Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Erp
Het gemeentebestuur van Erp gaf zich bijzonder weinig moeite om de lijsten der paarden, bedoeld bij Koninkl. Besluit van 10 Nov. 1892 (Staatsblad No. 253), gewijzigd bij Koninkl. Besluit van 5 Augustus 1895 (Staatsblad No. 147) behoorlijk in orde te maken.
Bij schrijven van 5 April 1897, 3de Afdeeling, M.S.A. no. 1, maakte ik deswege aan dat gemeentebestuur eene onaangename opmerking.
Den 9den. Augustus 1898 bezocht ik de gemeente; ik reed van Oss over Heesch en Nistelrode naar Uden, waar ik zeer goed ontbeet in het hotel van Terneuzen; vandaar reed ik over Boekel naar Erp, en vandaar naar het station Veghel. Op de grens van Boekel en Erp vond ik eene eerewacht; een eind verder de harmonie, en aan het gemeentehuis B. en W. Twee bruidjes moesten een bouquet aanbieden en een toespraak houden.
Op mijne audientie verschenen de pastoors van Erp en Boerdonk; de eerste vertelde mij, dat het z.i. zeer gelukkig was, dat de burgemeester nu eindelijk binnenkort in de gemeente zou komen wonen, want dat er nu op veel niet gelet werd. Notaris Copplée kwam, als beschermheer der fanfare, nog eene serenade aanbieden; hij vertelde mij, dat hij bijna geen last had van zaakwaarnemerij; de klerk van den ontvanger te Veghel deed er een weinig aan, maar verder ook niemand.
Het ging de boeren in Erp goed; ze waren ook trouwe betalers. Vervolgens kwamen de onderwijzers uit Erp en Boerdonk. Daarna de leden van den Raad, met wie ik mij langen tijd onderhield. Van hen vernam ik, dat er onder den vorigen burgemeester door den ontvanger allerlei malversatien hadden plaats gehad, en dat de gevolgen daarvan zich nu nog deden gevoelen, doordat er nog meerdere questies hangende waren.
Een zekere Van Stiphout kwam later op audientie, en vertelde, dat hij over een oude schuld moeielijkheden met het gemeentebestuur had; ik beval zijne belangen aan den burgemeester aan. De totaalindruk, dien ik van de leden van den Raad medenam, was geen bijzonder gunstige: rijke, domme, koppige boeren.
 Het versierde raadhuis te Erp |
Administratie van den ontvanger. Het vergunningsrecht is rechtstreeks collectie geboekt, zonder eene voorafgaande specifieke boeking van iedere betaling. Schoolgelden en de ontvangsten wegens beweiding en turfsteken waren geboekt in ongezegelde hulpregisters.
Administratie ter secretarie. Het register van beslissingen van Burgr. en Weths. In zake de hinderwet loopt slechts over den allerlaatsten tijd. Bij de bevolkingsregisters, naar de huisnummers aangelegd, ontbreekt een alphabetische naamlijst.
Gedep. Staten keurden de begrooting van Erp voor 1899 goed, niettegenstaande er een post op voorkomt voor militie-vrijwilligers; die post was door het bureau niet opgemerkt. De burgemeester heeft, hoewel hij moest weten, dat ik geappelleerd had tegen de besluiten van Tilburg en Helvoirt, mij niet gewezen op de vermoedelijke vergissing ter provinciale griffie. Daarover heb ik hem onderhouden bij Kabinetsschrijven van 4 Maart 1899. A 2de. Afd. 3de. Bureau (Jansen). Hij speelde in deze zaak verder eene meer dan dubbelzinnige rol, en brak zijn woord. Hij had uit zijn ambt ontzet moeten worden, en dat zou ook zeker gebeurd zijn wanneer ik voor hem een opvolger had kunnen vinden, maar dat bleek onmogelijk. Alle ter zake met den burgemeester en met de Regeering gewisselde stukken berusten onder mij – portefeuille “Klachten over burgemeester”.
Den 9 Mei 1903 kwam ik weer in Erp. Aan het station te Veghel vond ik een rijtuig van Putters; ik ontbeet in het hotel “Van der Leeden” te Veghel; reed toen naar Erp, daarna naar Boekel; en nam ten slotte te Uden den trein naar Den Bosch. De bevolking gaat in den laatsten tijd weer wat vooruit; de menschen trouwen nogal. Gedwongen huwelijken komen weinig voor; misschien één per jaar; onwettige geboorten komen ook soms voor; gemiddeld ook één per jaar; het jaar 1903 is echter in dit opzicht ongelukkig: in April werden drie onechte kinderen geboren. De Pastoor trok zich dat zóó aan, dat hij er van aan het malen is geraakt, en ter verpleging is opgenomen in de Achelse kluis (of in de Handelsche kluis, nl. huize Padua ?).
