Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Velp
Den 13den Augustus 1897 bezocht ik de gemeente Velp. Ik reed van Cuijk over Beers, Gassel en Escharen naar Velp, van daar naar Grave en vandaar naar Nijmegen. Op het versierde raadhuis vond ik den burgemeester–secretaris met diens twee wethouders. Heel veel was er niet te bepraten. Te Velp zijn ± 80 Jesuiten op Mariendal; zij vestigden zich daar in 1865; er is verder het moederhuis der Capucijnen; dat is daar gevestigd sinds ± 2 ½ eeuw; verder nog een klooster van Redemptorinnen (± 45 vrouwen sterk).
De Rector der Jesuiten (met nog een ouden Jesuit), de rector der Capucijnen, die der Redemptorinnen, en de kapelaan der gemeente (de pastoor was ziek) verschenen op mijne audientie. Veel bijzonders hadden ze niet te vertellen. Bij de oude moeder van den burgemeester (de vrouw van den vroegeren burgemeester; de tegenwoordige burgemeester is ongehuwd) ontbeet ik. Wijlen Mijnh. Bosch deed dat eertijds tweemaal. Het goede mensch was er erg mede vereerd.
De veldwachter van Velp is tevens veldwachter van Reek; de burgemeester van Velp (die tevens burgemeester van Reek is) vond dat een ongewenschte toestand; als de tegenwoordige titularis heengaat - hetgeen hij spoedig wil doen – dacht de burgemeester in elk der twee gemeenten een afzonderlijke veldwachter te nemen. Velp betaalt den veldwachter nu met f. 165.-; dat tractement zou dan f. 300.- moeten worden. De zusters te Velp hadden een groote bouquet gezonden. De administratie van den ontvanger en die van den burgemeester-secretaris waren beide in zeer goeden toestand.
Den 1 Mei 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed van Cuijk over Beers, Gassel, Escharen en Grave naar Velp; vandaar naar Reek; en daarna weer terug naar Cuijk. Ook hier vernam ik, dat men zeer veel beter was geworden door het sluiten van den bovenmond van de Beerse Maas (de mond tusschen Cuijk en Katwijk). De Bovenmond liep vroeger veel eerder dan de Benedenmond, omdat de laatste ± 30 C.M. hooger ligt.
Peeldam. In der tijd heeft men de polders Mars en Wyth willen opnemen in het “Groot Waterschap”. Vooral door het verzet van Xavier Walter is dat niet geschied. Later toen men den Peeldam zou gaan maken, begrepen Mars en Wyth, dat ze van veel slechter conditie zouden worden.
Eene commissie, bestaande uit burgemeester Gervers, Xavier Walter enz. trachtten te bewerken bij Bake, Sassen enz. dat men Mars en Wijth nóg zou opnemen in het Groot Waterschap, en dat de Peeldam dan niet zou komen te liggen ter plaatse, waar die nu ligt, maar ten Oosten van den polder Mars, en ten Westen van Grave. Dan beliepen de goede gronden van Mars geen schade, terwijl de slechte gronden langs de Raam dezelfde schade zouden blijven beloopen als nu.
Men wilde toen Mars en Wyth niet meer in het Groot Waterschap opnemen, en de Peelddam werd gelegd. Als het water van de Raam, tengevolge van hooge waterstanden op de Maas, niet kan lossen door de Graafsche sluis of de Velpsche sluis, dan loopt de Mars onder water, omdat de Peeldam het water keert; dat gebeurde vroeger niet; het water vloeide weg naar de Breede Wetering, Hamerspad enz.
De polder van Wyth heeft absoluut geen belang bij den waterstand in den polder van Mars. Wijth is een buitenpolder, en door een dijk van Mars gescheiden. Wyth betaalt mede in de lasten van Mars, omdat het groot belang heeft bij den goeden toestand van de wegen in Mars. De Graafsche sluis wordt onderhouden door Grave; de Velpsche sluis, benevens de tochtsloot van de sluis tot aan de Maas, door Mars en Wyth. Het waterschap van de Raam, dat door die beide sluizen moet lossen, heeft op het onderhoud en beheer ervan geen invloed.
