Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Hoogeloon, Hapert en Casteren
De burgemeester van Hoogeloon handelde als ambtenaar van den burgerlijken stand verkeerd, door niet te willen aannemen een bewijs van overlijden, afgegeven door den heer Cramer, arts te Bladel. Bij schrijven van 6 Maart 1897 A. nr. heb ik hem op zijne, verkeerde handelwijze gewezen.
Den 23 Augustus 1899 bezocht ik deze gemeente. Vanuit het logement “Van Mol” te Eersel, reed ik over Steensel, Veldhoven, Zeelst, Oerle en Wintelre naar Vessem, alwaar ik een ontbijt had besteld in de herberg van Peters, recht tegenover het Raadhuis; vandaar reed ik naar Hoogeloon, om later via Hapert en Duizel naar Eersel terug te keeren. Op het Raadhuis vond ik B. en W.; de wethouder Beex heeft een roode dronkemansneus; ik hoorde ’s mans stem niet; hij maakte geen aangenamen indruk.
Ik begon met na te gaan of men werk had gemaakt van de administratie, naar aanleiding van de opmerkingen, waartoe mijn bezoek in 1895 had aanleiding gegeven; tot mijn leedwezen moest ik ervaren, dat men zoo goed als niets veranderd had. Ik wees er vervolgens den Burgemeester op, dat hij had te zorgen, dat dit jaar de rekening over 1898 en de begrooting voor 1900 tijdig bij G.S. inkwamen, en dat daarbij het voorgeschreven model gebruikt werd. Van B. en W. vernam ik, dat jaarlijks als sluitpost f. 400 op de begrooting van Hoogeloon en Casteren werd uitgetrokken; omdat dan later bleek, dat men het zonder hoofdelijken omslag kon stellen, werd die dan niet geheven.
 Personeel van sigarenfabriek van burgemeester Van Eijk, ca. 1900 (bron: RHCe) |
De gemeente Hoogeloon heeft twee afdeelingen; Hoogeloon en Casteren, en Hapert. Toen de regeling dier afdeelingen gemaakt werd, was Hoogeloon rijk en Hapert arm; nu is het juist omgekeerd: Hapert is zeer rijk, terwijl Hoogeloon moeite heeft om rond te komen. De sigarenmakers van Hoogeloon en van Hapert verdragen zich niet; die uit Hoogeloon durven niet in Hapert te komen; die uit Hapert worden uit Hoogeloon uitgeranseld, wanneer zij zich daar wagen. De sigarenmakers uit Hoogeloon zijn allen van daar geboortig; ze gedragen zich goed, en geven hun loon aan vrouw of moeder af. De sigarenfabrikant L. van Eyndhoven bracht op zijne fabriek te Hapert vreemd werkvolk; deze brachten een verkeerden geest onder het werkvolk uit Hapert zelf; die heeren betalen nu tehuis kostgeld en spelen den heer van de rest, houden maandag enz. enz.
Van de raadsleden wonen er 2 in Hoogeloon, nl. de twee wethouders, 2 in Casteren, en 3 in Hapert, onder welke de burgemeester. De burgemeester heeft van den raadsheer Sassen uit ’s Bosch diens buiten gehuurd; dit buiten werd in 1858 gebouwd door Baron van Schenk van Nijdeggen, rustend priester; gezegde heer Van Schenk was eertijds kapelaan te Heusden; hij deed aldaar met zijn groote vermogen ± 4 ton, veel goed; toen de pastoor van Heusden stierf was Van Schenk aan de beurt om pastoor te worden, en hoopte in Heusden te worden benoemd. Toen hij in zijne verwachting werd teleurgesteld, verliet hij zijn werkkring, werd rustend priester, en bouwde zich een huis te Hapert; alwaar hij tot zijn dood in 1865 bleef wonen. Hij was een lastig man en werkte vele ongelukkigen in de gevangenis; hij procedeerde veel, en had dan Mr. Napoleon Sassen tot advocaat; bij zijn overlijden bleek het, dat hij, met voorbijgaan zijner familie, Mr. Napoleon Sassen tot eenig en algeheel erfgenaam had ingesteld van zijn heele vermogen, geëvalueerd op 4 ton.
