Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Vierlingsbeek
Den 10den. Augustus 1897 bezocht ik deze gemeente; ik reed van station Vierlingsbeek naar Maashees, vandaar naar Vierlingsbeek, dan naar Sambeek en eindelijk naar Boxmeer. Op de grens van de gemeente stond een eerewacht; aan de kom der gemeente een fanfare; aan het raadhuis eene zangvereeniging. Het was juist kermis en bovendien Zondag, omdat het de patroonsdag van Vierlingsbeek was; de late mis was nog niet uit.
Het raadhuis is boven de school, in het dak eener oude kerk; de entree is niet te beschrijven. Op mijne audientie verschenen de geestelijkheid uit Vierlingsbeek en Vortum, benevens de dominee (Van Elden), die moet zorgen voor ± 30 menschen, gepoot door de Maatschappij tot Bevordering van Welstand onder Landbouwers in Noord-Brabant. Verder nog een paar menschen, die gaarne vergunning wilden hebben nl. Verbeeten en Claessen.
Na de audientie ging ik bij den burgemeester, een flinken boer, die een aangenamen indruk maakt, ontbijten; daarna reed ik, geëscorteerd door harmonie en eerewacht naar Sambeek. Veel bijzonders hoorde of zag ik niet te Vierlingsbeek; de secretaris, de zoon van een vroegeren commies der directe belastingen, scheen goed op de hoogte, en scheen het goed met den burgemeester te kunnen vinden. Beiden hebben ± 36 jaren dienst. Van de raadsleden wonen er 4 in Vierlingsbeek, 1 te Groeningen en 2 te Vortum.
De meisjes te Vortum bezoeken meestal de bijzondere school te Sambeek. De dominee te Vierlingsbeek verzocht mij zijne kerk te komen kijken; ik voldeed niet aan dat verzoek; ik had geen tijd! De administratie van den ontvanger was in vrij goede orde; als kasgeld werden verantwoord twee reçus van den burgemeester tot een bedrag van f. 250,-; zij moesten strekken om voorschotten te geven op arbeidersloon, dat later tot een hooger bedrag gemandateerd wordt. Er was geen gezegeld ontvangregister der schoolgelden. De administratie van den secretaris maakte een goeden indruk; er bestond echter geen register van aanvragen en beslissingen volgens de hinderwet; ook ontbrak een register van localiteiten, waarin vergunning is tot verkoop0 van sterken drank in het klein. Bij vestiging in de gemeente werden geene afzonderlijke berichten van vestiging verzonden; de duplicaat-getuigschriften van verandering van woonplaats werden veranderd in zoodanige berichten. De politieverordening was nog niet in overeenstemming gebracht met het nieuwe wetboek van strafrecht.
 Burgemeester P. Jenniskens, 1860-1900, foto ca. 1885 (Fotostudio J. Waarma) |
Den 29 April 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik ging per spoor van Cuijk naar Vierlingsbeek, en wandelde van het station naar het raadhuis in ± 12 minuten. Burgemeester Jenniskens verkreeg in Mei 1900 zijn eervol ontslag; hij was nu juist voor een dag of veertien overleden; op het laatst van zijn leven was hij geheel versuft, en kende zijn eigen vrouw en kinderen niet meer. Aan de voet van de trap van het raadhuis werd ik opgewacht door B. en W.; over den zolder kwamen we eerst op de secretarie en daarna in de raadszaal! Daar zat ik met B. en W. wat te praten, en vernam ik van hen, dat het in de gemeente vrij goed gaat, niettegenstaande het bevolkingscijfer kleiner wordt. Vierlingsbeek is echter eene landbouwende gemeente. Veel menschen trekken vandaar naar Duitschland, om de hooge loonen, die daar gegeven worden. Vooral de jonge vrouwen verhuren zich als melkmeiden; voor jonge mannen is het op het oogenblik niet zóó gemakkelijk, om in Duitschland werk te vinden. Vandaar dat de trek van mannen naar Duitschland eer af- dan toeneemt.
