Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Geffen
Den 18den Augustus 1898 bezocht ik de gemeente Geffen; ik reed van ’s Bosch over Rosmalen en Nuland naar Geffen, en nam aldaar - station Nuland-Geffen – den trein naar Arnhem. In Geffen geen eerewacht, geen muziek, geen harmonie, geen liedertafel, niets!
Alleen had men het Raadhuis wat versierd; van buiten met groen, en van binnen de Raadszaal met groen en vlaggen. De Raadszaal zag er werkelijk zeer netjes uit; de decoratie was geleverd door de Bossche firma Kreybolder.
Op mijne audientie verscheen notaris Pendraat, een zwager van mijn ambtenaar Nieuwenhuijzen; deze is sinds lange jaren te Geffen notaris. Hij klaagde zeer over den achteruitgang van den boerenstand; er waren meerdere boeren, die hij wegens schuld moest uitverkoopen. Hij kon daartoe echter niet komen, omdat die menschen langzamerhand zijne vrienden waren geworden.
En verkocht hij hen niet uit, dan schoot hij zelf er het geld bij in, iets, wat op den duur natuurlijk niet vol te houden was. De positie van den notaris in de stad was veel aangenamer dan die van dezen ambtenaar op het platteland, omdat hij in de stad zijne clienten niet kende.
De Pastoor en de kapelaan, die later verschenen, hadden niets bijzonders te vertellen. De leden van den Raad waren door den burgemeester besteld tegen drie uur; toen ik echter om vier uur de gemeente verliet, was er nog geen enkel raadslid verschenen. Met den burgemeester en diens beide wethouders zat ik een uurtje te praten.
De burgemeester (een zwager van den burgemeester Godschalx uit Berlicum) schijnt mij geen gemakkelijk Heer; hij is een gefortuneerde heerboer, die gaarne als heer poseert. Klachten uit Geffen tegen den burgemeester kwamen mij nooit ter oore; of het werkelijk in Geffen goed gaat, dan wel of de menschen bang zijn voor den burgemeester, en zich om die reden stilhouden, is mij niet bekend.
Door de goede zorgen van den burgemeester kreeg ik op het Raadhuis een kopje thee, terwijl hij zelf met zijne wethouders een glas port dronk. Van Klasens hoorde ik later, dat de verhouding tusschen den burgemeester en den secretaris te wenschen overlaat. Het rijtuig, waarmede ik den 18den. Augustus gemeentebezoek had gedaan, verongelukte, naar Den Bosch terugkeerende, aan het station van den tram aan het Hinthamereinde, doordat de paarden voor den tram schrikten, en het rijtuig daardoor tegen een post werd geslingerd.
Administratie van den ontvanger. Er is f. 28.645 te weinig in kas; houdt de ontvanger de geldmiddelen van de gemeente wel afgescheiden van eigen kas? De afsluiting bij kasopneming van B. en W. ontbrak in het journaal.
Administratie van den secretaris. Verordening op de afkondiging van politieverordeningen (art. 172 Gem. wet) kan niet vertoond worden. De inkwartieringslijsten worden niet geregeld ieder jaar herzien en afgekondigd. De staat van hetgeen naar burgerlijk recht eigendom van de gemeente is, kon niet worden vertoond. Register van beslissingen van B. en W. inzake de hinderwet begint met 1898. Geen register van aangifte door stierenhouders was aanwezig; evenmin een lijst van localiteiten, waarin sterke drank wordt verkocht en van de verleende vergunningen. Het wit van eenige akten van den burgerlijken stand was niet aangevuld.
Den 21 Juni 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed er vanuit Den Bosch heen en bezocht vervolgens op mijn terugweg nog de gemeente Rosmalen. De bevolking van Geffen gaat achteruit; in 1901 met 51 zielen. Er is weinig werk in de gemeente. Er gaan nogal veel menschen in Duitschland werken; sommigen vestigen zich daar voorgoed. Enkele huishoudens trokken naar Oss.
Het moreel der bevolking staat niet zeer hoog, en gaat, vooral door het in Duitschland werken, niet vooruit. Het jaar 1901 was in dat opzicht een ongelukkig jaar: van de 9 huwelijken moesten er drie gesloten worden. Op 50 geboorten komen er gemiddeld wel drie onwettige geboorten voor.
