medische of verloskundige hulp, door hem aan armen bewezen, wordt door armbestuur extra betaald. Burgemeester De Kort vermaakte alles aan de kerk; naar men zegt f. 150.000. Een nieuw liefdehuis werd van dat geld gesticht; de bouw werd aangenomen voor f. 50.000. Meisjesschool werd nog niet geopend; er zijn nog geen onderwijzeressen. Volgens B. en W. zou de Pastoor binnenkort beginnen eene nieuwe pastorie te bouwen; B. en W. vonden blijkbaar, dat de oude pastorie – op welke voor 25 jr eene verdieping gezet was, nog heel voldoende was.
Den 5 April 1907 kwam ik weer in Eersel; ik had tevoren Veldhoven bezocht; ging later nog naar Duizel, en keerde vandaar per rijtuig naar Eindhoven terug. De gemeenteveldwachter Van Bokhoven vroeg steun ter verbetering van zijn salaris: hij kon met f. 350 onmogelijk toe. Bij B. en W., die over v. Bokhoven zeer tevreden zijn, deed ik voor hem een goed woord. Op de openbare school, die vroeger te klein dreigde te worden, is, ten gevolge van de stichting eener bijzondere meisjesschool, zelfs een locaal over.
De vroegere opposanten bij de Raadsverkiezingen waren Luyten en Van Buul. Luyten werd sinds lid van den Raad en is nu tevreden en rustig. Van Buul verloor zijne vrouw, die brievengaardster was; met haar ging de Kostwinning de deur uit; hij houdt zich thans veel kalmer als vroeger; wanneer hij niet gaat agiteeren, dan worden de aftredende raadsleden bij candidaatstelling herkozen; B. en W. achten het onmogelijk, dat Van Buul raadslid wordt.
 St. Jacobsgesticht, ca. 1920 (bron: RHCe) |
Men voelt niets voor Staatsboschbeheer; de Heide Mij zal 3 H.A. aanleggen tot natuurweide; daarvoor is op de begrooting van 1907 f. 600 uitgetrokken. Bij B. en W. sterk aangedrongen op den aanleg van een uitvoerigen staat van exploitatie der gemeentelijke bezittingen. Gemeente gaf f.1.000 in de bouwkosten van het liefdehuis; achteraf heeft men daarvan grooten spijt, omdat de Zusters zoo rijk heeten, dat ze met haar geld geen raad weten.
Dr. Bakhuyzen van den Brink is sinds ± 10 jaren gemeentedoctor op een salaris van f. 750; naar het schijnt doet Raaymaakers, de nieuwe dokter te Meere Veldhoven, hem veel afbreuk; een ongelukkige behandeling van een pr patienten, schaadde zeer aan den naam van Bakhuyzen v.d. B. Een vroegere burgemeester van Eersel, Aarts, stierf in 1884; diens weduwe begon een sigarenfabriek; deze wordt thans gedreven door haar beide zoons, en gaat zeer goed; de sigarenmakers gedragen zich zeer goed, maar staan overigens onder strenge tucht; de weduwe Aarts heeft een winkel van koloniale waren en lapjes; gedwongen winkelnering is er niet.
Met B. en W. maakte ik eene wandeling naar de heide, ten einde den aanleg van 25 H.A. bosch te zien; in 5 jaar werd die heide aangelegd; alles is op singels en dammen geschoten; het geheel maakte een zeer goeden indruk. De aanleg kosten bedragen f. 110 à f. 120 de H.A. Tevens even gaan kijken naar de oudere bosschen van de Afdeeling Hapert der gemeente Hoogeloon; waar die bosschen geen waterlast hebben groeien ze ook redelijk goed. B. en W. van Eersel brachten mij ten slotte te voet naar het Raadhuis te Duizel.
Den 21 April 1911 bezocht ik Duizel, Eersel en Veldhoven. Ik ging per tram naar Duizel, alwaar ik mijn rijtuig vond, waarmede ik rond reed en ’s avonds naar Eindhoven terugkeerde. De partijschappen in Eersel zijn thans van geene beteekenis meer; Van Buul, die steeds agiteerde, is overleden, in den drank gestikt. De aftredende raadsleden zullen wel bij candidaatstelling herkozen worden.
De verordening op de hand- en span diensten werkt bijzonder goed; veel beter dan de burgemeester had durven hopen; de menschen werken hard, als of het aangenomen werk was. Gemeente heeft 1.300 à 1.400 H.A. grond, waarvan een klein gedeelte (± 15 H.A.) deels onder Hoogeloon, deels onder Duizel. Men beboscht thans de hooge zandgronden; die worden bezaaid; het kost niet meer dan f. 10,- de H.A. Er is nog geen staat van exploitatie der gemeentelijke bezittingen; de burgemeester heeft mij nu formeel beloofd, te zullen zorgen, dat er een wordt aangelegd, en dat daarin niet alleen zal vermeld worden, wat in de toekomst geschiedt, maar ook, wat in de laatste 12 jaren, tijdens zijn bestuur als burgemeester, gedaan werd.
