Chat is online op maandag t/m vrijdag van 10.00 - 16.00 uur en van 19.00 - 22.00 uur.
Op dit moment zijn we offline. Je kunt je vraag stellen via e-mail of WhatsApp: 06-12887717 (alleen berichtjes)
Meer informatie over de chat-service? Klik hier
Chat is online op maandag t/m vrijdag van 10.00 - 16.00 uur en van 19.00 - 22.00 uur.
Op dit moment zijn we offline. Je kunt je vraag stellen via e-mail of WhatsApp: 06-12887717 (alleen berichtjes)
Meer informatie over de chat-service? Klik hier
Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Den 14 December 1899 A. nr. 10, 2de afd. 3de bureau zag ik mij verplicht, den burgemeester van Helmond formeel te berispen, over de wijze, waarop in Helmond gewerkt wordt aan de secretarie, ten gevolge waarvan Gedep. Stat. een onaangenamen brief kregen van drie leden van den Raad – tevens leden der Prov. Staten – zich noemende Commissie voor de finantien uit den Raad van Helmond.
Zaterdag, den 21sten December 1895 bezocht ik de gemeente Helmond. Te 9 uur van Den Bosch vertrokken, kwam ik om 10.17 in Helmond aan, en werd aldaar aan het station opgewacht door den burgemeester (Van Hoeck), de wethouders (Behrings en Stevens) en den secretaris (Dijkhoff). In een rijtuig van het Eerste-Kamerlid H. Prinzen reed ik met den burgemeester en de twee wethouders naar het gemeentehuis. Nauwelijks aldaar aangekomen, kwam eene harmonie op de markt een concert geven; doordat het juist marktdag was, trok deze uitvoering zeer veel menschen.
De weekmarkt, met achter de panden van Spoorenberg, Sassen, het raadhuis, en het herenhuis van Willem Prinzen, 1901 (Uitgever en drukker: F. Wolters, bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
Met den burgemeester en de beide wethouders besprak ik de verschillende gemeente-aangelegenheden tot het oogenblik (half twaalf) dat mijne audientie begon. Aldaar verschenen de leden van den gemeenteraad; de leden van de Kamer van Koophandel; de Commissie van toezicht op het onderwijs; Prinzen, lid der 1ste Kamer; Coovels, Pistorius, Raymakers, leden der Provinciale Staten; drie kapelaans (de pastoor was ziek); Van Lakerveld (predikant); Dr. Steijns, directeur van de 3-jarige burgerschool en arrondissementsschoolopziener; Van Delden, griffier van het kantongerecht; eenige belasting-ambtenaren enz.
De burgerschool te Helmond bloeit, vooral doordat er zooveel jongelui van buiten (voornamelijk uit Eindhoven) op school gaan.
Na de audientie ging ik even eene visite maken bij Mevrouw Prinzen; Mijnh. en Mevr. Prinzen waren zoo beleefd geweest mij ten eten te vragen; voor die invitatie had ik echter bedankt. Daarna (ruim half twee) zou er een lunch op het gemeentehuis gegeven worden; om 2¼ moest ik midden onder tafel opstaan, omdat er geen tijd meer was; ik had nog zoo goed als niets gegeten, doordat er zoo langzaam bediend werd.
Achtereenvolgens bezocht ik nu verschillende fabrieken, en wel 1e. de katoendrukkerij van de firma P.F. van Vlissingen en Co. Ik werd door den Heer v. Vlissingen (tevens raadslid) rondgeleid. Prachtige fabriek; tweemaal afgebrand; steeds beter ingericht. 2e. de Koninklijke Nederlandsche Machinefabriek; daar was juist de kap voor het nieuwe station te ’s Bosch onderhanden; de directeur (de heer Begeman) had de attentie mijn naam te laten gieten, terwijl ik daar was. 3e. de Turksch-roodververij van Karel Raijmakers (het Statenlid) en diens drie broers; het garen wordt daar geverfd en dan verzonden. Zij krijgen hun garen uit Manchester. In ons geheele land zijn slechts vijf fabrieken voor Turksch-roodververij, nl. 1 te Haarlem, 1 te Leiden en 3 te Helmond. De fabriek van Raijmakers (er zitten 4 gebroeders Raijmakers in) is de oudste.