Bij raadsverkiezingen wordt meestal druk gestemd; zoo werd bij de voorlaatste verkiezing (nl. in 1899) aan den wethouder Van Berlo en aan twee raadsleden het mandaat ontnomen, omdat ze den burgemeester gesteund hadden bij diens voorstellen, om bermen van wegen te beplanten, en een pr. van die beplantingen slecht groeiden. Dat was geld vermorsen! Inde irae van de kiezers. Van de raadsleden wonen er drie te “Dijk” nl. de wethouders Delisse en Bouw, en het raadslid J. Delisse Adriaanszn, Kerkhof woont op de grens van Veghel, bij Sijtaart, Tielemans woont te Hoek; Van den Akker te Boerdonk; en v.d. Velde te Dieperskant.
De beide wethouders moeten in 1903 aftreden; zij vreesden oppositie tegen hunne herkiezing; vooral Bouw loopt gevaar, omdat hij een stukje grond verkocht heeft aan een schipper, die daarop een huis gebouwd heeft, en nu – in concurrentie met den sluisknecht Van Grinsven – brood en eieren aan de schippers op de Zuid Willemsvaart gaat verkoopen. Het zijn vooral de kasteleins, die dat vuurtje aanblazen, om bij eene bestreden verkiezing geld te verdienen.
De gemeente heeft veel eigendommen, ± 850 H.A.; die gronden liggen over de geheele gemeente verdeeld, nl. in “het Lijnt”, “Laarsche heide”, “Hurkske”, “Looieind”, “Kraanmeer”. Van tijd tot tijd, al naar gelang de menschen er behoefte aan hebben, verkoopt de gemeente verschillende stukken; gewoonlijk om de 4 á 5 jaren; zoo was er in 1903 ook weer zoo’n verkoop geweest: 37 perceelen, te samen groot 27 H.A. werden verkocht voor f. 5.700.
Erp doet niet veel om de eigendommen te ontginnen; de boeren zijn te zuinig; jaarlijks wordt niet meer dan 2 á 3 H.A. met most beplant; de planten worden dan op 0,80 M. uit elkaar gezet; of wel, Erp zaait een hoek met dennenzaad dicht, en gebruikt daarvoor dan ± 7 K.G. per H.A.
Het archief is door Mr. Krom geordend; Bondam zorgde voor eenen gedrukten inventaris; het moet netjes in orde zijn. Ik heb B. en W. sterk aangeraden om het vegen van de waterleidingen voor rekening der gemeente te nemen. Op de algemeene begraafplaats te Erp worden de menschen begraven; rechten worden daarvan niet geheven, noch door de gemeente, noch door den Pastoor.
Sinds Dr. Hedel overleden is, heeft Erp geen doctor. De menschen worden nu verzorgd door de Heeren v.d. Voort, en Verbeek uit Veghel, en door de vroedvrouw uit Veghel. De raad besloot voor den doctor eene woning te bouwen, en stelde daarvoor f. 12.000 beschikbaar. De Raad wil echter eerst bouwen, als de doctor er is, terwijl er geen doctor komen kan, omdat hij er niet onderdak kan… Op die manier haspelen de kortzichtige boeren in Erp maar voort.
 Links in het midden het St. Bernardinus Liefdesgesticht en de meisjesschool |
Een keurmeester (empiricus) voor uit nood geslacht vee krijgt als salaris f. 10,- van de gemeente, en f. 0,30 van den eigenaar van ieder gekeurd stuk vee. De veldwachter krijgt geregeld van den Raad een gratificatie; ik ben daartegen sterk te velde getrokken, en heb gevraagd de gratificatie bij het tractement te voegen. Te Erp is een liefdehuis; te Boerdonk niet, daar gaan de meisjes naar de openbare school. Er wordt in de gemeente nergens herhalingsonderwijs gegeven; daarvoor boden zich geen liefhebbers aan. Voor schoolverzuim behoefde slechts een enkele maal een proces-verbaal te worden opgemaakt.
Daar gaan enkele menschen (ongehuwden) in Duitschland werken, vroeger een twaalftal, thans niet meer dan zes; ze komen ’s winters in Erp terug. Gemeente geeft een subsidie van f. 650 aan burgerlijk armbestuur. Op Keldonk is een winkel van de leden van de N.B. Maatschappij van Landbouw; deze maakt de andere winkels dood. Men klaagde, dat personeel van tram ’s Bosch-Helmond ten gevolge van zwaren dienst zijne godsdienstplichten niet kan waarnemen; toen ik vroeg, hoeveel van die menschen er wel in Erp woonden, bleek het, dat er één conducteur in Erp gevestigd was! Die man was sinds 14 dagen in dienst van de Maatschappij; op hem sloeg dan ook de klacht niet!