De aarden baan van Eersel naar Postel bestaat uit ellendig zand; de keien blijven niet liggen, maar zakken uit; men is thans weer druk bezig met herstraten; de weg wordt gebracht op 2.85 M. tusschen de kantkeien; over 2 jaren is de weg weer uit elkaar gereden, en heeft de baan eene breedte van 3 M. tusschen de kantkeien. De keien zelve moeten van uitstekende qualiteit zijn. Tot nu toe kocht gemeente geen keien, om stuk gereden dito’s te vervangen.
In den afgeloopen winter gaf het schoolhoofd uit Riethoven een landbouwcursus in Eersel; die cursus trok zeer veel toehoorders. Er zijn 60 sigarenmakers in Eersel; zeer geschikte menschen. Administratie ter secretarie laat te wenschen over; den secretaris daarover de les gelezen; mij daarover ook beklaagd bij B. en W.; in verslag toestand gemeente over 1909 stond letterlijk niets.
Den 20 Juni 1916 bezocht ik per auto van uit Eindhoven de gemeenten Duizel, Eersel en Veldhoven. Secretaris Klessens heeft juist zijn ontslag. De opvolger zal heel wat te doen vinden, want de administratie laat veel te wenschen over. Gelukkig dat de burgemeester met mijne hulp (ik zond Verdijk naar de betrekkelijke raadsvergadering) gedaan wist te krijgen van den Raad, dat de betrekkingen van secretaris en ontvanger gecombineerd zouden blijven. Daardoor was het salaris voldoende, om een bekwamen vreemdeling te doen solliciteeren. Tegenstand bood vooral de wethouder Van Hooff, wiens onbekwame zoon gaarne benoemd was geworden.
 Zuivelfabriek St. Benedictus, ca. 1925 (bron: RHCe) |
De sigarenindustrie, vooral de fabriek van de weduwe Aarts, gaat bijzonder goed. De sigarenmakers verdienen ± f. 10. Ook den boeren gaat het goed; oorlogswinsten maken zij echter niet; voor hen zou de toestand, zooals die vóór den oorlog was, voordeeliger geweest zijn dan de tegenwoordige tijd. Het kalveren mesten is vrijwel gedaan; alleen nog enkele kalveren met ondermelk, en een pr liter zoete melk. Men begint ook hier en daar wat aan de paardenfokkerij te doen: dit jaar zeven volentjes. Voor drie jaar werd een stoomzuivelfabriek gebouwd; deze is nu al te klein. Van ± 1.200 koeien (Duizel, Steensel, Eersel en Hapert) wordt de melk verwerkt. Als de stoomzuivelfabriek te Bladel klaar is, dan gaat Hapert (180 koeien) naar die fabriek over.
Nog geen beschrijving van de exploitatie der gemeentelijke bezittingen; nog geen kaart. Burgemeester kon het van den ouden secretaris Klessens niet gedaan krijgen; nu er een nieuwe secretaris komt, zal hij er voor zorgen. De ontginningen geven finantieel goede resultaten. 31 H.A. natuurweide brengen dit jaar f. 1.605 op. De dennenbosschen, ook de gezaaide, doen het goed. Van Staatsboschbeheer wil men niets weten. De waterleidingen worden allen door gemeente geveegd; ze zijn bepaald goed in orde. De verordening op de hand- en spandiensten wordt niet meer toegepast; de menschen staken er de gek mede en wilden niet meer werken.
Het oude raadhuis voldoet niet meer in de praktijk. Omdat het een eigenaardig oud gebouwtje is (eene oude kapel van 1200) wil men het van binnen verbouwen en een afzonderlijk gebouwtje elders zetten voor brandspuit en amigo; als beiden uit het raadhuis verwijderd worden, dan is er voldoende ruimte voor secretarie, raadszaal enz.
 Het raadhuis in de Mariakapel, ca. 1919 (bron: RHCe) |
Den 11den Augustus 1920 kwam ik weer in Eersel. De verkiezingen brachten hier in 1919 vijf nieuwe raadsleden – waarvan twee sigarenmaker – en twee nieuwe wethouders. Ook hier groote woningnood. Gemeente bouwt 20 woningen voor f. 11.4998 + f. 6.000 voor den grond. Bij iedere woning is 20 are land. De huur bedraagt f. 3,25 à f. 3,75. Gemeente moet jaarlijks f. 1.100,- bijpassen. Eene R.C. leesbibliotheek wordt gesteund met f. 100,- subsidie.
In plaats van Mallens, die als gemeentesecretaris naar Haaksbergen ging en kort daarna naar de secretarie van Buitenzorg overging, werd De Vocht benoemd tot secretaris-ontvanger van Eersel. De Vocht, die afkomstig is van Reek, is niet gediplomeerd; in September aanst. gaat hij op, tegelijk met een ambtenaar ter secretarie van Eersel.