Burgemeester Van Hoeck, 1883-1913 (bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
De fabrikanten roemen ten zeerste de goede gezindheid van het werkvolk. De geestelijkheid en de burgemeester beklagen er zich over, dat de socialisten propaganda trachten te maken, en wekelijks meer exemplaren van “de Volkstribuun” verkoopen dan gewenscht is. Vooral des winters is er in Helmond volop werk voor het werkvolk, omdat de industrie vooral bestaat uit het weven of verven van katoenen stoffen; de handel vraagt die in het voorjaar; in den winter moet een en ander dus bereid worden. Zulks in tegenstelling met Tilburg, waar de industrie wollen goederen vervaardigt; die moeten des zomers vervaardigd worden, om in het najaar op de markt te komen.
Des middags om 4.24 verliet ik Helmond en was ik te 5.32 te ’s Bosch terug.
Den 28 September 1900 kwam ik weder te Helmond; aan het station werd ik door den burgemeester ontvangen; hij had de beleefdheid gehad, ook voor een rijtuig te zorgen. Hij vertelde mij, dat hij tegen zijn zin in 1875 werd verkozen tot lid van de Provinciale Staten; na zijne verkiezing bedankte hij; alstoen werd de Heer Prinzen in zijn plaats gekozen.
Omtrent de burgerschool vernam ik, dat er 31 leerlingen die inrichting bezochten; aan de burgerschool is eene voorbereidende klasse vastgeknoopt, bezet met 15 leerlingen. Van deze 46 leerlingen zijn 14 meisjes; de helft van de 46 leerlingen zijn Helmondenaars; een derde der leerlingen is Katholiek, tweederden Protestant. De Katholieken zijn meest uit den minderen stand, omdat de ouders van de gegoeden, hunne meisjes liever naar pensionaten zenden. De Protestanten zijn kinderen uit den gegoeden stand, en kinderen van ambtenaren.
Personeel van de HBS, zittend directeur Steijns, 1885 (bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
De vroegere directeur, Dr. Stein, volgde als zoodanig zijn vader op; hij was toen leeraar aan de burgerschool te Zwolle. Dr. Stein was in Helmond zeer gezien; hij was echter erg op zijn gemak gesteld, en was daarom liever districtsschoolopziener dan directeur eener burgerschool. Als arrondissementsschoolopziener bezocht hij de bijzondere scholen weinig; hij was zeer voorkomend bij het examineeren van nonnen.
De benoeming van Dr. Horn tot opvolger van Dr. Stein heeft in het land veel opspraak verwerkt, omdat hij een Israeliet was; B. en W. oordeelden hem als mensch zeer geschikt; zij wisten niet anders dan goed van hem te zeggen. Over het algemeen zijn ook de leeraren kalme geschikte menschen.
De geest van het werkvolk is buitengewoon geschikt; van socialistische propaganda merkt men niets meer; er zijn geen socialisten in Helmond. De menschen trouwen over het algemeen op zeer jeugdigen leeftijd; gedwongen huwelijken komen weinig voor, niet meer dan ± 10%. De meisjes werken meestal op de fabrieken tot ze trouwen; dan kennen ze niets van het huishouden; daardoor vele ongelukkige huwelijken. Het is in Helmond onmogelijk om dienstboden te krijgen; alles werkt daar op de fabrieken, en verdient daar betrekkelijk veel geld (f. 4 à f. 5 per week); zooveel kunnen de meisjes niet verdienen als dienstbode bij families.
De fabrieksarbeiders hebben bijna nooit een eigen woning; jonggehuwden trekken steeds in een heel huisje met een tuintje (met B. en W. bekeek ik later zulk eene woning, en vond ik die zeer voldoende); ze hebben geen land voor aardappels, geen varken, geen geit; huishuur van f. 0,80 tot f. 1,20; meestal waterleiding. De wevers werken per stuk, en verdienen f. 7 tot f. 7,50 per week; de overige fabrieksarbeiders zullen van f. 6 tot f. 6,60 verdienen. De ongehuwde zoons betalen meestal kostgeld; de meisjes geven meestal haar loon aan de ouders af; zij houden echter gewoonlijk nogal wat geld achter om te snoepen; snoepen komt zeer veel voor. Misbruik van drank wordt er weinig gemaakt; er wordt echter veel bier gedronken.