 Huize 't Kasteeltje, woning van de burgemeester, ca. 1935 (bron: RHCe) |
Het grondbezit in Hoogeloon bedroeg niet meer dan 45 H.A., welke door de geheele gemeente verspreid liggen; de Sassen’s kochten later ook geene gronden meer bij. De familie Sassen hield het bezit in Hoogeloon bij het overlijden van hun vader eerst geruimen tijd onverdeeld, thans behoort het aan den raadsheer Sassen te ’s Bosch. Volgens den burgemeester was de naaste erfgenaam van den Baron van Schenk, de eenige dochter van diens broeder, gesproten uit diens huwelijk met eene meid uit eene ziekeninrichting alwaar hij wegens delirium verpleegd werd; dat meisje huwde later met den bankier Kerstens uit Tilburg.
Armen zouden er volgens B. en W. niet zijn in de gemeente; er was een huishouden boerenkinderen, die te samen boerden, na vroegtijdig hunne ouders verloren te hebben; deze kinderen waren de eenigen, die het niet breed hadden; wanneer men hen echter voorstelde, om van den arme bedeeld te worden, zouden ze het aanbod zeker hooghartig afwijzen. De burgemeester heeft plein pouvoir van den gemeenteraad, om naar beste weten de gemeentebezittingen, bosschen enz. te beheeren; het kwam mij voor, dat hij zich daarvoor nog al moeite geeft. De burgemeester-secretaris is tevens sigarenfabrikant; hij heeft depots in verschillende steden van ons land. Het werk ter secretarie schijnt hij grootendeels aan zijn 17-jarigen oudsten zoon over te laten.
Den 5 Maart 1907 kwam ik weer in Hoogeloon. Ik ging er vanuit Den Bosch heen; bezocht later ook nog Vessem en keerde ’s avonds naar Den Bosch terug. Als naar gewoonte trachtte ook nu weer de burgemeester zich van het gesprek meester te maken. Ik vernam van hem, dat hij thans weer in Hoogeloon woont, schuins tegenover het Raadhuis, alwaar hij zich een nette burgerwoning gebouwd heeft. Hij heeft nog steeds eene sigarenfabriek met ± 20 werklieden; er wordt thans veel naar sigaren gevraagd, zoodat hij heelemaal niet meer behoeft te reizen om zijn product van de hand te zetten. Toch wordt er weinig verdiend, omdat de tabak zoo schromelijk duur is.
 Burgemeester Van Eijk, 1878-1908, ca. 1905 (bron: RHCe) |
In Hoogeloon is de geest van het werkvolk buiten gewoon goed; veel beter dan in Hapert; de Hoogeloonsche sigarenmakers komen niet in Hapert, omdat ze zeker weten dan klap te krijgen. De Heeren uit Hapert komen wel in Hoogenloon en scheppen daar den boel nogal eens op; het zijn helden in “niet betalen” en in “ruiten ingooien” wanneer men hen om betaling vraagt.
Blijkbaar geeft de burgemeester zich nog veel moeite in het belang van de ontginningen van de gemeente; en plukt de gemeente daar de vruchten van.
Ik verleende audientie aan Schoenmakers, oud-hoofd der school en thans lid van den Raad; hij had allerlei grieven tegen den burgemeester, die zich met de gemeenteraadsverkiezingen te veel bemoeide, ten gevolge waarvan de kiezers niet vrij waren; die hem geen reglement van orde voor de raadszittingen wilde geven; die de notulen van den Raad niet voorlas maar die voor de leden ter inzage legde enz. Schoenmakers vreesde, dat hij dit jaar als raadslid weer zou vallen.
Een bierhuishouder, Van Gorp, klaagde, dat hij bekeurd was wegens overtreding der drankwet, en vroeg, op welke manier hij eene vergunning zou kunnen krijgen.
De burgemeesters uit de buurt zullen eene vergadering houden om te bespreken, op welke manier zij het beste uitvoering zullen geven aan die voorschriften van het nieuwe reglement op de waterleidingen, waarbij het onderhoud der waterleidingen ten laste der gemeenten is gebracht.