 Burgemeester A.B.H. Otten, 1893-1914 |
Er moet veel geld zitten onder de boeren van Erp; een Boerenleenbank is er niet, maar de burgemeester plaatste in de laatste paar jaren persoonlijk voor de boeren ± f. 20.000 op de leenbank te Heeswijk!
Den 2 April 1906 kwam ik weer in Erp. Ik ging per trein tot Uden; per rijtuig van Putters bezocht ik successievelijk Boekel, Erp en Veghel. Te Veghel nam ik weer den trein naar Den Bosch. Ik verleende audientie aan Van Mierlo, die eene militiequestie had; aan J. Kuypers, die een proces tegen zijn buurman gewonnen had, maar dientengevolge nu op allerlei manieren door zijne buren geplaagd werd; voor zoverre dat plagen bestond in het stoppen van eene waterleiding, tengevolge waarvan hij overlast van water had, raadde ik hem, zich tot G.S. te wenden; aan Laurens van de Velde, lid van den Raad, aanvoerder van de oppositie tegen het gemeentebestuur, dien ik het verkeerde zijner handelwijze onder het oog bracht en op zijn plicht wees, om het gemeentebestuur te steunen, in plaats van het den voet dwars te zetten.
De oppositie in Erp bestaat daarin, dat de boeren geen hoofdelijken omslag willen betalen; toen voor een pr. jr. voor f. 3.500 aan boomen verkocht werd, wilden de boeren den hoofd. omslag afschaffen; G.S. dwongen den Raad, die som op het grootboek te plaatsen, als zijnde geene gewone inkomsten, maar kapitaal. Sinds wil de Raad geen geld meer geven om boomen te planten, en wordt er niet meer aangepoot. Ik heb v.d. Velde er nog eens op gewezen, dat hij het kapitaal van de gemeente niet mocht opeten, maar dat hij moest trachten het te bewaren, het te vermeerderen, dat hij voor de gemeente moest handelen op dezelfde wijze, als waarop hij voor zijn eigen gezin deed; hij zorgde toch ook voor de toekomst zijner kinderen.
Bij de verkiezingen voor den Raad wordt er nog steeds hard gewerkt; bij de laatste verkiezing werden er weer drie raadsleden uitgegooid, en door zuinigheidsmannen-oppositiecandidaten vervangen. De handen van B. en W. zijn nu geheel gebonden; bij de begrooting werden er geene gelden ter hunner beschikking gesteld om te kunnen poten of planten.
De toekomst van de armenklasse is gunstig in Erp; er zijn bijna geen armen; Vincentius kon in 1904 ± f. 1.000 besteden, het algemeen armbestuur gaf f. 2.374,- uit. Er is thans een gemeentedokter in Erp; de gemeente kocht voor hem eene huisplaats (juist tegenover het gemeentehuis) voor f. 7.000; daar werd toen voor f. 3.000 aan verbouwd; het moet thans eene zeer geschikte, geriefelijke woning zijn. De veldwachter krijgt thans geen gratificatie meer; die is thans bij het tractement gelegd.
Veel rivaliteit tusschen den Boerenbond en de Mij. van Landbouw; vooral eene coöperatieve winkelzaak van de Maatschappij is den Boerenbonders een doorn in het oog.
 Antoon Heijkants, bouwkundige |
Den 16 Maart 1910 kwam ik weer in Erp. Aan het station Uden vond ik een rijtuig; ik bezocht eerst Boekel en toen Erp; te Veghel nam ik weer den trein naar Den Bosch. Ik verleende audientie aan een pr. boeren, die gaarne een harden weg wilde hebben van Erp in de richting van Uden; de modderweg aldaar was dezen winter verschrikkelijk slecht geweest; een van hen had een docter uit Veghel moeten halen; deze was mede gekomen, maar had later verklaard, dat hij nooit meer dien weg wilde gaan, dat men hem niet meer moest halen, want dat hij niet meer mede wilde. De belangen van die menschen aan B. en W. aanbevolen; deze wilden wel wat voor hen doen, als maar eerst de weg naar Boerdonk klaar was; die was nu ongeveer half weg.
