Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Oploo, St. Anthonis en Ledeacker
Den 9den. Augustus 1897 bezocht ik de gemeente Oploo (ik reed van Helmond over Bakel, Gemert en Oploo naar Boxmeer). Oploo is van Gemert gescheiden door een uitgestrekte peel; de weg is ± 2.45 lang. Bij de scheiding der wegen Oploo en St. Anthonis vond ik den burgemeester met zijn wethouders, benevens een eerewacht van ± 25 paarden. Ik nam den burgemeester in mijn rijtuig. We reden toen over Oploo naar St. Anthonis, alwaar het gemeentehuis staat.
Op het ruime veld, dat de kerk en het gemeentehuis scheidt, en dat voor de helft aan de gemeente en voor de helft aan de kerk toebehoort, stond een zanggezelschap om een liedje ten beste te geven; later kwamen de zangers boven op de raadzaal en zongen toen nog een stukje. Het raadhuis was van buiten groen gemaakt en ook de raadszaal was versierd. Ik praatte daar wat met den burgemeester en diens wethouders Wientjes en Cornelissen; heel veel bijzonders vernam ik niet van hen.
Op de audiëntie verschenen de Pastoor met zijn twee kapelaans; de heeren wonen allen apart; verder niemand. Na de audiëntie reed ik naar Boxmeer, vergezeld door den burgemeester en diens twee wethouders; de eerewacht deed mij uitgeleide tot de grens van Boxmeer. Bij het station te Boxmeer stond een harmonie uit Boxmeer, om mij te verwelkomen; nogal gek, waar ik morgen (den 10den. Augustus) die gemeente officieel bezoek.
 Raadhuis met plein, ca. 1910 |
De administratie van den gemeente-ontvanger laat nog al wat te wenschen over: in het kasboek en in het grootboek waren de dagteekeningen van de ontvangsten en uitgaven alleen gedaan met vermelding van de maanden, niet van de dagen waarop zij geschied waren. Bij de uitgaven was het nummer niet vermeld, dat het mandaat heeft in het register van bevelschriften; enz. Zie verder het rapport van Klasens.
Ook het werk ter secretarie liet veel te wenschen over; in de registers van den burgerlijken stand waren de open ruimten niet aangestreept. Er ontbrak een register van localiteiten, waarin vergunning is tot verkoop van sterken drank; er was geen register van aanvragen en van beslissingen krachtens de hinderwet; er was geen register van aanteekeningen volgens art. 14 der veiligheidswet; inkwartieringslijsten waren niet aanwezig; er ontbrak een register van hen, die aangiften doen, dat zij Nederlanders wenschen te blijven; geen register van stierenhouders; zelfs geen register van notulen van de vergaderingen van burgemeester en wethouders.
Den 2 Mei 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed van Cuijk over Haps, St. Hubert en Wanroij naar St. Anthonis; vandaar naar Boxmeer, alwaar ik ontbeet in het nieuw gebouwde hotel van Esser; vervolgens over Beugen naar Oeffelt, naar Haps, en daarna weer terug naar Cuijk. Omtrent het in orde brengen van de Raam wordt mij door B. en W. medegedeeld, dat in het convenant tusschen de verschillende gemeentebesturen omtrent de kostenbijdragen is beslist, dat Oploo 5% zal betalen. Het ontwerpen van een plan is opgedragen aan een opzichter van den provincialen Waterstaat; men weet niet precies, hoe verre hij er mede is.
De gemeente heeft nu nog ruim 2.000 H.A. in eigendom. Vele broekgronden kunnen tegenwoordig bijna niet meer verhuurd worden; terwijl vroeger op het Broek 200 beesten geweid werden, zijn er nu niet meer dan 20. De broekgronden zijn over het algemeen slecht; het vee wordt op het broek wel ouder maar niet beter. De boeren hebben nog al broekgronden van de gemeente gekocht, en die gronden in goeden staat gebracht; die boeren weiden hun vee dus niet meer op het gemeentebroek.
In 1875 heeft de gemeente voor het eerst broekgronden verkocht: ± 40 H.A. aan den kant van Boxmeer; de boeren kochten die gronden duur; ze betaalden tot f. 1.000,- per H.A.; het ging hun echter goed; ze zijn nu allen welgesteld; door het bezit van die broekgronden konden zij van hun driesland bouwland maken; en van den broekgrond weiland. Die boeren zijn allen rijk geworden.