De zoon van v. Eyck is thans candidaat-gemeentesecretaris en werkt voor de akte middelbaar staatsinrichting; het werk ter secretarie was goed bij, en goed verzorgd.
Den 19 April 1911 bezocht ik Hoogeloon, Vessem en Oostelbeers. Ik reed er vanuit Eindhoven heen, en keerde later via Best naar Eindhoven terug. Burgemeester Hoeks is met ingang van 20 april 1911 benoemd tot burgemeester van Wouw; het is dus de laatste dag, dat hij als burgemeester van Hoogeloon fungeert. Zijn heengaan uit Hoogeloon wordt daar algemeen betreurd; dat hoorde ik zoowel van de wethouders, als van den pastoor en van het Raadslid Schoenmakers (vroeger schoolhoofd te Hoogeloon), die beide op audientie kwamen.
De verschillende Heeren deelden mij nog mede, dat er niemand in Hoogeloon was, die Hoeks als burgemeester zou kunnen opvolgen. De secretaris Van Eijck is zeker voldoende bekwaam, maar zijn gedrag laat te wenschen over. Hij maakt nog steeds misbruik van sterken drank, en zou ll. Witten Donderdag nog smoordronken geweest zijn! Hoeks had hem nog nooit zóó gezien, dat men zou kunnen zeggen, dat hij bepaald dronken was; maar nog in den laatsten tijd was hij zesmaal zóó geweest, dat hij te veel gedronken had, eens zelfs zóó, dat Hoeks hem gedreigd had, hem van de secretarie te zullen wegjagen, wanneer hij daar weer zóó aankwam. Het is wel jammer, want hij moet een goed hoofd hebben, en steeds erg gewillig zijn. Finantieel moet hij er zeer hard voor zitten. Hij woont nog met zijne moeder, tegenover het Raadhuis; na den dood zijns vaders werd diens sigarenfabriek direct geliquideerd; zijn jongere broeder trok naar Eindhoven en is daar thans bureauambtenaar bij Philips.
Men zou gaarne zien, dat er een harde weg kwam Hapert-Casteren-Netersel-Bladel-Hulsel-Lage Mierde. Wanneer men daarvoor fondsen niet kon vinden, dan moest men een fietspad maken; ik geloof niet, dat men veel voor dezen mijnen raad voelde. In het huis van Mr. Sassen te Hapert woont thans burgemeester Hoeks; een oude pastoorsmeid met een 13-jarig nichtje zijn huisbewaarder, en bedienen tevens den burgemeester. Gemeenteontvanger voert thans persoonlijk zijne administratie en moet die vrij goed in orde hebben.
 Sigarenfabriek van Claassen te Hapert, 1917 (bron: RHCe) |
De nieuwe burgemeester krijgt dadelijk extra werk: vooreerst de bouw van eene nieuwe school te Hoogeloon, waarvoor men terrein in voorkoop heeft; en vervolgens het verpachten van de jacht te Hapert, welke Mr. Sassen laat liggen; ik raadde te adverteeren in “den Nederlandschen Jager” en de jacht te verhuren voor minstens zes jaren. Dat is de eenige manier, om er een goeden prijs voor te bedingen.
De gemeentelijke bezittingen brengen steeds minder op; daardoor werd het noodzakelijk, voor de afdeeling Hapert hoofdelijken omslag te heffen; dat was tot nu toe nooit gebeurd. De waterleidingen lieten te wenschen over; in de laatste drie jaren zou men zeer veel geld uitgegeven hebben, om ze in behoorlijken staat van onderhoud te brengen.
De sigarenindustrie gaat maar slapjes; de geest van de menschen zoowel in Hoogeloon als in Hapert is zeer goed; beter dan voor enkele jaren terug; als men maar met de menschen weet om te gaan, en hen beleefd en geschikt behandelt, laten zij zich gaarne ten goede leiden.
Den 23 Juni 1916 bezocht ik per auto vanuit Eindhoven de gemeenten Hoogeloon en Vessem.