De raadsleden wonen goed over de heele gemeente verdeeld: Wethouder Van Griensven woont te Bergstraat; Heijmans langs den grooten weg naar Grave; Van Kreij te Papendijk; de 4 anderen wonen in de kom der gemeente.
Commissie tot wering van schoolverzuim heeft geen druk werk: tot nu toe behoefde er geen enkel proces-verbaal in zake leerplicht te worden opgemaakt. In 1901 werd Van Beek benoemd tot secretaris-ontvanger; hij komt uit Berlicum, en is een neef van den burgemeester Godschalx, aan wien hij blijkbaar zijne benoeming dankt. Naar het schijnt, deed de raad in hem eene gelukkige keuze.
Van Mr. Van Cooth kreeg de gemeente eene kampweiland van 6 H.A., “de weivree”; dat land kan zuiver ± f. 120 opbrengen. Bijzondere voorwaarden zijn er niet aan verbonden: opbrengst zal strekken voor landbouwonderwijs, herhalingsonderwijs, of iets dergelijks. “De Rijt” is eene gemeenteweide van 35 H.A. goede broekgrond.
Mr. H. Sassen uit ’s Bosch heeft nogal bezittingen in Geffen: van twee boerderijen op “de Tijberg” maakte hij er eene; hij is bezig, daar voor zichzelven een optrekje te bouwen. Aan de andere zijde van den keiweg naar Grave heeft hij nog een perceel grond van ± 40 H.A. bosch en heide. Ook Henri Sonsbeek van de Gunne heeft nogal grond onder Geffen liggen, en nog veel meer onder Heesch.
Geffen moet nogal veel oud archief hebben; men toonde mij een dikke portefeuille met stukken over de heerlijkheid Geffen, jachtrecht enz. enz. Mr. H. Sassen is eigenaar van het heerlijk jachtrecht, en liet een man, die konijnen fretteerde, calengeeren. Voor kantongerecht en rechtbank veroordeeld zal de zaak nu dienen voor den Hoogen Raad.
De Israelieten hebben eene eigen begraafplaats onder Geffen; ze waren vroeger talrijk in Geffen; thans wonen er nog twee huishoudens. Margarinefabrikant Van den Berg werd in Geffen geboren. Men vertelde mij omtrent de margarine, dat tijdens het beleg van Parijs een ingenieur uitvond om margarine te bereiden. Die ingenieur was familie van Cordewener te ’s Bosch, en maakte hem met zijne uitvinding bekend. Cordewener associeerde zich met Jurgens, en begon de eerste margarinefabricage in ons land. Jurgens behield later alleen de fabriek. Een jaar ná Jurgens begon Van den Berg.
Dr. Verbeek uit Oss, de aanstaande schoonzoon van Dr. Wackers aldaar, werd voor eenigen tijd benoemd tot gemeentedoctor. Op de gemeenschappelijke school te Nulands Vinkel (Geffen, Nuland, Rosmalen en Berlicum) gaan jongens én meisjes ter school; op de school in de kom van het dorp alleen jongens: de meisjes gaan naar het liefdehuis. Audientie verleend aan pastoor en kapelaan; het schijnt, dat de Heeren niet veel op hebben met den Boerenbond, en vooral niet met de Boerenleenbanken.
Den 21 April 1906 kwam ik weer in Geffen; ik was per trein naar Oss gegaan; vandaar bezocht ik per rijtuig eerst Nistelrode, daarna Geffen en eindelijk Nuland, vanwaar ik per trein naar Den Bosch terugkeerde. Ik verleende audientie aan pastoor Verberne en kapelaan Van Krieken; de Heeren kwamen hunne opwachting maken; de pastoor vroeg bovendien inlichtingen omtrent een beurs, door hem, als collater van de Stichting Petrus van Grinsven, geconfereerd aan een zekeren Goossens. Ik deelde hem mede, dat, als ik mij niet vergiste, een student van het gymnasium te Heeswijk – Ondersteijn genaamd – tegen die collatie was opgekomen, en dat de zaak daardoor nog hangende was.
Omtrent den secretaris-ontvanger van Geffen vernam ik nog, dat hij te Roosendaal werd opgeleid voor de vreemde missies, en om ziekte zijne studies niet kon voltooien. Hij kwam later op de secretarie terecht van burgemeester Camp te Waspik; vervolgens stelde hij zich onder leiding van zijn zwager, den Heer C. Kleyn, secretaris van Haarsteeg; hij verwierf toen het diploma van aspirant-gemeentesecretaris. Daarna kwam hij op het gemeentehuis van Den Bosch, en werd vandaar benoemd tot zijne tegenwoordige functies in Geffen.