 Klooster der Capucijnen; Fotostudio Jean Smeets Grave |
Tot leedwezen van het gemeentebestuur krijgen arme menschen volop eten aan het Jesuitenklooster. Dat trekt vreemde armen. Er hebben zich nu reeds een tiental dergelijke gezinnen daar gevestigd. Klooster en gronden van Capucijnerklooster werden in den tijd geconfisqueerd; de paters werden echter niet verdreven. Later moesten de Paters alles van den Staat huren; aanvankelijk betaalden ze f. 50 huur; later werd de huurprijs successievelijk hooger, tot f. 450 toe; de burgemeester van Velp moest borg blijven voor de Paters tegenover den Staat. Voor korte jaren hebben de Paters hun klooster met de annexe terreinen en weilanden voor f. 10.000 van den Staat teruggekocht. De Jesuiten hebben eene inrichting van hooger onderwijs; in 1900 deden drie examinandi admissie-examen voor de Utrechtsche Academie; twee hunner slaagden.
Den 20 Maart 1905 kwam ik weer in Velp; ik was tevoren in Zeeland en in Reek geweest, en ging later in Ravenstein slapen. Ik verleende audientie aan twee paters van Mariendaal, aan den Pastoor Verhoeven met diens kapelaan (v. Riel), en aan Vicaris der Paters Capucijnen. Hoewel de Heeren mij niets bijzonders te vertellen hadden onderhield ik mij vrij langdurig met hen over algemeene zaken. De leden van den gemeenteraad wonen goed over de gemeente verdeeld. Van B. en W. vernam ik, dat de bouw van een locaal voor een tweeklassige school f. 8.500 moest kosten; dat aan de stichting daarvan dus niet te denken viel, wanneer er geen heel groot buitengewoon subsidie verleend werd.
De geneeskundige dienst wordt, op kosten van het algemeen armbestuur, zeer voldoende waargenomen door Dr. Philips uit Huisseling en Dr. Hilbers uit Grave. Uit nood geslacht vee wordt door een slager gekeurd, alvorens het vleesch in consumtie gebracht wordt; als de slager twijfelt, dan wordt er een veearts gehaald. Volgens B. en W. gedraagt de veldwachter Van de Ven zich thans zeer goed. Voor overtredingen van de leerplichtwet behoefden geen processen-verbaal te worden opgemaakt. Het herhalingsonderwijs wordt slechts door twee leerlingen gevolgd, van welke één het zoontje van het hoofd der school is.
Er bestaat zoowel een algemeen, als een parochiaal armbestuur. Beide besturen beschikken over vrij voldoende middelen; de gemeente behoeft niet bij te springen. Geen roomboterfabriek; boter wordt op de boerderij gemaakt, en door de boeren naar den mijn te Mill gezonden. Vele gronden romdom Velp waren geïnundeerd met Peelwater, ten gevolge van den hoogen waterstand op de Maas. De Peeldam keerde het water niet meer; het water liep er zeker 15 C.M. hoog over heen. Als het peelwater maar vóór half April weg is, dan doet het weinig schade.
Den 5 April 1909 kwam ik weer in Velp; ik reed er van station Ravenstein heen; bezocht daarna nog Grave en Reek en keerde vervolgens via Ravenstein naar Den Bosch terug. Ik verleende audientie aan den rector van Mariendaal; hij kwam, met nog een Jesuit, eenvoudig zijn opwachting maken.
 Jezuietenklooster Mariendaal (1924) |
Van hem vernam ik, dat de Jesuiten, om in de behoefte aan onderwijskrachten te voorzien, drie inrichtingen tot opleiding hebben, nl. Mariendaal, Maastricht en Oudenbosch. In Mariendaal komen de jongens het eerst , ze krijgen daar de geestelijke kleeren aan, en blijven er twee jaar. Elke klasse zal ongeveer 20 jongens tellen. Mariendaal dient tevens voor oude afgeleefde paters; die loopen dan ook in Velp rond; naar het schijnt, mogen ze niet bij de menschen in huis komen; maken gaarne praatjes met iedereen en zijn dikwijls weinig tevreden met hun lot. Er zullen een 25 broeders zijn; van deze hebben maar zeer enkele de geloften gedaan; de meesten worden daartoe niet toegelaten; bij het minste, wat er gebeurt, moeten ze weggezonden kunnen worden.
