Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Oss
Den 17den Augustus 1896 bezocht ik de Gemeente Oss; om 7.58 (spoortijd) kwam ik aan het station te Oss aan, en vond ik aldaar den burgemeester om mij te ontvangen. Ik moest met hem plaatsnemen in het rijtuig van het raadslid Arnold Jurgens, niettegenstaande mijn rijtuig (besteld bij den stalhouder De Bruin te Oss) daar ook stond. We reden naar het gemeentehuis, waar ik door de twee wethouders en den secretaris werd opgewacht.
Van B. en W. vernam ik, welk een grooten invloed de oude Jan Jurgens in Oss heeft; hij maakt letterlijk de verkiezingen. Als hij er plezier in had, zou hij zijn broer Arnold gemakkelijk uit den Raad kunnen gooien. De firma Jurgens wordt gedreven door bovengenoemden Jan Jurgens voor ½, en door de weduwe Henri Jurgens en dier beide zoons 1/6.
Ik bracht een bezoek aan de fabriek; men liet mij de margarinefabricage van het begin tot het einde zien. Een van de twee genoemde zoons van Henri Jurgens woont naast de fabriek. Vóór we in de fabriek kwamen, en ná dat we die verlaten hadden, moesten we natuurlijk een glas champagne drinken.
Op mijne audiëntie verscheen de R.C. geestelijkheid van Oss (deken Van de Laar met 4 kapelaans, benevens eenige bruine Paters), Dr. Van der Steen, het hoofd der school Lauwers (van wien ik vernam, dat het onderwijs in Oss aan ± 1.000 kinderen wordt verstrekt op bijzondere scholen, terwijl er op de openbare ± 50 kinderen gaan), de firmanten J.A. Jurgens, Ant. Jurgens en Fr. Jurgens, het 2de Kamerlid Harte van Teckelenburg, de kantonrechter te Oss (Mr. Sopers) met diens griffier (Mr. Visser), de cand.-notaris Dingemans-Wierts, de notaris Mr. ten Pol (80 jaar oud; weinig actief voor zijn praktijk), en Fleskens, een volontair ter secretarie.
Tijdens ik op het Raadhuis was, kwam de harmonie een stukje spelen. Bij den burgemeester gebruikte ik een eenvoudig ontbijt; daar waren ook de wethouders en de kantonrechter met diens griffier. Mevrouw Fenseling is dood; ik werd ontvangen en later bediend door een dochter van den burgemeester.
Het onderzoek van de administratie van den secretaris gaf aanleiding tot tal van opmerkingen, welke ik schriftelijk aan B. en W. meedeelde. Op de administratie van den ontvanger viel slechts een enkele kleine opmerking; over het geheel genomen kenmerkte deze zich door bijzondere netheid.
Den 19 October 1901 kwam ik weer in de gemeente; op het raadhuis vond ik den burgemeester met den wethouder Van Erp; de wethouder Van den Elzen was gaan jagen met Jurgens, en liet zich excuseeren. Ik vernam van B. en W. dat de export-varkensslagerijen druk werken en – te oordeelen naar den uiterlijken staat, dien de eigenaars voeren – zeer groote winsten afwerpen. De slagerij van Zwanenberg werkte grootendeels met werkvolk uit Heesch, vermoedelijk daaraan toe te schrijven, dat Zwanenberg zelf te Heesch geboren werd, en daar langen tijd in zeer armoedige omstandigheden leefde.
Hoewel de slagerij van Zwanenberg importanter is dan die van Hartog, is toch ook laatstgenoemde eene groote zaak. In het afgelopen jaar werden in het geheel door de twee firma’s geslacht ± 160.000 varkens; bovendien worden er wekelijks nog geslacht ± 50 vette kalven, en een dergelijk getal graskalven, en 9 maandsche kalven uit de Geldersche Achterhoek.