Ik wees B. en W. op de buitengewoon talrijke levenloos aangegeven kinderen; volgens het verslag van 1900 kwamen op 34 geboorten zes levenloos aangegeven kinderen voor. Ik vroeg hun naar de reden van dit ongelukkig verschijnsel. Het was hun nooit opgevallen. Ze zouden de oorzaak trachten op te sporen en weg te nemen. B. en W. klaagden zeer over de moeite, welke het schouwen der waterleidingen hen veroorzaakte. Ze moesten – om geen proces-verbaal te maken – soms driemaal herschouwen, en dan was het dikwijls nog maar half werk. Ik wees hen op het voorbeeld van Helvoirt, waar alle waterleidingen geveegd worden op kosten van de gemeente; doch kost daar slechts weinig, en werkt zeer goed, omdat alles uit ééne hand gebeurt. Men zeide mij toe, het stelsel te zullen in praktijk brengen in Vierlingsbeek, met eene verhooging van den hoofdelijken omslag van ± f. 150 zou men zich de noodige fondsen verschaffen; men meende, dat de Raad daartoe gaarne zoude overgaan. Ik ben benieuwd of het zal gebeuren!
Op mijne audientie verscheen slechts H. Broeder uit Vortum; hij vroeg om eene vergunning op zijn naam overgeschreven te krijgen. Ik heb hem, en later ook aan B. en W., en aan den secretaris, den weg gewezen om hiertoe te geraken. De geneeskundige dienst wordt waargenomen door Dr. Anderegg, een broer van Dr. Anderegg van Mill. Dr. Anderegg thans ± 62 jr. en gehuwd met eene dienstmeid uit het logement “de Wildeman, alwaar zij bij den eigenaar, Herckenrath, diende. Ze is ± 18 jr. jonger dan haar man. Er zijn drie kinderen, twee meisjes en een jongen van 22 jr., die slecht kan leeren en alle scholen te Roermond en te Maastricht heeft afgeloopen. Hij is zelfs nu nog op een pensionaat te Roermond.
De gemeente heeft zeer veel eigendommen, meestal waardelooze grond, gelegen op de grenzen van Overloon; men heeft daar vooral veel last van het water, en moet de grond op dammen werpen, om des winters de boomen met de wortels buiten het water te houden. Bij onderzoek bleek mij, dat van de opmerkingen welke ik schriftelijk gemaakt had na mijn vorig bezoek bijna geen notitie was genomen. Ik verweet zulks nu aan den secretaris, en zeide hem, dat ik vertrouwde, dat aan mijne wenken, de inrichting der administratie betreffende, nu beter gevolg zou worden gegeven.
Den 13 Maart 1905 kwam ik weer in Vierlingsbeek. Vanuit Cuijk ging ik per spoor naar Vierlingsbeek. Ik bezocht de gemeenten Maashees, Vierlingsbeek en Sambeek en keerde toen per spoor vanuit Boxmeer naar Vierlingsbeek terug. Ter audientie verscheen slechts de pastoor van Vortum Mullem, de Heer Van de Looveren. Hij vroeg om eene tweede postbestelling voor zijne parochie en om een halte aan den trein, twee zaken, waaraan ik weinig kan helpen. Vervolgens vroeg de Heer Van de Looveren – een weggeloopen Jesuit en sinds een half jaar pastoor te Vortum-Mullem, na 13 jaar kapelaan te Megen te zijn geweest – dat zijn parochie een andere naam mocht krijgen. Vortum-Mullem klonk niet mooi, hij zou daarvoor liever den naam St. Cornelis hebben, dat klonk zoveel beter, pastoor van St. Cornelis!
Vier raadsleden wonen in Vierlingsbeek, twee in Groeningen en een in Klein Vortum; de verdeeling is goed. De gemeente heeft nogal eigendommen; de dennenbosschen zijn tegen brandschade verzekerd; voor bosschen van 42 jaren wordt f. 2,50 per f. 1.000 betaald; voor mast van 8 jaren f. 5. De gemeente kan er niet toe besluiten om het onderhoud der waterleidingen ten laste van de gemeente te brengen, hoe zeer men de groote wenschelijkheid daarvan erkent. Wel zou men hiertoe kunnen komen, wanneer er een middel was om op de aangelanden de gemaakte kosten te verhalen; tot verhooging van den hoofdelijken aanslag wilde men niet besluiten.