 Redemptoristinnenklooster; Fotostudio Jean Smeets Grave |
Bij de Capucijnen zijn tien priesters en acht broeders; ze gaan de geestelijken in de buurt helpen, en zijn veel op missie; in den regel zijn er niet meer dan drie priesters tehuis. De Redemptoristinen zijn sinds ruim vijftig jaar in de gemeente; vanuit België kwam een vijftal nonnen zich daar vestigen. Aanvankelijk kwamen er ook nog Belgische novicen bij; thans is er alles Hollandsch. Om er als novice aangenomen te worden moet men minstens f. 6.000 kapitaal medebrengen; men neemt ook oudere dames aan, dames van 40 tot 50 jaren; op het oogenblik is Mevrouw de weduwe Hendricks-Heymans uit Amsterdam er als novice. Er zullen in het geheel een veertigtal nonnen zijn; een nonnenrector is er niet; als zoodanig fungeeren de Capucijner paters.
Jesuiten betalen geen grondbelasting, omdat zij eene inrichting hebben van hooger onderwijs. Personeele belasting betalen zij wel. Capucijnen en Redemptoristinen betalen alle belastingen.
Met B. en W. ging ik even de nieuw gebouwde school in oogenschouw nemen; het gebouwtje ziet er goed uit, beter dan het meubilair; dat is werkelijk droevig. Met een buitengewoon Rijkssubsidie hoopt men dat ook in orde te krijgen. Als velwachter doet Leenen dienst, een gepensioneerd brigadier der Rijksveldwacht; de burgemeester is over hem buitengewoon tevreden.
Den 10 April 1913 bezocht ik Grave en Velp. Ik vond in Velp twee andere wethouders dan in 1909. De gemeente is door partijschap verscheurd; alles ten gevolge van het stoken, het drijven en wrijven van Velthuizen, den tegenwoordigen gemeentesecretaris. Toen Gervers bedankte als gemeentesecretaris, wilde een partij Velthuizen als zoodanig benoemd zien; dat mislukte, Van Hövell werd benoemd; toen namen de aanhangers van Velthuyzen wraak, zetten den Raad om, en brachten Velthuyzen eerst in den Raad, en maakten hem vervolgens wethouder. Toen Van Hövell bedankte als secretaris, werd Veldhuyzen in diens plaats benoemd. Bij de aanstaande gemeenteraadsverkiezing zal de oude partij trachten de aanhangers van Velthuyzen weer uit den Raad te werken.
Gemeente heeft zoo goed als geen eigendommen; enkele aren. Maar hier en daar langs de wegen heeft Gervers nog al wat canada’s gepoot; daar zullen er een groote 300 staan, waarvan 150 over een jr. of vijf goed hakbaar; daar zijn er nu al bij, die wel f. 15 het stuk waard zijn. Burgemeester maakte destijds een mooie kaart met beschrijving van die boomen; die is, jammer genoeg op de secretarie niet meer te vinden.
Geneeskundige is Dr. Kanters uit Grave; men is over hem goed tevreden. Leenen, oud brigadier titulair der Rijksveldwacht (pensioen f. 348) is nog gemeenteveldwachter; hij is niet te vitterig; in 1912 maakte hij 4 verbalen. Van het proces-verbaal, indertijd door hem tegen den pastoor opgemaakt, omdat diens hond achter een haas dreef, kwam niets, het werd gedeponeerd.
Minstens een 25 kinderen, van wie een 20 meisjes, gaan naar de bijzondere scholen te Grave. Herhalingsonderwijs wordt geregeld gegeven. Voor een landbouwcursus voelt men niet veel; een tuinbouwcursus zou veel nut kunnen stichten, omdat grond in Velp voor tuinbouw bijzonder geschikt lijkt; burgemeester legde een ½ H.A. asperges en een ½ H.A. rabarber aan; product moet naar de veiling te Nijmegen. Tuinbouwcursus zal er wel komen.
Armoede wordt in Velp niet geleden; daar is geen enkele bedeelde. De Jesuiten geven ook niet meer zoo onverstandig veel als weleer, dat zij daardoor de armen lokken. Gelukkig, dat er een omnibus rijdt van Grave naar station Ravenstein; men zou anders niet in Velp kunnen komen. Velp heeft met Reek samen ééne coöperatieve roomboterfabriek; die moet uitstekend werken.
 Burgemeester L.J.J.M. Ficq, 1917-1942 |
Den 8 Augustus 1918 bezocht ik per auto vanuit Grave de gemeenten Velp, Beers en Gassel. Sinds burgemeester Ficq in Velp den scepter zwaait, is in die gemeente de vrede weergekeerd en heeft daar alle partijschap een einde genomen. Het schijnt, dat oud-burgemeester Gervers veelal oorzaak was van allerlei plaatselijke onaangenaamheden; zoo vertelde de pastoor mij (pastoor Verhoeven), dat Mgr. v.d. Ven hem voor een jr. of zes de gelden bood voor eene geheel nieuwe kerk.