De kalveren gaan deels naar Frankrijk, deels naar Engeland; de varkens alle naar Engeland. De Engelsche markt trekt uitsluitend vleesch van jonge varkens; ze mogen schoon niet meer dan hoogstens 100 pond wegen; wegen ze meer, dan wordt per pond minstens 2 cent minder gemaakt. Op het oogenblik betalen de beide firma’s 32 cent per pond, schoon.
In de directie van de margarinefabriek van Jurgens is wijziging gebracht, doordat de weduwe Henri Jurgens overleden is. Op de fabriek werken op het oogenblik 70 klerken (salaris van f. 500 – f. 3.000), terwijl er 12 opzichters in de fabriek rond loopen. Overdag worden in de fabriek ± 250 menschen te werk gesteld, terwijl bovendien bij groote drukte een nachtploeg van ± 70 menschen werk vindt.
Buiten de fabriek werken voor de firma nog kuipers, kistenmakers, mandenmakers, loodgieters, timmerlui, metselaars, smeden enz. tot een getal van zeker 800 man. In den laatsten tijd werkte de fabriek zeer druk; de vorige week waren 56 wagons van 10.000 K.G. verzonden.
 Ansichtkaart van de margarinefabriek van de firma Ant. Jurgens. Aan de voorzijde een fotoboekje met plaatjes van het productieproces, 1913 (Collectie Stadsarchief Oss) |
Margarine moet zeer versch gebruikt worden; margarine van 14 dagen oud is al lelijk. Jurgens heeft een nieuw procedé gevonden, door hem onder den naam van Solo margarine in den handel gebracht, waardoor de margarine, ook wanneer ze gebraden en daardoor gesmolten wordt, de smaak en de kleur van boter behoudt; hij besteedde in den laatsten tijd een halve ton om reclame te maken voor zijn Solo margarine; met name voor een reclameplaat, ontworpen door een Professor uit Berlijn, betaalde hij 10.000 mark.
De zaak Elsbach over de hem door B. en W. geweigerde vergunning tot het oprichten van eene fabriek van asphaltpapier, en alles wat daarop gevolgd is, hangt nog ter beslissing bij de Koningin. Wanneer Elsbach zijn proces zou winnen, zou Jurgens vermoedelijk belemmerd worden in de fabricage van margarine ten gevolge van verontreiniging van het grondwater. B. en W. zouden dat zulk een ramp voor Oss achten, dat zij zouden meenen alsdan hun taak niet meer te kunnen volbrengen.
Elsbach, een arme Israelitische slager uit Grave, heeft middelerwijl met zijn fabricage en handel in vaseline, wagensmeer, asphaltpapier enz. een goed fortuin verdiend. Toen Oss dezer dagen f. 8.000 moest leenen voor de gasfabriek, vroeg Elsbach, die leening en bloc te mogen nemen. Dat was echter de eer van B. en W. te na.
B. en W. meenen, dat Oss de bezwaren en nadeelen, ondervonden door het verplaatsen van de margarinefabriek v.d. Berg van Oss naar Rotterdam, gelukkig te boven is. De bevolking, die in zielental achteruit was gegaan, ging nu weer langzaam vooruit. De burgemeester klaagde over den veldwachter Westerveld; v. Erp vond dien man niet ongeschikt, en meende, dat Westerveld in de oogen van den burgemeester niet deugde, omdat de chef-veldwachter Van Stiphout niet met Westerveld overweg kan, en de burgemeester door de oogen van v. Stiphout keek. Op mijne audientie verscheen niemand, dan Dr. v.d. Steen, met wien ik geruimen tijd zat te praten.
Den 22 Maart 1905 kwam ik weer in Oss. Vanuit Ravenstein had ik eerst de gemeente Schaijk bezocht, en kwam vandaar in Oss. Per trein keerde ik naar Den Bosch terug. Burgemeester Barge is met verlof; ik werd ontvangen door de wethouders Van Erp en Van den Elzen. Doordat zich niemand voor de audientie had aangemeld, zat ik met die twee heeren al den tijd te praten. De bevolking blijft nog achteruitgaan; geheele gezinnen gaan nog naar Duitschland, vooral naar Goch. 30% gedwongen huwelijken.