In de maanden Augustus en September is geregeld de kindersterfte het grootst; dat valt samen met de kermis; de ouders gaan dan uit, en hebben minder zorg voor hun kroost. De katoennijverheid is op het oogenblik zeer gedrukt, tengevolge van onverwachte en ongehoorde stijging van de katoenprijzen. Men verwacht in het voorjaar geen evenredig verhoogde prijs van het product; fabrikanten zullen om die reden minder fabriceeren, en het getal werkuren moeten inkrimpen.
In de maand Augustus 1900 vestigden zich te Helmond 128 menschen uit Deurne; de verschillende turfstrooiselfabrikanten (vooral de Heeren Van der Grint) hadden hen “gedaan” gegeven, om daardoor het gemeentebestuur van Deurne te dwingen tot het sluiten van een contract over het leveren van turfstrooisel; toen Deurne gezegd contract niet wilde teekenen, kregen alle arbeiders uit die gemeente gedaan werk bij die fabrikanten; zij hoopten op die wijze Deurne in moeielijkheden te brengen; er desnoods ongeregeldheden uit te lokken. De 128, die uit Deurne verhuisden naar Helmond werden weer bij v.d. Grint aangenomen.
Helmond geeft aan den tram van v.d. Heuvel (Eindhoven-Helmond) slechts eene kleine subsidie; B. en W. vertelde, dat men in Helmond wenschte dat v.d. Heuvel eene nieuwe brug bouwde over de Zuid-Willemsvaart, en daarover in de gemeente kwam; dan zou men eene groote subsidie willen geven, want dat was voor de gemeente veel waard. Nu is er slechts ééne brug; al het volk, dat in de buitengemeenten werkt, moet die ééne brug passeeren, zoowel ’s ochtends als ’s avonds; daar komt nu veel te veel volk bij elkaar, dat is, vooral des avonds, zeer ongewenscht; kwam die tweede brug tot stand, dan gingen de menschen uit Mierlo, uit Stiphout enz. niet te samen langs ééne weg naar huis.
August Sassen, notaris en archivaris, ca. 1900 (bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
Helmond had vroeger een belangrijk archief, deels afkomstig van de Schepenbank te Helmond, deels van het archief van Peelland. (Behalve Helmond behoorde tot Peelland de gemeenten St. Oedenrode, Deurne, Someren, Vlierden enz.); alles werd in 1885 overgebracht naar het Rijksarchief te ’s Bosch.
De Heer Aug. Sassen was tot 1895 gemeentearchivaris; toen werd hij raadslid en kon dus geen archivaris blijven; sinds verleent hij, desgevraagd, aan de gemeente belangeloos zijne diensten.
Volgens het gemeenteverslag over 1899 bracht de plaatselijke gezondheidscommissie in 1899 geen verslag uit; van B. en W. vernam ik dat zij haast niet wisten, of er wel eene commissie bestond; men wist niet zeker te zeggen, wie daar lid van waren.
Voor eene audientie had zich niemand aangemeld; met B. en W. bezocht ik de prise d’eau van de waterleiding en later den watertoren; met hen ging ik te voet door eene nieuwe arbeidersbuurt, en zag ik, hoe bedroevend het daar vooral met de bestrating gesteld was. Door de zeer sterke toename der bevolking, vooral van fabrieksarbeiders, komt Helmond op den duur te staan voor ontzaggelijke uitgaven.
Den 24 Juni 1904 kwam ik weer in Helmond. Dienzelfden dag had ik van te voren, vanuit Tilburg, een bezoek gebracht aan Oostelbeers, waarna ik te Best den trein had genomen naar Helmond. Ter audientie verschenen Steyns en Raaymakers, voorzitter en secretaris van de Gezondheids Commissie. Zij prezen zeer het gemeentebestuur, dat met de gezondheidscommissie overlegt, welke maatregelen er in het belang van de volksgezondheid moesten worden genomen. Door die samenwerking kon veel goeds worden tot stand gebracht! Het Statenlid Coovels kwam zijne opwachting maken, en had niets bijzonders te vertellen.
De bevolking neemt voortdurend in aantal toe; meestal fabrieksarbeiders. Nu de fabrikanten een zeer zwaren strijd hebben te voeren om het bestaan, ten gevolge van de abnormaal hooge katoenprijzen, is de algemeene toestand van Helmond zeer zorgwekkend. De fabriek van Carp werd voorloopig stopgezet, terwijl de fabrikant (die te Zeist of te Baarn moet wonen) voorloopig aan al zijn werkvolk wekelijks vier dagen loon laat uitbetalen.