Een van de wethouders van Erp was nu dezelfde Van der Velden, die in 1906 bij gelegenheid van mijn vorig bezoek, het hoofd der oppositie was, en het B. en W. nogal lastig maakte! Hij had ook nu nogal veel praats, waaraan de burgemeester zich blijkbaar nogal ergerde. Heijkants, lid van de gezondheidscommissie te Veghel, architect te Erp, houdt bij nieuwbouw toezicht op handhaving der bepalingen van de bouwverordening; het schijnt bij hem in goede handen te zijn.
Bij gemeenteraadsverkiezingen is er nog steeds veel strijd en ruzie. Op een weder instellen van het notarieel kantoor te Erp kon ik niet veel uitzicht geven. Men klaagt zeer over schade, door de Aa veroorzaakt. Men zou gaarne zien, dat de Commissie van toezicht over de Aa haar taak zag uitgebreid tot de Meetbrug te Veghel; dan zou men in Erp voldoende geholpen zijn. In den regel wordt de Aa driemaal geveegd; dat duurt telkens ± drie weken; zes arbeiders worden er te werk gesteld.
Men is in onderhandeling met Staatsboschbeheer over ontginning van aanvankelijk 10 H.A. á f. 140 de H.A.; men wilde wel, dat de Heer Van Dissel begon te werken. Dr. Schoonhoff is gemeentedoctor; men prijst hem zeer, buiten Erp heeft hij geen praktijk. De Boerenbond wint gestadig aan kracht; van de twee rivaliserende landbouwclubs is er een geheel in den Boerenbond versmolten; de andere club heeft ook niet veel meer te beteekenen, sinds de man, die er de ziel van was, gestorven is; die man was juist degene, die de coöperatieve winkelzaak te Keldonk dreef; die winkelzaak verloor met zijn overlijden, veel aan betekenis. Een Boerenleenbank is er nog niet.
Nogmaals sterk aangedrongen op het aanleggen van een uitvoerigen staat, omtrent de exploitatie der gemeentelijke bezittingen; aan den secretarie uitgelegd, hoe zoo’n register moet ingericht worden. In het begin van 1914 werd mij door den secretaris een staat van ontginningen, met kaart en 6 bijlagen ter inzage gezonden. Op eenvoudige wijze was de zaak behandeld; ik meen, dat, wanneer de staat bijgehouden wordt, deze van groot nut zal blijken te zijn. Het was mij een genoegen, om van dezen uitstekenden arbeid van den gemeentesecretaris kennis te nemen.
 Pad naast een boerderij in Erp |
Den 14 Mei 1915 kwam ik weer in Erp. Ik reed er per auto vanuit Den Bosch heen. Dienzelfden dag bezocht ik nog Schijndel. Bij raadsverkiezingen is er nog altijd veel strijd; in 1913 werden twee uitstekende raadsleden uitgeworpen. De drank, die toen verschonken werd, is nu nog niet betaald. Men durft nog geen veronderstelling wagen, hoe het dit jaar gaan zal; tot nu toe hoorde men er nog niets van.
De ontginningen worden thans zeer krachtig aangepakt; men leende daarvoor f. 42.000. De aanvankelijke resultaten zijn uitstekend; de grond moet dan ook bijzonder goed geschikt zijn. De burgemeester geeft zich daarvoor zeer veel moeite. Er is een fietspad aangelegd van Boerdonk naar Koks. Er is groote behoefte aan een directen harden weg naar Uden; daar liggen de beste boerderijen en zijn de wegen het slechtst.
Drie zuivelfabriekjes (1 handkracht, 2 stoom); pogingen om te komen tot de oprichting van ééne groote fabriek zijn, jammer genoeg, niet geslaagd. B. en W. berekenden, dat ééne groote zuivelfabriek jaarlijks aan de gezamenlijke boeren minstens f. 25.000 meer winst moest geven. Alles hangt af van het Raadslid Van Berlo; deze blijft er tegen, omdat hij president van een van de kleine fabriekjes is, en als zoodanig f. 100,- verdient. B. en W. geraden, om te trachten ondershands met B. en W. van Veghel tot overeenstemming te komen omtrent het in orde brengen van de rivier de Aa.
Den 15 Juli 1919 bezocht ik per auto vanuit Den Bosch de gemeenten Boekel, Erp en Dinther. Het gaat goed in Erp onder burgemeester Van Mil; de vrede en de eendracht is er onder zijn bestuur vrij wel teruggekeerd. Ook hier te weinig woningen; vooral te weinig boerderijen. B. en W. willen gemeentegronden verkoopen of op langen termijn verpachten; de inwoners hebben daaraan groote behoefte. Gezegd, dat Gedep. Stat. in den regel dergelijke besluiten goedkeuren.