Van de gronden van de gemeente liggen sommige broekgronden deels onder Beugen, deels onder Sambeek. Alle overige gronden liggen in de gemeente; o.a. 100 H.A. stuifzandbergen. Sinds 2 jaren is Oploo begonnen bosschen aan te leggen langs den weg naar Boxmeer; de gronden worden op dammen gelegd van 5 M.; sloten 5/4 M. breed; voor de bewerking wordt f. 0,60 per are betaald; kant en klaar kost de bewerking ± f. 100 per H.A. Men plant eenjarige dennen van Koenders uit Baerlo. De boeren gebruiken veel kunstmest; vooral slakkenmeel; men heeft hier gewoonlijk een uitmuntend gewas; op het oogenblik staat de rogge hier beter dan langs de Maas.
 Lagere meisjesschool aan de kolonel Silvertoplaan (vroegere Perdshemel) gebouwd door de zusters van Liefde van Schijndel |
De verloskundige, W. van Boxmeer, een vroedmeester, zoon van den vroegeren doctor der gemeente, woont in Oploo; de geneeskundige praktijk wordt waargenomen door Dr. Sterk uit Boxmeer. Te St. Anthonis staat een liefdehuis van de zusters van Schijndel; daar gaan ook de meisjes uit Ledeacker ter school. De meisjes te Oploo gaan ter school op de openbare school te Oploo.
Als een stuk vee uit nood geslacht wordt, dan wordt het gekeurd door den veearts uit Boxmeer. Keurt hij het vleesch af, als ongeschikt voor de consumptie, dan komen de kosten van keuring ten laste van de gemeente; is het vleesch geschikt om te gebruiken, dan betaalt de eigenaar van het beest de keuringskosten.
De verkoop van gronden heeft gunstig gewerkt op den toestand van de behoeftige klasse. De arbeiders hebben zich een stukje land gekocht, en zijn kleine keuters geworden. Zij werken op hun eigen boerderijtje; het gaat hun goed. Dit kwam vooral in de laatste paar jaren uit, nu de gemeente begonnen is bosschen aan te leggen; men moest daarvoor vreemd werkvolk (uit Sambeekschen hoek enz.) nemen, omdat men geen menschen uit de gemeente kon krijgen.
Sinds 1880 heeft men een telefoon; dat kost aan de gemeente niets dan f. 75 voor den telefonist, + een kamertje. De botermijn bestaat sinds 1879; wordt gehouden in de oude school; wekelijks komt 3.000 à 4.000 pond boter, gelijkstaande met de boterproductie van de geheele gemeente, aan de mijn. Te Oploo bestaat sinds 8 jaar eene boterfabriek; vooral de kleine boertjes (met 2 à 3 koeien) zijn daarbij aangesloten; de groote boeren meestal niet. De boter van de mijn wordt vooral opgekocht door margarinefabrikanten (Prinzen te Helmond, Van der Hagen te St. Oedenrode, Van Lieshout en Van Hout te Mill).
Men hoopt zeer op een harden weg van Oploo over Overloon naar Venray, en vroeg mij raad, hoe aan hulp der Provincie te komen. Ik gaf de Heeren in overweging om aan de Staten datgene te vragen, wat ze gaarne hebben willen, het request behoorlijk te motiveeren, en dan af te wachten, welk besluit de Provinciale Staten nemen.,
 Oud-burgemeester J.C. Arts (1862-1903) in 1906
|
Den 14 Maart 1905 kwam ik weer in de gemeente. Vanuit Cuijk reed ik er over Beers heen. Denzelfden dag bezocht ik Mill en Wanroij. Per spoor keerde ik vanuit Boxmeer naar Cuijk terug. Ik verleende audientie aan Willem Bardoel, een herbergier, die raad kwam vragen in eene vergunningsquestie en aan den oud-burgemeester Arts. Deze laatste, die nog dagelijks, zoowel des voormiddags als des namiddags op het raadhuis komt, hield ik binnen, bij de volgende besprekingen met B. en W.