De moraliteit moet nogal goed zijn; er zouden niet meer dan 10% gedwongen huwelijken voorkomen, en ± 2% onwettige geboorten. B. en W. hadden nog lange verhalen over de onaangenaamheden, welke ze hadden ondervonden, toen de secretaris Dijkhof en de ontvanger Van Moorsel niet-eervol moesten worden ontslagen. Met het Rijk is nu een convenant gesloten omtrent de verplaatsing van het kantongerecht. Nog in dit jaar hoopt men het geheele gemeentehuis ter beschikking te krijgen. Het is hoog noodig! Er is slechts ééne kamer voor de secretariewerkzaamheden (behalve bevolking en burgerlijke stand) en daar zitten zeven ambtenaren!
Ik raadde B. en W. sterk aan, om het onderhoud der waterleidingen voor rekening der gemeente te nemen. Het water van de waterleiding voldoet goed; de exploitatiekosten worden nog niet gedekt uit de opbrengst van het water. Dit komt vooral, doordat men aan de armen gelegenheid geeft om voor 6 cent per week een kraan van de waterleiding in huis te hebben. Het waterverbruik is daardoor groot, de geldelijke opbrengst betrekkelijk gering. Er komt jaarlijks nog ± f. 6.000 te kort.
Men heeft den hoofdelijken omslag met f. 5.000 moeten verhoogen, om de meerdere verplegingskosten van de in een gesticht uitbesteedde armen te kunnen betalen; vroeger gaf men f. 0,30 per dag, thans f. 0,50. Sinds het getal agenten werd uitgebreid tot 10 + een inspecteur is Helmond voldoende bewaakt; ’s nachts doet een nachtwacht dienst gezamenlijk met een agent, terwijl er dan bovendien nog steeds een agent in de wacht is. Voortdurend branden ’s nachts 60 lantarens; bovendien staat de telefoon ter beschikking. Men meent, dat het zoo voldoende is; de Officier te Roermond zou nu ook tevreden zijn.
Fraterhuis en school 'Mater Dei', gebouwd in 1873-1875 (Collectie Provincie Noord Brabant, 1989) |
Op de Broedersschool (Broeders van Maastricht) gaan 789 jongens; bij de Zusters (Zusters van Tilburg) 715 meisjes op school; veel te veel kinderen voor ééne school! Het herhalingsonderwijs geeft niet veel, slechts elf leerlingen op de openbare school; maar zoowel de Zusters als de Broeders houden druk bezochte zondagsscholen; op elke school komen ’s Zondags wel 200 leerlingen. Aan de teekenschool van de gemeente wordt een twee jaren vorderende cursus gegeven. Om het teekenonderwijs meer vruchtdragend te maken, is er een burgeravondschool als voorbereiding voor de teekenschool opgericht; dat valt zeer in de smaak; er gaan 74 kinderen naar die avondschool.
Broodsgebrek wordt door niemand geleden; de armmeesters kunnen niet altijd hunne gaven kwijt raken, wanneer ze brood of erwtensoep uitdeelen; vooral de soep willen de armen niet hebben. In 1846 gaf Theodorus Nicolaas Beels een kapitaal van f. 30.000 ter voorkoming van fatsoenlijke armoede; door verschillende legaten is het kapitaal thans tot f. 70.000 geklommen.
De gemeenteraad benoemde voor de eerste maal 25 kiezers; deze benoemen 5 administrateurs, van welke er jaarlijks één aftreedt, en herkiesbaar is. Voor het gebruik der renten zijn de administrateurs aan niemand verantwoording schuldig; ze moeten de gelden besteden ten bate van menschen die de algemeene achting genieten van hunne medeburgers, en nooit van den arme bedeeld werden. De 25 kiezers benoemen bovendien 3 curators; aan deze moeten de administrateurs jaarlijks bewijzen, dat het kapitaal nog aanwezig is. Jaarlijks in eene algemeene vergadering vullen de 25 kiezers de in hun college opengevallen plaatsen aan.