Alle raadsleden wonen in de kom; twee partijen, boeren en burgers. Vroeger kon men geen raadslid krijgen, en werd er haast niet gestemd; het kwam voor, dat iemand met 15 stemmen lid van den Raad werd. Thans is dat anders: in 1904 met de verkiezing van Smulders werden er 800 stemmen uitgebracht; Smulders, candidaat van de boeren, werd bij herstemming gekozen tegenover Van Lier, den president van het armbestuur. Er moet verschrikkelijk met drank gewerkt zijn.
Geen van de twee wethouders weet de reden, waarom de secretaris en de chef-veldwachter ontslagen moesten worden; de burgemeester heeft hen tot ontslag aanvrage gedwongen. Men vreest nog altijd, dat de firma Jurgens hare zaken zal verplaatsen. Wanneer Chamberlain voor 3 jr. had gezegevierd en Engeland voor margarine was gesloten geworden, dan was alles verplaatst naar Engeland. Die onzekerheid drukt den toestand te Oss: een huis, dat verkocht wordt doet geen geld; nieuwe huizen worden er haast niet gebouwd; daarentegen worden er buitensporig hooge huurprijzen gevraagd: hetzelfde huis doet in Nijmegen minder huur dan in Oss.
Aan de wethouder sterk in overweging gegeven het onderhoud der waterleidingen in eene hand te brengen en ten laste der gemeente te nemen. De Heeren zijn het met mij eens; tot nu toe werd er al eenigszins in dien geest gehandeld. De gemeente is grootendeels gerioleerd op kosten van de fabrikanten; de firma Jurgens zorgt ook voor het schoonhouden der riolen en putten.
De gemeente is eigenares van het Luciagesticht, een gasthuis dat binnenshuis gemeenschap heeft met het zustersklooster. Lijders aan besmettelijke ziekten worden op kosten van de gemeente door de zusters in het Luciagesticht verpleegd. Het gesticht is bijna voortdurend in gebruik.
Er zijn drie doctoren, Stolz, Wakkers en Verbeek; twee zijn armendoctor en genieten daarvoor ieder f. 1.000 van de gemeente. De toestand is zeer voldoende.
Vast personeel bij brandweer: brandmeesters krijgen f. 10 salaris en f. 0,25 per uur; spuitgasten f. 5 salaris en f. 0,20 per uur. Fransche zusters, les filles de notre dame de Vienne, vestigden zich in Oss en openden eene school: f. 120 schoolgeld voor de externen, f. 500 voor de internen; tien leerlingen, 3 externen en 7 internen, onder welke laatsten drie Fransche meisjes. Eene zuster, Mme. Gothier, haalde dit jaar de akte middelbaar Fransch; verder eene leekenonderwijzeres, juffrouw Courtois uit Nijmegen.
Er wordt in Oss veel armoede geleden; in den laatsten tijd stierven de kostwinners van eenige huishoudens waardoor dertig weezen ten laste van het armbestuur kwamen. Het parochiaal armbestuur heeft f. 800 inkomen. Het algemeen armbestuur heeft f. 4.000 inkomen en krijgt bovendien f. 4.000 van de gemeente. Verder werken Vincentius en de Elisabethsvereeniging.
Er is ééne roomboterfabriek waar de melk van 280 koeien verwerkt wordt. De boeren fokken varkens; boeren, keuters en arbeiders mesten varkens. De boerenstand gaat achteruit. Hartog en Swanenburg samen slachtten in 1904 honderdveertigduizend varkens; ook zware varkens; deze werden volgens het Deensche systeem gezouten naar Engeland gezonden.