De gemeente heeft geen algemeene begraafplaats, wel een stuk grond, dat daarvoor is blijven liggen, en dat als begraafplaats zal worden ingericht, zoodra men een lijk, een drenkeling of zoo, want andere lijken gaan naar de kerkelijke begraafplaatsen – daar zou moeten begraven. Dr. Anderegg is nog steeds armendoctor; van de gemeente krijgt hij f. 450, van het armbestuur f. 150; de verloskundige armenpraktijk wordt op zijne kosten waargenomen door eene van de twee vroedvrouwen uit Boxmeer, aan wie hij daarvoor f. 125 betaalt. Over den veldwachter is men zeer tevreden; hij krijgt f. 325 plus kleeding.
Het herhalingsonderwijs neemt niet erg op; er nemen niet meer dan een vijftal kinderen aan deel. Armen vindt men in Vierlingsbeek haast niet; alleen de protestanten hebben een eigen armbestuur; verder moet het algemeene armbestuur in aller behoeften voorzien. Er worden in de gemeente zeer vele jonge biggen gefokt, vooral ook door kleine menschen; daarmede wordt wel geld verdiend, en veel armoede voorkomen.
 Burgemeester A. Jenniskens, 1900-1940 |
Den 11 Mei 1909 kwam ik weer in Vierlingsbeek; vanuit Cuijk was ik tevoren in Maashees geweest; ik ging later nog naar Sambeek; en nam ten slotte te Gennep den trein naar Den Bosch. Burgemeester Jenniskens was afwezig; hij moest dien dag als getuige voor de rechtbank te ’s Bosch zijn; met de wethouders praatte ik mijn twee uren vol. Ik verleende audientie aan pastoor en kapelaan, die niets bijzonders te vertellen hadden; en aan Mooren, die klaagde over waterbezwaar tengevolge van het ophoogen van een weg door de gemeente; hem naar B. en W. verwezen.
Vierlingsbeek verpachtte 72 H.A. broekgrond voor 40 jaren aan drie Limburgsche heeren, tegen f. 315 per jaar; deze maakten van 60 H.A. bouw- en weidegrond en van 12 H.A. bosch; zij verwerkten 35 mille. De 60 H.A. onderverhuurd aan twee Hollandsche boeren. Gemeente heeft juist nog 17 H.A. ontgonnen voor f. 3.300; men zoekt voor deze gronden thans een huurder. Als ook deze zaak goed uitvalt, dan gaat gemeente nog 20 H.A. broekgrond ontginnen. Door alle ontginningen – ook die van het Overloonsche Vlak – is het waterafvoerende vermogen der waterleidingen thans onvoldoende; vooral van de Raam; de Heide Maatschappij werkt thans een plan uit tot verbetering van de Raam van hier tot Oeffelt. Zal nogal wat geld kosten, doordat een pr. bruggen (o.a. aan de Mullemsche dijk onder Sambeek) moeten vernieuwd en verbreed worden.
Er is nog geen algemeene begraafplaats; men wil er thans eene aanleggen ergens in de buurt van de gemeentelijke ontginningen. De genees- en verloskundige hulp wordt nog altijd verleend door Dr. Anderegg; deze belastte op zijne kosten eene vroedvrouw te Boxmeer met de verloskundige praktijk. Men is over hem niet erg meer tevreden; hij schijnt wat oud te worden!
Den 15 April 1913 bezocht ik per auto vanuit Cuijk de gemeenten Maashees, Vierlingsbeek en Sambeek. Secretaris Van de Werf is vrijwel aan het malen geweest; hij is de zwager van den weggejaagden burgemeester van Linden, De Wildt; toen deze naar Indië vertrok, kreeg hij diens vrouw met zes kinderen te zijnen laste. Dezer dagen vertrekken deze allen ook naar Indië. De secretaris is op het moment weer veel beter. Er zijn nog slechts een tiental doozen op de secretarie; men zal er nu wat meer aanschaffen.