Op Vinkel, waar 200 menschen wonen, is geen enkel Raadslid; daar is er ook nooit een geweest; er zou geen voldoende stof zijn. Ik heb het betwijfeld of de boeren uit Vinkel zooveel minder ontwikkeld zouden zijn dan die uit Geffen, en heb betoogd, dat ook Vinkel recht had op een lid van den Raad.
In 1905 stierven er 27 menschen; volgens mij door Dr. Woltering verstrekte opgaven stierven er 13 zonder geneeskundige behandeling. B. en W. zullen trachten de oorzaak daarvan op te sporen, en die, zoo mogelijk, weg te nemen. Zij zullen in overleg treden met den gemeentegeneesheer, Dr. Verbeek uit Oss.
Geffen heeft eenige gemeentelijke bezittingen; het mooiste bezit is “de Rijt”, een stuk broekgrond van 35 H.A.; jaarlijks verpacht de notaris 47 schaar om te beweiden; hij, die een schaar huurt, mag tegen denzelfdenijs er nog hoogstens twee bijhuren. Ook paarden worden erop toegelaten; een paard telt voor 1 1/6 schaar. De gemiddelde opbrengst per schaar is jaarlijks ± f. 18,-. In natte zomers is die broekgrond niet veel waard; dan is het land te zuur; maar in droge zomers is “de Rijt” onbetaalbaar; het is vooral mooi, dat er heel geen biezen in groeien.
Daar zijn op het Raadhuis bepaald mooie stukken omtrent de oude Heerlijkheid van Geffen, loopende vanaf 1592; het meerendeel van wat ik zag, was goed geconserveerd. Er wonen in Geffen nog 2 Israëlitische huishoudens; de anderen verhuisden naar Oss. Sinds Van den Bergh in Oss eene mooie Israelitische begraafplaats aanlegde, wordt die te Geffen bijna niet meer gebruikt. Hoewel Dr. Verbeek gemeente- en armendokter is, worden de meeste zieken behandeld door Dr. Trugg uit Berlicum.
Men is uitstekend tevreden over den veldwachter; op ongezette dagen, maar minstens driemaal in de week, moet hij des winters van 10-3 uur nachtdienst doen, te samen met een boerenzoon; hij krijgt daarvoor een gratirficatie van f. 40,-. Vele arbeiders moeten naar Duitschland om den kost te verdienen, dat is wel jammer, want ze worden daar op den duur in den grond bedorven.
Den 14 Maart 1910 kwam ik weer in Geffen; ik was tevoren in Nuland geweest, en ging later nog naar Nistelrode; te Oss nam ik ten slotte den trein naar Den Bosch. Er is nog geen raadslid voor Vinkel; het dichtst daarbij woont het Raadslid Andries van Griensven; hij woont aan den Steenweg ’s-Bosch-Grave.
De gemeente secretaris voldoet goed; hij is bekwaam en ijverig; en gaf zich veel moeite, om het oude archief in orde te maken; hij gaat binnenkort trouwen met Juffrouw Van den Bosch uit Vierlingsbeek, een nichtje van den vroegeren pastoor van Steenderen, bij wien zij vaak gelogeerd hebben. Volgens Verdijk zou zij 25 à 30 mille rijk zijn.
Door de opening van den nieuwen Maasmond is de algemeene waterstaatstoestand van Geffen veel verbeterd; als de Hertogswetering klaar is, wordt het nog beter. Zoowel de buitenpolder van Geffen als de binnenpolder van Geffen moeten hun water loozen op de Hertogswetering; laatstgenoemde polder moet zijn water lossen via steenen duikers in den spoordijk.
Er zijn in Geffen nog 2 gezinnen van Joden; tesamen 9 menschen. Met de geneeskundige armenpraktijk is Dr. Verbeek uit Oss belast; men is over hem zeer tevreden. De bewaarschool van de Zusters krijgt f. 165 subsidie; sinds het Rijk het bijzonder onderwijs subsidieert, zouden de Zusters het ook wel zonder die subsidie kunnen stellen, maar de Raad blijft voorloopig ongenegen de subsidie in te trekken.