De oude wethouder Bouw is 34 jr. raadslid; hij is van den Raad afgestemd en eerste plaatsvervanger; het gaat den ouden man zeer ter harte. Provisorium voor electrisch licht krijgt stroom van de boterfabriek; 100 aansluitingen; f. 1,- de K.W.U. De finantieele resultaten zijn nog niet goed te overzien; zullen zeker niet schitterend zijn. Raadhuis is te klein; er moeten een pr. kamers aangebouwd; het terrein is achter het Raadhuis beschikbaar; den burgemeester, die gaarne bouwen wil, sterk gesteund; het zal ± f. 2.000,- kosten.
Men stelt zich veel voor van den weg Uden-Erp-Zuid Willemsvaart met zijtak naar Boerdonk, en hoopt op eene ruime subsidie van de Provincie. De algemeene begraafplaats is eindelijk aan de R.K. Kerk overgedragen. Gemeente blijft veel ontginnen; zoowel woeste gronden tot bouw en weiland; als hooge gronden met behulp van Staatsboschbeheer tot bosch. De burgemeester maakt zich daarmede recht verdienstelijk.
Ook hier wordt veel waterbezwaar ondervonden zoowel langs de Aa als langs de Leijgraaf; doordat de Leijgraaf onder Berlicum ten onrechte zou verlegd zijn – vroeger stroomde zij langs den Wamberg en loosde daarna op de Aa; thans loost zij vóór den Wamberg op de Aa – zou het waterafvoerend vermogen van die rivier veel slechter zijn geworden.
Twee veldwachters; de oudste heeft 39 jr. dienst; is oud en versleten; zou slechts f. 400 pensioen hebben, waarvan de man niet kan bestaan. Burgemeester ziet er tegen op hem te vervangen. Gemeente heeft in haar ontginningen 10 man vast in het werk; betaalt ’s zomers f. 0,30 per uur; ’s winters minstens f. 14,-. Men heeft bezwaar om de tramlijn Erp-Gemert om te leggen Erp-Boekel-Handel-Gemert; de gemeentelijke ontginningen Her Hurkske liggen aan de lijn Erp-Gemert. Er zijn nog twee stoomzuivelfabrieken; sterk gepleit dat die te Keldonk (voorzitter Wethouder Rooyackers) zich zal vereenigen met de groote fabriek te Erp.
 De oude St. Jozef Stoomzuivelfabriek, op de kruising aan de Molentiend. Gebouwd in 1916, opgeheven in 1955 |
Den 22 Mei 1922 bezocht ik vanuit Helmond de gemeenten Beek en Donk en Erp. In Boerdonk is een pastoor, die vroeger missionaris geweest is. Een heilig man, die in de missie tot de conclusie kwam dat de Fransche en Duitsche missiezusters te wereldsche opvattingen hadden. Daarom is hij bezig eene Hollandsche Missieorde te stichten waarin de zusters strenger van leven en opvattingen zijn, dan hare Fransche en Duitsche missiezusters. Ook met eene orde voor Missiepaters is hij doende geweest, maar dat heeft hij moeten opgeven, omdat hij geen docenten kon vinden voor de toekomstige paters.
Vanuit Heeswijk is men een tijd lang komen les geven. Gemeente bouwde voor de volkshuisvesting 4 woningen; f. 3,25 per week. Die huur is te hoog; de menschen, voor wie dat soort woningen bestemd is, verwonen hoogstens f. 1,50. Ze willen in een bedstee slapen, en verwenschen daarom de slaapkamers op de 1ste. verdieping. Bij iedere woning is ± 10 are grond. De woningen zijn onverhuurbaar.
Men heeft geen last meer van woonwagens, sinds men daarvoor eene vaste standplaats aanwees; die standplaats bevalt niet, en nu blijven de woonwagens weg. Aan het electrisch provisorium heeft men veel geld verloren; thans betrekt men stroom van de PNEM; het tarief is te hoog: 75 cent voor licht en 35 cent voor kracht. Gemeente stak tot nu toe f. 33.500 in de exploitatie van gronden, nl. aanleg van wei en hooiland; in 1921 maakte men daarvan zuiver ± 20%.
Gemeenteveldwachter I. Iven was tevoren in gelijke functie in Lierop; werd bijzonder gerecommandeered en blijkt geheel ongeschikt: hij heeft geen dienstijver en geen tact. Boekel schoof vijf arme huishoudens af naar Erp; de menschen zijn straatarm; het zijn goede arbeiders en doen den politie geen overlast aan. Erp doet thans geen moeite meer, de menschen weer kwijt te raken, maar het is jammer dat ze gekomen zijn, want in Erp hebben ze den halven tijd geen werk, terwijl ze in Boekel voortdurend werk hadden.