Er komen in Helmond twee couranten uit, nl. De Zuid Willemsvaart, onder redactie van Ouwerling, den ontslagen onderwijzer uit Deurne, en Het Nieuws van de Week onder redactie van Jos. Van Well, een weggeloopen frater. Vooral de laatste courant is rood, en wordt veel door het volk gelezen; het volk wordt in die courant gevleid; de patroons moeten het ontgelden. Vooral ten gevolge van dat courantje is het volk tegenwoordig zeer vatbaar voor opwinding, en was het bijv. mogelijk dat de werkstaking in de bontweverij van Sanders en Swane maanden kon duren, en dat het werk nu voor enkele weken wel werd hervat; maar dat de zaak toch feitelijk nog niet in het reine is.
Rijks-HBS, 1920-1930 (Uitgever: J.M. van de Burgt, bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
Den 6 April 1907 kwam ik weer in Helmond; ik had tevoren Deurne bezocht, en keerde ’s avonds naar Den Bosch terug. Ik verleende audientie aan A. Mollemans, die mij over eene vergunning kwam spreken, welke B. en W. hem z.i. ten onrechte hadden geweigerd. B. en W. zouden gaarne de Hoogere Burgerschool met driejarigen cursus veranderd zien in eene met vijfjarigen cursus. Een door hen deswege geconcipieerde brief werd mij voorgelezen; hij moest dienen als antwoord aan den Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs. Ik vond den brief nogal scherp, en deelde de Heeren mede, dat men met honig meer vliegen ving dan met azijn.
De geest van de bevolking blijft goed; socialistische propaganda wordt er niet gedreven. De industrie gaat niet goed; de margarinefabriek van Prinzen werd verplaatst naar Rotterdam; 115 werklieden bleven in Helmond achter; de linnen- en juteweverij van H. van Thiel en Co. werd stopgezet, 80 meisjes kregen gedaan; de groote papier- en stroohulzenfabriek waar 150 menschen werken is failliet; de katoennijverheid gaat slecht, de grondstof blijft te duur; B. en W. vreezen, dat alleen de zeer groote, eerste klasse ingerichte firma’s zullen kunnen blijven bestaan.
Haven met de gasfabriek, 1893-1900 (bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
De waterleiding, in 1899 geopend, gaat vrij goed; men hoopt dat deze over twee jaren zich zelve zal kunnen bedruipen. Het gemeentebestuur werkt voortdurend aangenaam samen met de gezondheidscommissie. De procedure over de vordering van de gemeente op den ontslagen ontvanger staat slecht; men verwacht, dat de zaak in Den Haag verloren zal worden. Nu er een nieuw kantongerecht is gekomen, zal het Raadhuis verbouwd worden; men liet mij de plannen zien. Ik drong er sterk op aan, dat de secretaris een eigen kamer zou krijgen.
De burgemeester vertelde mij, dat er in 1883, toen hij burgemeester werd, slechts één veldwachter was; thans is er een inspecteur en tien agenten. Met B. en W. de gasfabriek gaan bezichtigen; naar het schijnt is de fabriek zeer goed ingericht; maar wordt de installatie, die berekend is op 6.500 M3 alweer te klein; in den afgeloopen winter had men dagen gehad, waarop meer dan 6.000 M3 verbruikt werd.
Den 22 April 1911 bezocht ik Heeze en Helmond; ik reed er vanuit Eindhoven heen, en nam ’s avonds te Helmond den trein naar Den Bosch. Raadhuis is thans verbouwd en in gebruik gesteld; raadszaal is goed; de rest voldoet aan matige eischen; archiefkamer op zolder is vuil. Raadhuis zal wel niet zoo heel lang mede gaan, wanneer Helmond zich even sterk blijft uitbreiden als tot nu toe.
Mgr. Van de Ven gaf benoodigd kapitaal voor eene nieuwe parochie uit de schenking van dien Rotterdammer, die met den bisschop van Haarlem quaestie kreeg over de voorwaarden, waaronder hij zijn geld aan het bisdom Haarlem zou geven. Het is nog onbeslist, waar die nieuwe parochie zal komen, in de arbeidersbuurt “het Hemelrijk”, waar er zoo groote behoefte aan is, dan wel aan de andere zijde van de Zuid Willemsvaart, waar heelemaal geen Roomsche kerk is.