Gervers gunde den Pastoor zijn nieuwe kerk niet, en agiteerde tegen den bouw daarvan, door den menschen te suggereeren, dat die kerk op eene andere plaats moest komen, dan waar de Pastoor die wilde bouwen. Er kwamen toen van uit Velp zooveel bezwaren en klachten over de plaats, waar die nieuwe kerk zou komen, dat de Bisschop zijne toezegging introk en de Pastoor gedwongen was, de reeds gegraven sleuven voor de fundamenten weer dicht te gooien. De kerk had tegenover de Pastorie gebouwd zullen worden.
Burgemeester Ficq is bezig, de algemeene plaatselijke politieverordening van 1889 te herzien. Er is nog geen registertje van de aan de gemeente toebehoorende boomen. De Peeldam doet veel nut in April, Mei, October en November; desniettegenstaande verlangt men sterk naar de ophooging van de Zomersluiting van de Beerse Maas tot 10,80 + A.P. Als de Maassluis moet gesloten worden, dan inundeert de Horssensche graaf in zeer korten tijd den geheelen Marspolder; (de Wyth polder ligt buitendijks).
Gemeente zal wel niet aan het locaalspoorwegnet worden aangesloten. Voorhoeven vroeg van Velp f. 40.000; dat bedrag kan gemeente niet opbrengen. De Paters Jesuiten wilden in die som f. 2.500 bijdragen; de Redemptoristinen f. 1.000. Veel meisjes uit Velp gaan in Grave op school; meerdere meisjes en jongens gaan naar de school te Reek. Het landbouwonderwijs, te Grave gegeven, wordt door 13 leerlingen uit Velp gevolgd.
Vanuit Den Bosch bezocht ik den 16 Juni 1922 Grave, Velp en Reek. De laatste Raadsverkiezing bracht drie nieuwe Raadsleden. Wethouder Van Craay, die meer dan 20 jr. raadslid was, behoorde tot de slachtoffers; hij kwam om gekozen te zijn 7/10 stem te kort! In Velp zijn twee partijen: de bewoners van rechts en die van links van den Rijksstraatweg!
Met Rijkspremie werden twee woningen gebouwd. B. en W. meenen, dat Velp finantieel kan blijven bestaan. Het belastbaar inkomen over 1920/21 bedroeg f. 134.524; daarvan wordt thans 6% geheven; het volgend jaar wordt dat 5%. Bij de Jesuiten (v.d. Kun voor f. 8.000) en bij de Redemptoristinnen (Mevrouw Hendriks voor f. 20.000) zijn er enkelen die vrij hoog in de belasting bijdragen. Velp heeft heelemaal geen harde wegen te onderhouden.
De veldwachter doet goed zijn plicht. Er is een zuig- en perspomp, maar in den regel geen water. De toestand van de arbeiders is goed; geen werkeloosheid. De boeren wonen veelal op hun eigen; minstens 80%. Zeker geen 30% heeft zijne boerderij vrij! 1 Januari 1921 stond er f. 47.000 op de Boerenleenbank; sinds werd er f. 24.590 gebracht, en f. 33.200 gehaald. Op 1 Januari 1922 stond er nog f. 38.661. Aan voorschotten was verstrekt f. 10.600; twee voorschotten van f. 2.500; een van f. 1.500; de rest waren kleine bedragen.
Er werd een nieuw pootregister aangelegd van de beplantingen langs de wegen; dat moet nu uitstekend in orde zijn; bezittingen (gronden) heeft de gemeente niet. Het levensmiddelenbedrijf kostte f. 2.800. Over secretaris Velthuisen is men goed tevreden; hij stookt niet meer. De lager onderwijswet uit 1920 kost aan de gemeente geen geld; er wordt uitsluitend openbaar onderwijs gegeven; 30 kinderen bezoeken de openbare school; 15 gaan naar Grave, 6 naar Reek en 2 naar Escharen. Tuinbouwonderwijs wordt in Grave gegeven.
De coöperatieve stoomzuivelfabriek staat in Reek; gaat bijzonder goed; kapitaal geheel afgelost; geen schuld behalve het inleggeld der deelhebbers, dat moet teruggegeven, als iemand de gemeente verlaat en dus geen deelhebber meer kan zijn; 900 koeien.