De firma Jurgens werkte weinig in het tweede half jaar van 1904; tengevolge van de enorme aanvoeren van Australische en Siberische boter op de markt te Londen. Emile Jurgens, zoon van Jan, staat aam het hoofd van de groote fabriek in Hamburg. De Ossche markt werd veranderd in eene weekmarkt; doordat Duitschland en België gesloten zijn, is de beestenmarkt zoo goed als niets meer; de varkensmarkt is zeer belangrijk; op de laatste markt werden 105 manden met biggen aangevoerd.
v. Erp en v.d. Elzen zijn het niet eens over het belang van een waterweg naar de Maas; v. Erp is er tegen, v.d. Elzen is er voor. Ingenieur van Wamel maakte indertijd het plan; begroot op f. 180.000.
 Burgemeester F.F.M.R. Barge, 1904-1910 |
Den 2 April 1909 kwam ik weer in Oss; naderhand bezocht ik nog Schaijk, waarna ik te Berghem den trein naar Den Bosch nam. De burgemeester is weer met verlof, zoodat ik op de wethouders Van den Elzen en Van Erp aangewezen ben. Aangezien zich voor mijn audientie niemand had aangemeld als het statenlid Meijers, had ik dus volop gelegenheid om met de Heren van gedachten te wisselen.
Van den Elzen zit in de tiendcommissie; van afkoop (vrijwillig) is vóór den 1 Januari 1909 zeer weinig gebruik gemaakt. Men werkt druk aan de waterleidingen, en besteedt daaraan jaarlijks f. 500; het zal nog een jr. of vier duren vóórdat men rond is, maar dan zal alles ook prachtig in orde zijn, en zal het gewoon onderhoud niet zoo kostbaar blijken.
Dr. Stolz is thans de eenige armendokter; men is zeer tevreden; hij heeft als armendokter niet zooveel te doen als vroeger, omdat er verscheidene ziekenfondsen door het werkvolk opgericht zijn, en deze hun eigen dokter kiezen.
De politie bestaat uit geschikte menschen; samenwerking zou echter ten eenenmale ontbreken; ze krijgen geene voldoende leiding bij het verrichten van hun dienst; er worden vele processen-verbaal opgemaakt; in 1907 zelfs omstreeks 300; en toch wordt er op zeer veel niet gelet, bijv.op diefstal of beschadigingen van te veld staande vruchten.
De toestand van de armen blijft onveranderd slecht; gelukkig dat het armbestuur er in slaagde, de opbrengst van de landerijen met een f. 1.200 te vermeerderen, vooral door verbeterde zorg voor afwatering enz. enz. De meer gegoeden blijven Oss verlaten; ook thans zijn er vijf huishoudens die tegen Mei naar elders gaan. De huishuur is in Oss abnormaal hoog; zelfs hooger dan voor overeenkomstige huizen in Nijmegen; daarentegen zijn de koopprijzen der huizen laag; men vreest blijkbaar nog steeds dat de margarinefabriek naar elders zal worden overgebracht.
Doordat er veel industrie is, zijn de loonen van het werkvolk nogal hoog; van f. 7 – f. 9. Jurgens betaalt gemiddeld f. 9. De veemarkten beteekenen niets meer, behalve in het voorjaar tot half Mei voor weidevee. De paardenmarkten gaan buitengewoon goed; vermoedelijk komt er nog eene paardenmarkt voor veulens bij. Ook de biggenmarkt gaat goed; 140 manden met jonge varkens is geen uitzondering.
Er is in Oss nog eene zeer importante hooiperserij van Welten en Zonen; er gaan dagelijks minstens 5 wagens van 10.000 K.G. naar Zwitserland, Hongarije enz.; daardoor is de huurprijs der hooilanden ook vooruit gegaan. De hoepelmakerij van Koks verwerkt meestal 2- en 3-jarige banden voor Londen en Denemarken.
Ik bracht met de wethouders een kort bezoek aan de exportslagerijen van Hartog en van Zwanenberg en Co. Daar werken onder een veearts twaalf gediplomeerde Rijkskeurmeesters. Wat afgekeurd wordt gaat – in stukken gesneden – in een groote ketel, en wordt daarin gedurende 12 uren onder een hitte van 125 graden gehouden; dan is alles verkookt; men vindt zelfs geen botten meer terug; het résidu dient dan voor wagensmeer of iets dergelijks.