Zuid-Willemsvaart met ophaalbrug, 1890-1910 (uitgever: J. de Reijdt, bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
Jhr. Wesselman verdient schatten, door verkoop van gronden als bouwterrein; aan v. Vlissingen verkocht hij 1 H.A. voor f. 7 de M2 = f. 70.000. Bij de trambrug van de Meyerij over de Z. Willemsvaart heeft hij de prijs ook gesteld op f. 7,- de M2. Wanneer men verre buiten de kom is, dan vraagt hij minder; maar beneden f. 2,50 kan men niet te recht, terwijl men steeds bij hem te recht moet komen. B. en W. klagen, dat hij maar bouwterrein uitgeeft, en zich niets aantrekt van bestrating, rioleering enz.
Op de burgerschool gaan 100 kinderen; als burgerschool te Eindhoven geopend wordt, zal het aantal leerlingen met ruim twintig verminderen. Gemeente had gaarne zelve eene ambachtsschool gesticht; de geestelijkheid bewerkte de raadsleden in het belang van eene bijzondere ambachtsschool; B. en W. werden in den Raad met 1 stem overstemd; zij betreuren die stemming nog zeer. De industrie, met name de katoennijverheid gaat vrij goed; zonder te kunnen stuiten, heeft men toch voldoende orders, om aan het werk te kunnen blijven.
De geest van de bevolking is zeer goed; een volwassen fabrieksarbeider verdient gemiddeld f. 8. Er zijn gilden, vereenigd in eene algemeene werkliedenvereeniging; daarvan gaat weinig kracht uit, omdat grootste gedeelte der werklieden daar geen lid van is. Evenzoo bestaat er een fabrikantenbond; maar de meeste werkgevers zijn daarvan geen lid.
Firma v. Vlissingen en Co. (Vlisco), 1895-1905 (uitgever: N.J. Boon, bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
De waterleiding dekt zich; er wordt eene kleine winst gemaakt; een arbeidersgezin wordt aangesloten tegen f. 0,06 in de week = f. 3,12 per jaar. Met de gasfabriek wordt goede winst gemaakt; het bedrijf is juist uitgebreid; er is thans voldoende capaciteit om 12.000 M3 per dag te leveren. De Peel Centrale is geïnstalleerd bij v. Vlissingen, en voorziet behalve deze fabriek, de fabriek Diddens en Van Asten, en de N.V. August Pellemans, kunstdrukkerij. Van de Kamer van Koophandel merkt men niets.
Met B. en W. rondgereden, door het Hemelrijk, en langs de andere zijde van de Z. Willemsvaart. Van de gelegenheid gebruik gemaakt om Carel Raymakers even goedendag te gaan zeggen.
Den 5 Juni 1916 bezocht ik de gemeenten Helmond en Asten. De industrie werkt tegenwoordig bijzonder druk; daardoor is er gebrek aan werkvolk, en stijgen de loonen. Een gewoon fabrieksarbeider verdient tegenwoordig minstens f. 10. Door de stijging van den prijs der levensmiddelen hebben de arbeiders het nu niet beter dan voor 5 jr met een gemiddeld loon van f. 8.
Er is groot gebrek aan arbeiderswoningen; soms zitten in ééne woning drie gezinnen, zeer ten nadeele van de moraliteit. Door eene vereeniging worden thans 50 woningen gebouwd; met B. en W. die woningen bezichtigd; ze zien er zeer goed uit, maar de huishuur is te duur. Eene woning met gang, huiskamer, keuken, bijkeuken en op zolder drie afgeschoten slaapkamertjes kost f. 2,75. Het wordt echter vlot betaald, omdat er zoo’n woningnood is; er komen zeker 200 woningen te kort.
Gemeente kocht 18 H.A. om daarop arbeiderswoningen te kunnen doen stichten; men rekent 50 woningen op een H.A. te kunnen plaatsen. Door dezen aankoop hopen B. en W. te bereiken, dat de prijs voor gronden als bouwterrein niet verder zullen oploopen. Terwijl nu reeds tot f. 2,50 per M2 gevraagd werd, meenen B. en W. voor f. 0,30 per M2 den grond te kunnen beschikbaar stellen. Wanneer zich niet spoedig eene vereeniging tot woningbouw vormt, meenen B. en W. den bouw door de gemeente te doen voltrekken.