De trek der arbeiders naar Duitschland blijft nog steeds groot. Tot instructie der landbouwers werden cursussen gegeven, door: Paymans Te Oss inzake rundvee; Plauwel te ’s Bosch inzake paarden; en Lips te ’s Bosch in behandeling van kunstmest. Op het bouwland wordt geen kunstmest gebruikt; alleen maar op het weiland; men zaait daar karniet en … slakkenmeel; voor chili is men bang; die put het land te veel uit.
Als er om gevraagd werd zou gemeente de inkomsten uit legaat Van Cooth wel willen besteden in het belang van het onderwijs in het een of ander; er werd echter nooit om gevraagd. Volgens den burgemeester is de boerenstand in Heesch meer welvarend dan die in Geffen. In Heesch is bepaald een goed gezeten boerenstand. Wethouder Van Lith te Geffen is een zwager van notaris Van Bakel te Geffen. Wildschade of konijnenschade wordt op het oogenblik in Geffen niet geleden.
 De eendenjacht in de Del door de familie Jurgens, ca. 1912 |
Den 28 Mei 1915 kwam ik per auto weer in Geffen, ik had tevoren Nistelrode bezocht. Wethouder Van Griensven niet aanwezig; hij is ziek. Geffen behoorde vroeger tot de Heerlijkheid Geffen en Nuland. Het kasteel lag onder Nuland. Successievelijk waren eigenaren der Heerlijkheid: Van Vladderacken; De Cocq van Delwijnen; De Cocq van Opijnen; Groylart = Cramer. De weduwe Groylart-Cramer procedeerde tegen gemeente; de Heer Sassen kocht van haar het heerlijk jachtrecht, en verkocht dat weer voor f. 10.000 aan Jurgens. Jurgens richtte een eendenkooi op; dat ging niet; had moeilijkheden met de boeren omdat alle honden en katten vergeven werden; jacht is thans niet veel meer waard; Jurgens heeft er een gedeelte weer verhuurd. Geen konijnenplaag.
Men zou gaarne een directen harden weg naar Oss zien tot stand komen; de plannen worden tegengewerkt door bierbrouwer Schouten: als die weg er komt, krijgt hij concurrentie van de bierbrouwers uit Oss.
Volgens B. en W. staat bevolking zedelijk op lagen trap; er wordt veel gedronken; trouwen is gewoonlijk moeten. Het ongeluk is, dat de zoogenaamde betere stand hier het slechte voorbeeld geeft; alle schaamtegevoel is uit de menschen uit. Men verlangt hard naar een telegraaf- en telefoonkantoor; de Raad heeft het afgestemd; B. en W. zullen er nog eens mede komen.
Subsidie geitenfokvereeniging: hard noodig; vereeniging verzekert de geiten ook; de bokken waardoor het ras verbeterd moet worden zijn te zwaar; daardoor sterven heel wat geiten bij het lammeren. Subsidie ambachtsschool Oss: vijf jongens uit Geffen bezoeken de ambachtsschool te Oss. Herhalingsonderwijs: weinig belangstelling; laatste cursus begon met 7 leerlingen en eindigde met 2! Boerenleenbank: er is f. 18.000 opgebracht; en f. 23.000 aan de menschen uitgeleend; de bank beantwoordt dus geheel aan hare bestemming.
Sigarenfabriek van Schouten is nog al wat; werkt met 30 man. Schouten, die gemobiliseerd was, kreeg groot verlof, om zijn fabriek te kunnen laten doorwerken.
Den 25 Juli 1919 bezocht ik per auto vanuit Den Bosch de gemeenten Nuland, Geffen en Berghem. Van Beek is als burgemeester vervangen door Veltman; Geffen heeft n.m.m. met die verandering geen voordeeligen ruil gedaan. Wethouder Van Griensven is overleden en nog niet vervangen. Wethouder Schouten, een zoon van den vroegeren burgemeester, maakt een goeden indruk.
Er wordt geen landbouwonderwijs gegeven, hoewel het hard noodig is; daar is geen liefhebberij voor, zegt de burgemeester; geen herhalingsonderwijs; ook daar is geen liefhebberij voor. Door de hooge landprijzen werden in de laatste jaren vele boerderijen verkocht en door inwoners van Geffen ingekocht; toch zijn er nog veel huurboeren. Het gaat den boeren en den arbeiders goed; de kleine boertjes maken geen goede zaken. Vele arbeiders werken in Oss en verdienen daar f. 20,- bij een negen-urigen werkdag. Aan de eieren – zij gelden nog 16 cent per stuk – wordt veel geld verdiend.