Een jong kereltje, Van den Bosch, volontair ter secretarie uit Hoessen afkomstig, kwam ook nog zijne opwachting maken. St. Anthonis is het voornaamste kerkdorp van de gemeente; daar staat het raadhuis, daar wonen 1.000 menschen; in Oploo wonen er 500; in Ledeacker 250. De raadsleden wonen goed over de gemeente verdeeld; 4 wonen te St. Anthonis, 2 te Oploo en 1 te Ledeacker.
Ik heb B. en W, sterk geraden, om een uitvoerigen beschrijvenden staat aan te leggen van de gemeente-eigendommen, waarin alle details omtrent ontginning en exploitatie met juistheid en accuratesse vermeld worden. Zoodanige staat moet op den duur, bij zoo uitgestrekt grondbezit, van groote waarde geacht worden. Men had een zeer uitgewerkt plan omtrent de toekomstige exploitatie van 67 H.A. broekgrond, en verlangde zeer naar het betrekkelijk rapport van de Heide Mij. door G.S. gevraagd.
Daarin door den oud-burgemeester gesteund, heb ik sterk aangedrongen op het onderhouden van de waterleidingen door de gemeente; ik wees op Helvoirt, op Mill, waar zulks gebeurt, en waar dat aan de gemeente jaarlijks niet meer dan f. 75,- en f. 100,- kost. Het herhalingsonderwijs valt zeer in den smaak: te St. Anthonis volgens 20, te Oploo 16 leerlingen den cursus.
Den 16 April 1909 kwam ik weer in Oploo. Met den trein naar Mill en verder vandaar per rijtuig. Ik bezocht daarna nog Wanroij, waarna ik te Mill weer den trein naar Den Bosch nam. Ter audientie verscheen de Oud-Burgemeester Arts; hij bleef met B. en W. een tijdlang bij mij praten; hij is nu 76 jr. en nog steeds een flinke man. Daarna verscheen nog een landbouwer, G. Thoonen, die zich beklaagde over waterbezwaar, ten gevolge der ontginningen; en die mijne tusschenkomst inriep, teneinde grond van de gemeente te kunnen koopen; hem medegedeekd dat Gedep. Staten bezwaar hadden tegen verkoop van gemeentegronden.
Het schijnt, dat er partijschap in de gemeente begint te komen. Bij raadsverkiezingen wordt er druk gestemd; wethouder Wientjes als raadslid herkozen, viel bij de laatste periodieke verkiezing als wethouder; hij kreeg maar 2 stemmen.
 Het ontginnen van een heideveld met de paardenploeg op de Bunthorst onder Sint Anthonis. Geheel links Adam Roelvink, ca. 1915 |
De Heide Maatschappij is druk voor de gemeente aan het werk; van het complex van 67 H.A. broekgronden werden tot nu toe 40 H.A. ontgonnen; binnen twee jaren hoopt men de volle 67 H.A. gereed te hebben. Aan die ontginning werd tot nu toe ruim elfduizend gulden uitgegeven. De eerst ontgonnen gronden (het eerste jaar rogge of haver, het tweede jaar eene snede hooi, de toemaat verpachten om te weiden, het derde jaar verpachten om te weiden) ± 19 H.A. werden reeds ingeschaard; twee scharen per H.A.; f. 28 per schaar. De grondbewerking kost ± f. 200 per H.A., f. 28 kunstmest, f. 7,- zaaigraan; volgende jaren f. 28 kunstmest. De finantieele resultaten zijn zeer gunstig. Men zal later zeker nog meer complexen broekgrond gaan ontginnen. Bovendien werden op de dammen en langs de kanten 700 canada’s geplant, die zeer mooi groeien.
Op den duur, wanneer men zich finantieel wat ruimer kan bewegen, wil men langs den weg naar Boxmeer heide ploegen en met mast bezetten. Men verlangt zeer naar een harden weg Oploo-Venraij; die zou midden door de gemeentelijke exploitatie loopen. Er is nog geen staat omtrent de exploitatie der gemeentelijke bezittingen aangelegd; burgemeester beloofde mij, daarvoor ten spoedigste te zullen zorgen. Alle waterleidingen werden onder toezicht der Heide Mij. in orde gebracht; ze zijn thans prachtig in orde.