Er gaan nogal veel menschen in Duitschland werken: 40 à 50; gelukkig geen meisjes. Onderhoud waterleidingen moet nogal goed zijn; ook van de Raam; deze laatste doet in gemeente trouwens weinig kwaad, omdat gemeente zoo hoog ligt; vandaar, dat men er weinig voor voelt gemeente te doen bijdragen in kosten van verbetering, volgens het plan van den ambtenaar van de Heide Maatschappij, Veenhuizen; dat plan kost f. 28.000. Er is nog geen staat van exploitatie van gemeentelijke bezittingen, men zegt er thans het nut van in te zien, en er onverwijld een te zullen aanleggen. Bosschen zijn tegen brand verzekerd; premie f. 2.50; in 1912 brandde eene vrij groote uitgestrektheid af. Sterk aangeraden om zich voor de bebossching te wenden tot het Staatsboschbeheer; naar het schijnt, voelt de burgemeester daar ook nog al veel voor.
Raadsleden worden bij candidaatstelling gekozen; als burgemeester er niet voor zorgde, dan werden er geen lijsten ingeleverd; met eene raadsverkiezing bemoeit zich in gemeente feitelijk niemand. In gemeente wordt iedere maand eene zeer drukke varkensmarkt gehouden; de andere markten hebben niets te betekenen. Men heeft in gemeente eene vroedvrouw, en, sinds korten tijd ook een goede dokter, Tepe genaamd. Zoodra de tijd, waarvoor vroedvrouw benoemd werd, verstreken is, zal men haar laten gaan; met een dokter kan men het best af.
Herhalingsonderwijs wordt nogal gevolgd; aanst. winter zal men den eersten landbouwcursus geven; hoofd der school Van den Bergh heeft de landbouwakte. Tuinbouwcursus is er niet. Eenige jongens krijgen in Boxmeer onderwijs in het teekenen. Stoomzuivelfabriek; 500 koeien. Bovendien nog twee fabriekjes met handkracht, eene te Groeningen, en eene te Vortum-Mullem. Het aantal woningen is wel voldoende; maar er zijn nog al eenige krotten bij. Er is thans eene algemeene begraafplaats.
Den 12 Augustus 1918 bezocht ik per auto vanuit Cuijk de gemeenten Maashees, Vierlingsbeek en Sambeek. Doordat ik met burgemeester Rieter de ontginningen te Overloon was gaan bekijken, kwam ik veel te laat in Vierlingsbeek aan. Er is nog geen beschrijving van de exploitatie der gemeentelijke bezittingen; door de tijdsomstandigheden is het toch al zoo druk. Bovendien heeft de tegenwoordige secretaris de secretarie in een meer dan desolaten toestand van zijn voorganger overgenomen, en zal hij nog heel wat tijd behoeven, alvorens alles door hem op orde zal zijn gebracht.
 Het raadhuis, ca. 1920 (Fotostudio J. Waarma) |
Het Raadhuis is verbouwd, en is thans in redelijken staat; ruimte is er genoeg, en van de ruimte is behoorlijk partij getrokken; bovendien is de opgang thans heel goed. Voor de distributie der levensmiddelen is een afzonderlijk bureau ingericht; de distributie loopt goed. De biggenmarkten beginnen weer op te leven; er komen weer een honderdtal biggen ter markt. B. en W. geven zich veel moeite, om de waterleidingen behoorlijk te onderhouden; voor wat de Oeffeltsche Raam betreft, beklaagde men zich, dat Sambeek de eerste 400 M. op Sambeeks gebied liet zitten; daardoor was de waterstand onder Vierlingsbeek 60 à 70 c.M. te hoog.
Er is woningnood in de gemeente; door den nood in Duitschland kwamen een tiental gezinnen vandaar naar Vierlingsbeek terug; zoodra de oorlog gedaan is, keeren die gezinnen naar Duitschland terug. Men klaagt over De Blocq van Scheltinga, den eigenaar van Lactaria; Roomschen in zijn dienst, jachtopziener en derg. krijgen geene gelegenheid om hunne godsdienstplichten behoorlijk te vervullen. De konijnen spelen thans op Lactaria den baas; de Blocq heeft ze eerst gespaard; en thans kan hij ze niet meer baas worden. Toen ik later in Sambeek naar het anti-Roomsch drijven van De Blocq van Scheltinga informeerde, bleek het, dat men in Sambeek over genoemden Heer niet zóó ongunstig dacht als in Vierlingsbeek.