Den 14 April 1913 bezocht ik Oijen en Oss. Groote moeilijkheden bestaan thans in Oss, inzake het beheer der gasfabriek; aan B. en W. gezegd, dat die moeilijkheden mij bekend waren; dat G.S. daarin wellicht betrokken zouden worden, en dat het mij beter voorkwam, die heden niet te bespreken.
Groot gebrek aan arbeiderswoningen; eene vereeniging in het belang der volkshuisvesting werkzaam, bouwt thans 4 blokken van tesamen 37 woningen; hoewel die eerst 1 Juli/1 Augustus moeten opgeleverd worden, zijn ze nu reeds verhuurd. Daarna zal die vereniging vermoedelijk een blok van slechte woningen van Bijvoet aankoopen, en die verbeteren en in behoorlijk bewoonbaren staat brengen.
 H.F. van den Elzen, 1910-1932 (Het Zuiden, BHIC) |
De gasquestie zal in 1913 de inzet zijn van den strijd om de raadszetels; de burgemeester treedt af met de beide wethouders; dat kan dus wat moois worden! Alle 13 raadsleden wonen in de kom, behalve de wethouders Van Erp en het raadslid J. Cox; deze wonen juist buiten de kom. Buiten is geen stof voor raadsleden te vinden.
Aan gemeenteverslag 1911 is niet veel moeite en zorg besteed; Verdijk kwam zich beklagen over het bijhouden van de registers van den burgerlijken stand; in de geboorteregisters waren 101 akten niet ingevuld en niet geteekend door den ambtenaar van den burgerlijken stand – secretaris Pulles.
Aan onderhoud der straten wordt nogal geld besteed; in 1913 vierduizend gulden. Aan onderhoud waterleidingen mocht wel beter de hand gehouden; bij behandeling door den Raad van begrooting 1913 rezen deswege nogal klachten. De weg Oss-Heesch wordt onderhouden met Quenast steenslag gekocht bij Klaas van Limburg te Rotterdam; men heeft jaarlijks 100 m3 noodig en betaalt per wagon van 7 m3 f. 40.
Het vuile afvalwater uit fabrieken en exportslagerijen wordt door de riolen afgevoerd naar den polder, waar het moet versterven; de sloten in de polder zien er ellendig uit.
Juffrouw Vos de Wael woont als kostdame in het gesticht; zij is zeer goedgeefsch; zoo gaf ze pas f. 25.000 voor een ziekenhuis; toen ze hoorde, dat de geestelijken mochten fietsen, liet ze op haar kosten door ieder van de 4 geestelijken een fiets uitzoeken en koopen. De politie is tegenwoordig goed; alleen veldwachter Straup deugt niet. Goede samenwerking met Rijkspolitie.
Het bijzonder onderwijs viert in Oss hoogtij; op de openbare lagere school + muloschool gaan 50 kinderen; op de dito bijzondere scholen 1.250. De handelscursus, de landbouwcursus en de ambachtsschool gaan zeer goed; de laatste vooral neemt sterk op en zal spoedig uitgebreid moeten worden; thans 60 leerlingen, waaronder vele van buiten.
De armenklasse heeft het wel wat beter dan vroeger; het in Duitschland gaan werken zit den menschen in het bloed; daar gaan wel 300 menschen heen; eigenlijk onnoodig; want die 300 zouden in Oss wel werk kunnen vinden. Armenfondsen zijn sterker dan vroeger, door stichting van Dr. Van der Steen (f. 35.000) en door meerdere opbrengst van landerijen f. 1.000.
Industrie werkt druk; maar toch drijft feitelijk heel Oss op de margarinefabriek van Jurgens. Burgemeester Van den Elzen heeft zijne bierbrouwerij nog niet aan kant gedaan. De gewone markten beteekenen niet heel veel; maar des te meer de paardenmarkten en vooral de varkensmarkten; die gaan buitengewoon goed.