Dr. Sterk uit Boxmeer is belast met den geneeskundigen dienst; eene vroedvrouw uit Boxmeer helpt de kraamvrouwen; de oude vroedmeester, W. van Boxmeer, de zoon van een vroegeren dokter, is overleden. Heijnen, veearts te Sambeek, keurt uit nood geslacht vee. Bij typhus-epidemie in 1908 stierven vele menschen uit Oploo en vooral uit Sambeek; de epidemie breidde zich zoo schrikbarend uit, doordat melk uit een besmet huis naar roomboterfabriek ging, en van daar als ondermelk in tal van gezinnen terecht kwam.
Er zijn geen armen in Oploo; de toestand der behoeftige klasse is er zeer gunstig. De roomboterfabriek zendt haar boter, ± 2.500 K.G. per week, voorzien van Rijkscontrolemerk, naar de mijn te Maastricht. Op de mijn te Oploo wordt wekelijks ± 600 K.G. aangevoerd; boter, die nog op de boerderij gemaakt is.
Den 15 Maart 1913 kwam ik weer in Oploo; vanuit Helmond reed ik er per auto heen; ik ging toen nog naar Wanroij, en nam later te Mill den trein naar Den Bosch. Oud-Burgemeester Arts is overleden; ik heb den indruk dat de keuze van den jongen Arts eene gelukkige keuze geweest is. Vóór 10 jr. benoemd, is hij met kracht begonnen te ontginnen, zoodat gemeente thans finantieel in goeden doen begint te komen. 125 H.A. broekgronden zijn tot nu toe ontgonnen; sterk geraden, zich met Staatsboschbeheer in verbinding te stellen, om, met staatshulp, te komen tot meene rationeele bebossching van de daarvoor geschikte heide.
B. en W. schijnen te meenen, dat de heide zich niet goed voor bebossching leent; geraden, om daarvan een proef te nemen. Men wil nog weer 180 H.A. broekgrond in cultuur brengen; de beste 40 H.A. wil men verkoopen in kleine perceelen, om aan de plaatselijke behoefte te voldoen; men rekent daarvoor ± f.l 12.000 te maken; de rest, uitgeveende velden enz., wil men op langen termijn tegen f. 10 à f. 12 de H.A. verhuren, bijv. voor 50 jaren; particulieren kunnen dat niet doen, daarvoor ligt het terrein te veel met bulten en gaten; eene groote Mij., die met een stoomploeg kan werken, kan er misschien iets van terecht brengen.
 Stoomploeg waarmee gedeeltelijk de gronden in de ontginningen door de Heidemij werden geploegd (ca. 1909) |
Men klaagt zeer, dat de Heide Mij. zoo duur is; voor een erfpachter van 33 H.A. broekgrond, Jan Brands uit Duiven, bouwde Heide Mij. een boerderij van f. 7.000; Brands gaat dientengevolge waarschijnlijk over den kop; behalve dat die boerderij f. 3.000 te duur is, is zij zeer ondoelmatig ingericht, zoodat er absoluut geen berging is, zoodat er nog afzonderlijke zaadbergen en hooischuren moeten gebouwd worden. Biersteker, die van Oploo 35 H.A. huurde, bouwde voor f. 4.000 eene practische zeer voldoende boerderij.
Volgens burgemeester was Heide Mij. voor 10 jaren heel goed; maar er is geen toezicht, en daardoor is thans alles veel te duur. De waterleidingen werden door Heide Mij. goed in orde gehouden. De weg Oploo, Overloon, Venraij wordt 10 April 1913 aanbesteed.
Den 13 Augustus 1918 bezocht ik per auto vanuit Cuijk de gemeenten Boxmeer en Oploo (St. Anthonis). Burgemeester Arts is oud geworden en grijs; hij houdt zijne gemeente goed in orde. Het distributiebedrijf loopt goed; de administratie daarvan kost f. 900; in 1917 kostte de distributie aan de gemeente f. 4.070. De verordening tot bescherming der waterleidingen tegen het intrappen door het vee werkt erg goed. Er is eene partieele beschrijving van de exploitatie der gemeentelijke bezittingen. Men kon mij niet zeggen, hoeveel kapitaal door de gemeente daarin werd gestoken, en hoeveel rente werd gemaakt.