Secretaris Van Eyck blijft zich misdragen; hij maakt geregeld misbruik van drank; woont als het hem niet past de vergaderingen van B. en W. niet bij; als de administratie niet in orde is, dan raken de stukken zoek op de post, zooals laatstelijk een register van den burgerlijken stand; hij knoeit met geld, o.a. 2 x f. 5 kosten van buitengewone keuring van springstieren enz. In tegenwoordigheid van B. en W. hem geraden om eervol ontslag te vragen als gemeentesecretaris; en aan B. en W. verzocht, om, als hij het niet deed, hem door den Raad te doen ontslaan.
Eindelooze klachten over den slechten toestand der landwegen. Naar wat ik van B. en W. vernam, zal het ’t beste zijn wanneer één groot plan wordt opgemaakt, dat in tweemaal wordt uitgevoerd. Voor dadelijke uitvoering zou dan in aanmerking komen Hulsel-Bladel; Netersel-Bladel; en Casteren-Hapert. Dan kregen de inwoners van drie kerkdorpen een harden weg, en kwamen in verbinding met de tram. Na eenige jaren zou dan moeten volgen een harde weg Lage Mierde-Hulsel-Netersel-Casteren-Hoogeloon, waarmede dan aan alle rechtmatige verlangens zou voldaan zijn. De landwegen zijn ’s winters bitterslecht; ze zijn ook veelal te smal. Zooveel mogelijk zijn overal fietspaden.
De gemeente geeft zich veel moeite om de waterleidingen in goeden staat te houden. Toch wordt langs de Groote Beerse waterschade geleden, doordat Oostelbeers niet voldoende veegt; daardoor kan het water niet voldoende weg. De burgemeester maakt veel werk van de ontginningen; wat gedaan wordt, wordt behoorlijk beschreven en in kaart gebracht. Tot nu toe werden ontgonnen 250 H.A. tot bosch en 55 H.A. tot natuurweide. De natuurweiden kosten in aanleg ± f. 250 de H.A.; bij de laatste verpachting werd circa f. 100 de H.A. gemaakt. Men is met Staatsboschbeheer in correspondentie, om met staatshulp tot verdere bebossching van het daarvoor geschikte terrein te komen. Het gemeentelijk bezit bedraagt 1768 H.A.! De Maatschappij Veenhuizen (te Zwolle) zal een ontginningsplan maken van 30 H.A. bij Casteren tot natuurweide. Bovendien tot uitbreiding van de bestaande ontginningen te Hoogeloon en Hapert.
 De zuivelfabriek, gebouwd in 1916 (Collectie PNB, 1990) |
Het gaat den boeren goed. Een stoomzuivelfabriek voor de melk van 1.100 koeien uit Casteren, Hoogeloon en Vessem is te Hoogeloon in aanbouw. Het landbouw onderwijs te Hoogeloon en Casteren wordt druk bezocht. Van herhalingsonderwijs wordt veel werk gemaakt. De sigarenindustrie floreert; sigarenmakers verdienen f. 9,50 à f. 10. Ten gevolge van den invloed der inkwartiering en van de Belgische vluchtelingen wordt er weer meer drank gebruikt dan vroeger. De moraliteit gaat achteruit; korts kwamen nog twee onwettige geboorten voor.
Den 10 Augustus 1920 kwam ik weer in Hoogeloon. De verkiezingen brachten hier 4 nieuwe raadsleden en twee nieuwe wethouders. Secretaris Van Eijck misdraagt zich nog voortdurend, acht dagen geleden kwam de Burgemeester op het Raadhuis; hij vond daar alles open. In het fietsenhok trof hij den secretaris slapende; zóó zwaar beschonken, dat hij hem niet kon wakker krijgen!
 Het raadhuis, ca. 1925 (bron: RHCe) |
Om in den woningnood te voorzien werden in Hapert 20, in Hoogeloon 12 en in Casteren 8 woningen gebouwd. Men is in onderhandeling met het Rijk: men hoopt van de Regeering geld te bekomen voor de stichting van 6 boerderijen; die boeren zullen de eerste 8 jaren geen rente betalen; daarna gedurende 24 jaar eene annuïteit, zoodat zij na 32 jaar eigenaar zijn. Men verlangt sterk naar de harde wegen (28 K.M.); in de kosten zal Noordbrabant 55% betalen, het Rijk 40%. Dit laatste bedrag moet nog door de Staten Generaal worden gevoteerd. Men hoopt begin 1921 te besteden.