Den 7den. Augustus 1918 bezocht ik per auto vanuit Grave de gemeenten Oijen en Oss. De burgemeester heeft in 1914 zijne bierbrouwerij overgedragen aan zijn zoon; deze verkocht in 1916 het bedrijf; er werd toen eene invertsuikerfabriek van gemaakt; deze zaak wordt nu naar Eindhoven verplaatst. De industrie in Oss gaat slap; er werken weer 500 menschen in Duitschland.
De adviezen van den Rijks Waterstaat omtrent het kanaalplan Oss-Lithoijen zijn gunstig; men heeft hoop, dat het kanaal er komt. De behoefte aan een nieuw gemeentehuis is dringend; 1 Mei 1919 krijgt men de beschikking over het terrein, dat men aangekocht heeft om het raadhuis te kunnen bouwen; men wil dan dadelijk beginnen.
De financiën van de gemeente zijn gunstig; uit de dividend- en tantiemebelasting der vennootschappen rekent men in 1919 f. 40.000 te halen. Groot tekort aan arbeiderswoningen; in 1917 werden er 37 + 95 gebouwd; de plannen voor nog 47 woningen zijn klaar. Met B. en W. een paar arbeiderswoningen gaan kijken; zagen er goed uit; zijn m.i. niet zóó geriefelijk als die te Woensel; daar waren meer vaste muurkasten. De huishuren zijn ongeveer gelijk aan die te Woensel: van f. 2,25 tot f. 3,10.
Daarna met B. en W. de nieuwe trijpfabriek van de Gebrs. Van den Berck bezocht; de eenige inrichting van dien aard in ons land. De firma maakt van oude lompen (wollen kouzen en derg.) de benoodigde draden, en verwerkt die later tot trijp; zeer interessante, ingewikkelde machines. De Heeren Van den Bergh hadden eene kapokfabriek in Oss; van trijpfabrikatie hadden zij geen flauw begrip; door Duitsche installateurs lieten zij zich eene trijpfabriek aanpraten; de Duitschers zouden de benodigde machines met bekwame Duitsche arbeiders leveren. Niettegenstaande de oorlog sinds uitbrak, kwam de heele installatie tot stand, en is de fabriek thans in volle werking.
Den 9den Juni 1922 bezocht ik vanuit Den Bosch de gemeenten Oss en Oijen. Sinds ongeveer een half jaar is het nieuwe Raadhuis in gebruik genomen. Het ziet er zeer goed uit, maar het is m.i. geen Raadhuis. De meeste bureaux zijn op de tweede verdieping; de secretaris, wiens kamer op de eerste verdieping ligt, merkt hoegenaamd niets van de secretarie. In de Raadszaal hing een groot portret van Burgemeester Barge!
De heele inrichting en meubilering van het Raadhuis is nieuw; centrale verwarming kostte f. 13.000; waterleiding f. 6.000; klok met carillon f. 3.000; meubileering (er ging geen enkel stuk, noch geen stoel of tafel van het oude Raadhuis mede) f. 20.000. Raadhuis + inrichting kost ruim 2 ton; het onderhoud van het park daaromheen f. 3.000 per jaar. Het onderhoud van het gebouw, met zijn erkers, torentjes, balcons enz. zal jaarlijks veel geld kosten. Bovendien staat het niet in het Centrum van Oss.
Hoewel dit Raadhuis eene groote verbetering is, vergeleken met den vroegeren toestand, vind ik het toch jammer, dat de voorstellen van B. en W. om een nieuw Raadhuis te bouwen in het Centrum – de daarvoor benoodigde terreinen waren reeds door de gemeente aangekocht – niet zijn aangenomen. De familie Jurgens schonk voor het Raadhuis een groot portret in olieverv van Burgemeester v.d. Elzen.