Ook aan burgerwoningen is groot gebrek, woningen van f. 200 tot f. 400. Er is een plan in studie, om aan de andere zijde van de Zuid Willemsvaart aanvankelijk 20 dergelijke woningen te stichten. Rijkspostspaarbank wil het daarvoor benoodigde kapital = f. 100.000 à 4½ % tegen den koers van 98% aan gemeente leenen.
Het Stadhuis, zoals het er uit zag van 1909-1923 (foto: H. Waijers, bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
Met B. en W. nog de 18 H.A. voor arbeiderswoningen in oogenschouw gaan nemen; later ook nog de gasfabriek – met gedeeltelijk verbouwde lokalen – bezocht. Gasdirecteur is een jong ingenieur uit Delft, die gedurende eenigen tijd onder van Mierlo te Tilburg gewerkt had, en toen een jr adjunct-directeur in Helmond was. B. en W. deelden mij mede, dat zij op het oogenblik een plan lieten maken voor een volledige rioleering der gemeente; deze laat op het moment veel te wenschen over. Ook een uitbreidingsplan is in de maak.
Het Stadhuis is al weer te klein; de dienst eischt noodzakelijke voorziening. Vermoedelijk wordt het politiebureau er bij getrokken. De Inspecteur van Politie is oud, en niet meer geschikt en bekwaam voor den dienst. Bovendien schijnt hij erg in de schuld te zitten. Wethouder Van Wel vertelde dat de Inspecteur hem juist de helft van zijn winkelschuld over 1913 voldaan had. Commissaris van politie zal hij wel niet worden!
Het distributienet voor electrischen stroom is aanbesteed voor f. 60.000; als over 5 jr alles klaar zal zijn, denkt men een f. 150.000 voor het gemeentelijk electriciteitsbedrijf te hebben uitgegeven.
Den 6den. Augustus 1920 kwam ik weer in Helmond. Burgemeester Van Hout is met verlof, zoodat ik gedurende vier uren was aangewezen op de wethouders Ebben en Van Wel. Bovendien was het gemeenteverslag over 1919 nog niet in mijn bezit; desniettegenstaande vlotte het gesprek nogal goed, zoodat een van de twee heeren, toen ik wegging, zeide, dat ons samenzijn vrij wat interessant was geweest, dan eene raadsvergadering!
De geldmiddelen van Helmond zijn niet rooskleurig: de hoofdelijke omslag bedroeg in 1919 f. 160.000; in 1920 bijna vijf ton! Hoe zal het moeten gaan, als de gouden tijd voor de industrie voorbij is? De beide wethouders gaven erg af op den Commissaris van Politie Schnebbelié; hij deugt voor Helmond niet; bij het corps agenten is hij niet geacht; uit hunne verhalen begreep ik, dat hij een verwaande kwast is.
Demonstratie vrijwillige brandweer, 1921 (bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
De gasfabriek gaat bijzonder goed; op electriciteitsbedrijf wordt sinds 1918 vrij veel geld verdiend. De waterleiding kan de onkosten wel dekken. Het telefoonbedrijf gaat slecht; men heeft nog 3 jr concessie. Alles is versleten; men maakt geen onkosten meer. Binnenkort hoopt men het heele zaakje aan het Rijk over te doen; het Rijk wil f. 28.000 betalen, de gemeente vraagt f. 32.000.
De brandweer is vrij goed in orde; men heeft een motorspuit; de brandweerlieden zijn allen vaklui, en worden niet betaald; van tijd tot tijd krijgen ze een feestje, een teeravond of zoo iets. De hoofdleidingen van de rioleering ten Oosten van de Zuid Willemsvaart zijn geheel gereed. De bestrating eischt nog steeds groote finantieele offers. De melkverschaffing en zuigelingenzorg is mislukt; mevrouw Prinsen was er de ziel van; sinds haar vertrek gaat de zaak achteruit; het zal wel spoedig heelemaal ophouden. Voor de burgerwacht was aanvankelijk nogal animo; er is op het moment geen commandant, zoodat het zaakje wel wat verloopt. Van de vrijwillige landstorm kwam niets terecht.
Het Statenlid Piet de Wit kende als wethouder / voorzitter eener bouwvereeniging de uitbreidingsplannen van de gemeente; hij maakte daarvan misbruik, door 10 H.A., die voor bouwterrein bestemd waren, aan te koopen; later bood hij dezelfde terreinen voor het dubbele van zijn kostprijs, aan de bouwvereeniging te koop aan. Het kamerlid Fleskens speculeert in bouwterreinen op het Hout; hijzelf kocht die gronden van den Heer Van Thiel.