Voor eene vereeniging van Hoogeloon met Bladel zijn B. en W. blijkbaar wel te vinden. De gemeente onderhandelt op het oogenblik met den Heer Lovink, om aan den Staat ± 500 H.A. van de Hapertsche heide te verkoopen; de Staat zou dan daarnevens willen aankoopen ± 300 H.A. meestal dennenbosch, behoorende aan Baron van Eetvelde te Brussel. Deze laatste profiteert blijkbaar van de valuta, en verkoopt al zijne possessies in Noord Brabant; de boerderijen enz. aan de Witreijt zijn reeds verkocht.
 De kerk en pastorie te Hapert (bron: RHCe) |
Burgemeester Panken deelde mede, dat de grondduiker onder het Wilhelminakanaal voor het water van de Beerse veel te klein is; de Grondmij te Boxtel had hem dat geschreven. Hem geraden, een adres te zenden aan Waterstaat, en een afschrift daarvan aan Gedep. Staten. De andere belanghebbende gemeenten, Bladel, Oostelbeers en Vessem moeten dat adres ook teekenen. De ontginningen (150 H.A. bouw- en weiland) brachten in 1919 op f. 31994. In Hapert moet eene nieuwe kerk komen; de pastoor van Hapert hoopt op eene gemeentelijke bijdrage van f. 25.000.–
Den 15 Juli 1924 kwam ik weer Hoogeloon. Het gaat hier gelukkig goed: de sigarenfabrikanten hebben druk werk, er zijn sinds twee jaren geen werkeloozen. Ook de landbouwers maken goede zaken. De weg Bladel-Hulsel-Mierde is besteed, en moet in 1925 opgeleverd. Burgemeester vertrouwt, dat de wegen Bladel-Netersel, Hapert-Casteren, en Netersel-Casteren-Hoogeloon ook nog zullen gebouwd worden. Door onderlinge jaloezie werd de bouw van al die wegen lang vertraagd. Had Panken er niet in toegestemd, dat de bouw Bladel-Hulsel-Mierde vóór ging, dan was er waarschijnlijk van den heelen bouw niets gekomen.
De landwegen zijn slecht; door aanleg van fietspaden tracht men voetgangers en fietsers te helpen. Langs de Beerse wordt veel waterschade ondervonden; de gemeente Oostelbeers heeft hieraan veel schuld. De grondduiker onder het Wilhelminakanaal voor het water van de Beerse is groot genoeg. Voor het eerst in 1924 veegt Hoogeloon op kosten van het Waterschap van de Dommel de Beerse vanaf den provincialen weg tot de grenzen van Westelbeers. Gemeente is niet aangesloten bij het Staatsboschbedrijf; heeft er in 1923 om gevraagd; voorloopig niet, geen geld. Van verkoop van de Hapertsche heide aan den Staat kwam niets. Gemeente is thans zelve met de bebossching begonnen; dit jaar ½ millioen dennenplantjes; in 1925 een millioen. Grond wordt niet geploegd; dat is te duur.
 Kerk te Hoogeloon, gebouwd in 1924 (Collectie PNB, 1990) |
Gemeente heeft 150 H.A. natuurweiden en bouwland. Is thans begonnen, met heide op langen termijn te verpachten. Met Staatshulp werden 7 boerderijen gesticht; het moet dien menschen bijzonder goed gaan. Sinds jaren is men van de Grondmij af. Stoomzuivelfabriek te Hoogeloon werkt bijzonder goed; 950 koeien.
In plaats van vervolgonderwijs wordt thans voorbereidend landbouwonderwijs gegeven; in elk van de drie gehuchten een cursus, die door gemeente met f. 50 elk gesubsidieerd worden. Pastoor Valens is bezig in Hoogeloon voor f. 91.000 eene nieuwe kerk te bouwen; vroeg geen subsidie.
De nieuwe Roomsche kerk in Hapert kwam gereed; nog geen toren.