Er woont thans geen enkele Jurgens meer in Oss; Directeur van hun heele bedrijf aldaar werd de Heer Hustinx, een Limburger. Hij is gehuwd met eene dochter van burgemeester v.d. Elzen. Voor woningbouw deed gemeente m.i. te veel; door de bouwvereeniging St. Willibrordus werden 289 woningen gebouwd; huurprijs f. 2 tot f. 4,10. Door vereeniging “ons voordeel” werden 40 middenstandswoningen gebouwd; huurprijus f. 6 tot f. 7. Door N.V. Burgerwoningen werden 21 woningen gebouwd; huurprijs f. 9 à f. 10. Voor 134 woningen werd eene Rijkspremie in de bouwkosten aangevraagd; voor 76 werd die premie bereids verleend; 58 aanvragen zijn nog in behenadeling; 39 zijn reeds gereed; 25 zijn nog in aanbouw.
Bij laatste Raadsverkiezing werden 5 nieuwe Raadsleden gekozen. Wethouder v.d. Weijst werd er uitgestemd omdat hij geen voorstander heette te zijn van het bijzonder onderwijs. Geen bepaalde partijschappen. 8½ percent + 30 opcenten op de hoofdsom der dividend- en tantiemebelasting bracht over 1920 f. 115.000 op; voor dit jaar geraamd op f. 50.000. – Hoofdelijke omslag f. 150.000 = 4½%. Geen opcenten op personeel, op vermogensbelasting of op Rijksinkomstenbelasting.
Gasfabriek gaat slecht; geen winst voor gemeente; er zit te veel kapitaal in. Bovendien sinds 1 Januari 1922 groote concurrentie van elektriciteit; thans 260 aansluitingen voor licht, en voor kracht, tarief 50 cnt licht, en 25 cnt voor kracht. De bouw van het net kostte tot nu toe ruim f. 80.000. De riolen van Oss monden uit in de open sloot van den polder; langs de Hertogswetering moet alles naar de Maas. De lastauto’s doen veel kwaad aan de wegen; het gebruik daarvan schijnt zeer kostbaar; voor het vervoer van Oss naar de Maas schafte Jurgens de lastauto’s af, en bedient zich weer van gewone karren.
Politie. Een inspecteur met 10 man; het gaat uitstekend. Brandweer. Een motorspuit aangeschaft, om voldoende water te hebben, werden, over de geheele gemeente verdeeld, twintig brandputten geboord, 10 á 2 M. diep; 30 c.m. middellijn. Geven volop uitstekend water.
Werkeloosheid. In den ergsten tijd waren er 300; thans 150 à 175. Gemeente heeft er thans een veertig aan het werk; voor hen moet werk gezocht. In de fabrieken verdienen de arbeiders thans gemiddeld f. 25 in de slachterijen f. 23 à f. 24.
De Handelsschool zal worden omgezet in een 5-jarige H.B.S. De Ambachtsschool is goed in orde; trekt veel buitenleerlingen. Van de leeszaal wordt weinig gebruik gemaakt; van de leenbibliotheek daarentegen veel; meestal romans. Minister van Waterstaat heeft juist bericht - in antwoord op een schrijven van Oss van 1919 – dat hij 9 ton wil bijdragen in de kosten van het kanaal; alles moet echter wachten op de oplossing van het Beerse Maas vraagstuk.
Het raadhuis en de boterwaag, gebouwd in 1768, gesloopt in 1921. In de kiosk voor concerteerde harmonie K.V.A. (
Het station gezien aan de achterzijde, 1918 (
Kantoorgebouwen van de exportslagerijen Zwanenberg (rechts) en Hartog (links) aan de Gasstraat, 1920 (
De Heistraat met de nieuwe, in 1913 gebouwde, scholen van de paters Carmelieten. Links de jongensschool en rechtsachter de meisjesschool (
Tapijtfabriek Bergoss, 1908 (
Ingekleurde ansichtkaart van het gemeentehuis aan de Molenstraat, 1922 (