De beide boerderijen, welke verhuurd worden voor te samen f. 1.386,- zijn gezamenlijk 70 H.A. groot; de ontginning van die 70 H.A. kostte ± 25 mille; toen de gemeente die gronden als boerderij verhuurde, had zij voor ± 15 mille aan veldvruchten terug; die f. 1.386 beteekenen dus de rente van ± f. 10.000. Op langen termijn verpachtte gemeente 23 + 31.5 + 1.6 + 3 H.A. voor f. 206 + f. 262 + f. 13 + f. 60. Wanneer die gronden over eenige jaren ten gevolge van het in cultuur brengen verbeterd zijn, gaan de pachtsommen vrij sterk naar boven. Oploo heeft nog een complex van ± 100 H.A. en een van ± 60 H.A. welke beide uitnemend geschikt zijn voor ontginning.
 Veldwachter A. Kleijn sr. (ca. 1915) |
Ten gevolge van de tijdsomstandigheden hebben de boeren heel wat vee moeten afschaffen; er zullen 15% minder koeien en 20% minder klein vee zijn dan voor een pr. jaar. Geregeld wordt er landbouw- en tuinbouwonderwijs gegeven. Voor teekenonderwijs gaat men naar Boxmeer. Geen burgerlijk armbestuur in Oploo; gemeente steunt het parochiaal armbestuur te St. Anthonis; die te Oploo en Ledeacker kunnen zich bedruipen.
Veldwachter heeft slechts f. 400 tractement; sterk gepleit voor verbetering van salaris met minstens f. 200. B. en W. hebben mij beloofd, in dien geest aan den Raad een voorstel te doen. Er sterk op aangedrongen, dat men zich in relatie zal stellen met Staatsboschbeheer; ik denk wel, dat men het doen zal.
Den 19 Mei 1922 bezocht ik vanuit Helmond Aarle Rixtel en Oploo. In verband met de ontginningen neemt het zielental geleidelijk toe. Aan woningbouw deed gemeente niets; met Rijkspremie werden 7 woningen gebouwd; bovendien werden 5 nieuwe boerderijen gebouwd, en 2 oude afgebroken en weer nieuw opgebouwd. Twee raadsleden werden uitgeworpen, en vervangen door den secretaris van den Boerenbond en door een vertegenwoordiger van de Hanze; deswege geen rancune of partijschap.
Gemeente bezit 1.753 H.A. grond; daarvan ligt nog woest 1.582 H.A.; geschikt tot ontginning tot bouw of weiland 220 H.A. Men heeft geen boschbezit; voelt daarvoor ook niets; de grootontginners, o.a. Roelvink hebben bosch geplant, maar de mast wil niet groeien wanneer die 3 M. hoog is. Daarom wil men ook niet naar Staatsboschbeheer. Men is sinds verleden jaar begonnen, gronden voor cultuur geschikt te maken door die te ploegen enz. en die dan op langen termijn te verhuren; dat gaf uitstekende resultaten; vandaar, dat men dit jaar weer 20 H.A. op die manier behandelde. Tot nu toe stak men ongeveer f. 20.000 in de ontginningen; daarvan maakt men in 1922 ruim 10% rente.
Gemeente onderhoudt de waterleidingen. Het onderhoud van de Graafsche Raam kost aan Oploo f. 150 per jaar. Voor onderhoud van de Oeffeltsche Raam was ook een convenant tusschen de betrokken gemeenten gesloten; door de tegenwerking van Oeffelt bleef de zaak steken. Harde weg Oploo-Milheeze-Deurne komt binnenkort gereed.
 De heer Adam Roelvink op zijn peelontginning ergens op de Bunthorst, ca. 1915 |
De Heer Adam Roelvink kwam ter audientie en pleitte sterk voor een harden weg vanaf zijne bezittingen via Radioweg-Sambeek naar de Maas. Hij ligt overhoop met den burgemeester van Sambeek, die vertelt, dat hij f. 40.000 voor dien weg zou hebben toegezegd, terwijl dat bedrag in waarheid f. 25.000 is. Hij wil f. 40.000 geven, wanneer Provincie nog een ander stuk weg wil verharden en in onderhoud nemen.
In gemeente wordt geregeld landbouw- en tuinbouwonderwijs gegeven; voor teekenonderwijs moet men naar Boxmeer. Van elektriciteit wil men voorloopig niets weten; die is nog te duur. Op den terugweg naar Helmond bleef mijn auto staan op 5/4 uur vóór Gemert. De Heer G.J. Lambrechtsen (gehuwd met v. Vlissingen) van de ontginning Cleefswit had de beleefdheid, mij met zijn auto naar Helmond te brengen.