Den 9den Augustus 1924 kwam ik weer in Helmond, en werd daar door B. en W. ontvangen in het nieuwe raadhuis: het oude kasteel der familie Wesselman v. Helmond. De moeielijke dagen voor de industrie zijn gelukkig voorbij: de ijzerindustrie (Begemans, Van Thiel enz.) heeft het buitengewoon druk; Van Thiel door de aardbeving in Japan. Ook de textielnijverheid heeft veel werk. De Wit heeft het op het moment niet zoo druk als voor een maand of drie. Er zijn nog 93 werkeloozen, waarvan 40 losse arbeiders die er steeds moeten zijn. En de rest arbeiders, op wie wat te zeggen is, en die men daarom in de fabrieken niet wil. Feitelijk is men dus tot normale verhoudingen teruggekeerd en heeft men – als gevolg van de vroegere werkeloosheid – een lijst van menschen, die op het moment geen werk hebben.
Het kasteel, gebruikt als raadhuis vanaf 1923 (Uitgever: J. Strijbosch, bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
De woningnood is thans ook bezworen: in 5 jaar werden ruim 1.000 woningen gebouwd. Het particulier initiatief voorziet thans weer voldoende in de behoefte: in 1924 bouwde het 50 woningen. De diverse bedrijven gaan goed: de gasfabriek levert weer meer gas dan in 1923. Met de PNEM moet een nieuw contract gesloten voor de levering van stroom. Voor de waterleiding worden 4 nieuwe putten gemaakt, die te samen zooveel water moeten leveren als de 20 bestaande. De rioleering is bijzonder goed in orde; het vuile water gaat naar de Aa; dat aan de andere zijde van de Zuid Willemsvaart naar de Goirloop.
Als er nieuw bestraat moet worden, is het beste wat te krijgen is maar even goed genoeg; dit systeem, sinds jaren gevolgd, bespaart veel onderhoudskosten. De reinigingsdienst werkt goedkoop en goed. De brandweer wordt bediend door vrijwilligers; uit de betere klasse der burgerij: goedkoop en goed. De politie is wel duur maar goed. De nieuwe Commissaris, Loves, wordt zeer geprezen.
De Keuringsdienst van waren was vroeger beter geregeld volgens de gemeentelijke verordening, dan thans volgens de regeling van de Rijkswet. Het hoofd van dienst te Eindhoven is te slap; hij laat voortdurend waarschuwen, nooit bekeuren; de menschen trekken zich er niets meer van aan. De vleeschkeuringsdienst heet goed geregeld. De onderwijswet 1920 kost aan Helmond jaarlijks f. 80.000.
Er is overvloed van gelegenheid, om in Helmond allerlei soort onderwijs te genieten: hooger- middelbaar- lager- avond- ambachts- teekenonderwijs te genieten, veelal zoowel openbaar als bijzonder: domme menschen zullen er binnenkort wel niet meer zijn! Die verschillende gelegenheden schijnen wel wat overdreven! De zuigelingenzorg en melkverschaffing opgericht door Mevrouw Prinsen is heelemaal gedaan. Voor de burgerwacht onder haar nieuwen commandant – het hoofd der school Knol – bestaat veel liefhebberij. Van de vrijwillige landstorm weet men niets. De kapitein … in Helmond woonachtig, schijnt niet erg actief.
Het stationsplein, met links de tram naar 's Hertogenbosch, 1901 (Uitgever: J.M. van de Burgt, bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) |
Van de 5 ton crisisschuld wordt in 1924 de laatste termijn afgelost. De gemeentelijke inkomstenbelasting moest 5 ton bedragen; omdat zulks bij de malaise van de industrie te drukkend werd geacht, werd deze in 1924 op slechts f. 376.000 uitgetrokken, terwijl f. 120.000 uit de bedrijven moet komen; daarmede worden de reserves van de bedrijven opgemaakt. Sinds Mei 1924 is voor de tram ’s Bosch-Helmond een zeer sterk verlaagd tarief ingevoerd; daarmede nam het reizigersverkeer in die mate toe, dat er ten slotte eene aanzienlijke bate overbleef. Men hoopt, dat de tramexploitatie zich nu zal kunnen dekken.