De moeielijkheden over het ontslag van de vroedvrouw kwamen tot een goed einde; het ontslag bleef gehandhaafd; de vroedvrouw legde zich daarbij neer. Gepleit om het tractement van den veldwachter wat te verbeteren; de man heeft maar f. 500.- zonder vrije woning. Wegens gebrek aan petroleum kon geen herhalingsonderwijs gegeven worden. Er zijn geen armen dat naam heeft; het burgerlijk armbestuur heet rijk; de gemeente behoeft niet te suppleeren. Er wonen ongeveer 25 Protestanten in de gemeente.
Het Staatsboschbeheer heeft te veel werk onder handen, om zich thans met de bebosssching van gemeentegronden te kunnen belasten; die komen later aan de beurt.
Den 2den. Juni 1922 bezocht ik vanuit Cuijk de gemeenten Vierlingsbeek en Maashees. Geen woningnood. Met Rijkspremie werden 12 woningen gebouwd; bovendien bouwde het burgerlijk armbestuur nog 2 woningen. Er staan op het moment 2 woningen ledig. Geen partijschappen; men is het samen nogal eens.
Gemeente is geëlectrificeerd: Vortum wordt vanuit Sambeek bediend. Voor Groeningen en Vierlingsbeek werd een distributienet gebouwd, waarvoor f. 45.000 geleend werd; licht 60, kracht 35 cnt. Over 1921 was er een nadeelig saldo van ± f. 2.000,-. Gemeente bezit ± 240 H.A. Er is wel eene afzonderlijke boekhouding, maar die is de laatste jaren niet bijgehouden.
Thans is men ter zake weer begonnen; burgemeester is met eene kaart bezig van de diverse eigendommen. Het boschbezit is niet groot: er is nog 13 H.A.; tegen brandschade verzekerd voor f. 4.600,-. Er zijn nog al eens bosschen afgebrand; laatstelijk nog weer twee bosschen, van 2 H.A. elk. Men is niet bij Staatsboschbeheer, omdat men bang is voor bebossching, omdat het zoo dikwijls brandt. Burgemeester meent, dat daarbij opzet in het spel is.
Groote zorg wordt besteed aan de waterleidingen; ook de Oeffeltsche Raam is goed in orde; waterschade wordt niet geleden. Tot bescherming tegen Maaswater is er niets noodig als een klein dijkje van 100 M. Maar als dat doorbreekt dan loopt heel Mullem onder. In 1920 scheelde het maar weinig, of het was gebeurd. Thans is het bijzonder versterkt. In gemeente woont nog één Israelitisch huishouden. Geen werkeloosheid; ook niet geweest. Distributiebedrijf levensmiddelen is geheel afgerekend; heeft f. 3.500 gekost. Heeft goed geloopen.
De markten zijn niets meer, behalve de jonge-biggenmarkten: die gaan goed. Finantiën zijn goed: 2 6/10 gemeentelijke inkomstenbelasting. Tot nu toe kost uitvoering lager-onderwijswet 1920 zoo goed als geen geld aan gemeente. Met zijn secretaris heeft gemeente het niet getroffen ; hoewel hij gediplomeerd is, schijnt hij heel weinig capaciteiten te bezitten. Het werk ter secretarie droeg daarvan duidelijk de sporen. Robbers werd ambtenaar ter secretarie van Tilburg acht dagen vóórdat de secretaris, die daar destijds ambtenaar was, vandaar vertrok. Volgens Robbers bestond in Tilburg zijn eenig werk in het opstellen van de stokken der registers van bevelschriften. Dat zou het eenige werk zijn geweest, waarvoor hij geschikt was. Men had hem in Tilburg geloosd.
Franciscus van Looveren, pastoor Vortum-Mullem 1904-1939 
Baron de Blocq van Scheltinga 