Eersel is sinds 1920 ongelukkig met de ontginningen; terwijl 86 H.A. in 1919 een batig saldo gaven van ruim f. 11.000,- moet er in 1920 geld bij: de producten moesten tegen betrekkelijk lagen prijs verkocht, terwijl de kunstmest verschrikkelijk duur is; vijf maal zoo duur als voor den oorlog. Het zijn de 65 H.A. bouwland, die zoo’n slecht resultaat gaven; daar moest zooveel geld bij. Ook het weiland bracht minder op. Men wil wel bosch blijven aanleggen, als men maar aan goed plantsoen kan komen.
Men vreest, dat bij invoering van de nieuwe onderwijswet de openbare school zal moeten blijven bestaan. Er zijn enkele Protestantsche gezinnen, terwijl in de nieuw gebouwde arbeiderswoningen, waarvan er 2 ter beschikking van het Rijk moeten blijven, vermoedelijk Protestantsche Commiezen zullen geplaatst worden. In 1919 is f. 2.000 aan de waterleidingen besteed; deze zijn thans keurig in orde. De malaise in de sigarenindustrie doet niet veel kwaad; er zijn twee ”uitgetrokken” sigarenmakers geweest; thans geen één meer. De fabriek van Hoeks en Maas heeft ten slotte de werkloozen te werk kunnen stellen.
Eersel wil het liefst zelfstandig blijven; liever dan eene vereeniging met Duizel en Steensel. De vraag, wie bij de vereeniging burgemeester zou blijven, schijnt hier doorslag gevend te zijn. Het met Rijkssubsidie gerestaureerde Raadhuis ziet er keurig uit, en voldoet uitstekend aan de behoefte.
Den 18 Juli 1924 kwam ik weer in Eersel, sinds anderhalf jaar vereenigd met Duizel en Steensel.
 Villa de Hoge Hees, gebouwd in 1919 (Collectie PNB, 1981) |
Het gaat niet goed tusschen den burgemeester en secretaris De Vocht. De laatste is voor den tijd van twee jaar benoemd. Hij is voor zijne betrekking niet geschikt; lui en indolent. Op de secretarie zag het er niet goed uit; daar vielen te veel aanmerkingen. In den Raad en in de gemeente wordt De Vocht gesteund: oppositie tegen den burgemeester, wiens optreden in het belang van Eersel daardoor vrijwel lamgeslagen wordt: de burgemeester kan vrijwel niets bereiken, vooral door het optreden van den Rijksontvanger Van Hellemondt, den vriend van den secretaris.
De question brulante op het moment is den electrificatie van Eersel: men is bezig om een klein distributienet van f. 20.000 te bouwen. De electrificatie van de afzonderlijk liggende gehuchten, met Duizel en Steensel, zou bovendien f. 50.000 kosten. Eene rijke Amsterdamsche dame, Mejuffrouw Mirandolle, die zich een villaatje bouwde te Hees (even vóór Steensel) bood aan de gemeente een renteloos voorschot van f. 20.000 aan, wanneer heel Eersel tegelijk geëlectrificeerd wordt; het betrekkelijk Raadsbesluit moet dan vóór den 1 October 1924 door G.S. zijn goedgekeurd. Aangezien de materiaalprijzen op het moment erg goedkoop zijn, kan de distributie zich dekken, wanneer 35 K.W.U. per aansluiting wordt afgenomen. Men aarzelt sterk, wat men zal doen; een aanbod van die f. 20.000 keert nooit weer terug; de materiaalprijzen zijn thans ongekend goedkoop. Ik ben benieuwd welk besluit de Raad zal nemen!
De heide van Hees lag gemeenschappelijk tusschen 11 eigenaren; eene was Juffrouw Mirandolle. Om tot verdeeling te komen, heb ik de bepalingen der Markenwet toegepast. Dank de ernstige medewerking van Juffrouw Mirandolle, te wier huize meestal de vergaderingen der deelgerechtigden werden gehouden, kwam de verdeeling van die heide tot aller genoegen tot stand. De heide van Waalwijk en Bovenheuvel (op de grens van Riethoven, Eersel en Bergeyk) lag ook gemeen tusschen 58 eigenaren. Prachtige grond, die niets rapporteerde, en veel ruzie. Ook daar paste ik de Markenwet toe; toen de verdeeling van de heide te Hees goed was gegaan, werden de bezwaren tegen de verdeeling van de Waalwijker heide des te gemakkelijker overwonnen, en kon die 4 à 500 H.A. in ontginning genomen worden.
Ter audientie verschenen twee raadsleden, Van der Aalst en Bloks, om mij nog eens te komen bedanken voor wat ik tot de verdeeling van die heiden had bijgedragen. Om aan den dominee van Eersel eene pastorie te verschaffen, liet Juffr. Mirandolle de woning van Dr. Bakhuizen van den Brink koopen; een cadeau van minstens f. 15.000. Met burgemeester Panken ging ik even een kort bezoek bij Mejuffrouw Mirandolle brengen, om haar te bedanken voor het vele goede, wat zij in het belang van Eersel tot stand bracht en deed.
Burgemeester De Kort, 1895-1899 (bron: 
Burgemeester Van den Boom, 1899-1923 (bron: 
Burgemeester Panken, 1923-1940 (bron: 