Wegens gebrek aan kaarsen en petroleum in den afgeloopen winter heeft men een provisorium voor elektriciteit ingericht; de installaties in de huizen zijn aangebracht. Licht heeft men echter nooit gehad. Men kwam niet verder dan tot een proces met de installateurs, de firma Albers en Kluft te Amsterdam. Men zou thans zeer gaarne zien, dat er een harde weg tot stand kwam van Geffen direct naar Oss. Door het mindere volk wordt nog veel misbruik gemaakt van sterken drank; de betere klasse gaat niet meer uit.
In 1918 kwam er een telefoonkantoor tot stand. Groot gebrek aan woningen; de Raad voelt er niets voor om in deze helpend op te treden. Bij de verkiezing voor den Raad werden slechts 4 van de 7 aftredenden herkozen. De verordening op het vasthouden der kippen wordt niet meer gehandhaafd. Salaris veldwachter is te laag (750); op verbetering aangedrongen; een gewone fabrieksarbeider verdient meer dan f. 1.000.
Den 25 Juni 1923 bezocht ik Geffen, Lith en Lithoijen. Er is eigenlijk wel woningnood; Geffen deed niets; was bang voor een strop. Zeven woningen werden gebouwd met Rijkspremie. Werkeloosheid wordt erger, doordat de fabrieken in Oss minder goed gaan. Daar werkten vroeger wel 40 man benevens eenige meisjes; thans 12 man en geen enkel meisje. Gemeente zorgde tot voor enkele dagen nog voor 7 werkeloozen; thans voor niemand meer: de menschen moeten thans in Holland gaan gras maaien.
Bij enkele candidaatstelling werd de gemeenteraad vernieuwd. Gemeente heft zeer hooge belastingen; draagkracht is er zoo goed als niet. Electriciteitsbedrijf den 1 Maart 1922 geopend; gaf in de eerste 10 maanden een bruto verlies van f. 683,01. Aangezien ongeveer de heele gemeente aangesloten is, bestaat er weinig kans dat het bedrijf in de eerste jaren rendabel wordt. Schoolhoofd Van den Bosch schijnt weinig geschikt; daardoor voortdurend groote mutatie in het onderwijspersoneel.
Men hoopt den klinkerweg van het dorp naar den Rijksstraatweg in 1924 om te bouwen in een harden weg met klein plaveisel – met den klinkerweg als onderlaag. De keuringsdienst van waren werkt goed; zonder veel processen-verbaal op te maken, werd toch veel ten goede veranderd. Groote moeilijkheden met den veldwachter De Wert, die op een strooper geschoten heeft, en deswege door de Rechtbank veroordeeld werd tot drie maanden voorwaardelijke gevangenisstraf. De brandweer kan niet veel uitrichten; men heeft een uitstekende brandspuit, maar er is nergens water te krijgen.
De sigarenfabriek van Schouten werkt vrij goed; werkt uitsluitend voor particulieren. Jurgens heeft al zijn gronden onder Geffen verkocht. Het heerlijk jachtrecht hield hij aan; veel last en schade van faisanten en konijnen. Oss maakte een harden weg naar de nieuwe parochie in de Vlashoek (aan de andere zijde van den spoorweg), bijna tot aan de grens van Geffen.
Het gaat den boeren – naar notaris Van Heeswijk mij mededeelde – ongeloofelijk slecht. Bij de boerderijen ligt niet meer dan 1 tot hoogstens 5 H.A. land; de rest moet bijgepacht worden; zoowel bouwland, als weiland en hooiland. De menschen jagen dat land tegen elkaar op, en maken elkander arm en ongelukkig. Het is niet te zeggen, hoe zuinig die tobbers leven, zelfs wat een armoede zij lijden, hoeveel zij in werkelijkheid te kort komen. Zij hebben het materieel veel slechter dan het bedelvolk, dat langs de huizen schooit om een boterham.
Burgemeester Schouten, 1888-1912 (bron: 
De heer H.F.A. Sassen (bron: 
Pastoor Verberne (bron: 
Dorpsbeeld van Geffen, met de kerk, het raadhuis, en het huis van de notaris, 1916 (bron: 
De Sigarenfabriek van Schouten (bron: 
Burgemeester Van Beek, 1912-1917 (bron: 
Burgemeester Veltman, 1918-1946
Schoolhoofd Van den Bosch (bron: 
Veldwachter De Wert (bron: 
