Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Vlierden
Over den toestand van het lager onderwijs te Vlierden klaagt de districtsschoolopziener te Eindhoven (zie bl 84 Hoofdstuk VI van het provinciaal verslag over 1898).
Den 26ste Augustus 1897 bezocht ik deze gemeente. Ik liet mij aan het station te Deurne door een rijtuig uit Helmond halen, en reed daarmede naar Vlierden; vandaar ging ik later terug naar Deurne; nam daar den trein naar Helenaveen, en keerde daarmede later naar Helmond terug. Op de grens van Deurne en Vlierden vond ik de harmonie uit Asten, door den burgemeester van Vlierden (tevens burgemeester van Asten) gerekwireerd, benevens de schooljeugd met vlaggetjes enz.
Op het raadhuis (ééne kamer, die dienst doet voor raadszaal, secretarie, burgemeesters-kamer enz.) vond ik B. en W. De burgemeester, Frencken, is tevens secretaris; hij woont te Asten, en komt eenmaal ’s weeks, des woensdags, den heelen dag in Vlierden. Hij heeft een klerk op de secretarie; deze doet voor hem het schrijfwerk. Vlierden is eene gemeente zonder burgerij; niets dan landbouwers. Uitsluitend door sparen en door zuinig te zijn is Vlierden rijk geworden; het had, toen Frencken burgemeester werd, weinig of niets; nu trekt het uit bezittingen een zeer aanzienlijk bedrag; terwijl het bovendien eene zeer uitgebreide aanplant heeft van jonge mast, die uitstekend groeit. In den afgeloopen winter werd nog 12 H.A. heidegrond tot mastbosch aangelegd.
B. en W. klaagden om het hardst over den pastoor (Pistorius); deze moet nl. bijzonder scrupuleus zijn, ten gevolge waarvan het hem er van tijd tot door loopt. Hij heeft geen kerkmeesters, geen organist, geen koorzangers, geen koster. Achtereenvolgens verlieten twee verschillende schoolhoofden om hem de gemeente; nu is het derde hoofd der school, en dat alles in 7 jaren tijds.
De pastoor is niet in staat, om de meisjes voor te bereiden voor de 1ste Heilige Communie; dit geschiedt te Deurne of te Helmond; de pastoors van die gemeenten verklaren schriftelijk, dat de meisjes voldoende voorbereid zijn, en op die verklaring worden zij te Vlierden aangenomen; de jongens, die aangenomen moeten worden, houdt hij van ’s middags een tot ’s avonds tien uur in de kerk. De menschen gaan te Vlierden niet meer naar de kerk, gaan daar ook niet meer biechten. Toen de wethouder Rovers, tevens oud-kerkmeester, zich bij den Bisschop over den pastoor was gaan beklagen, had deze gezegd, dat hij geen macht had om den pastoor weg te jagen, maar dat hij Vlierden beklaagde.
Ik bracht een bezoek aan de openbare school en woonde daar eene les in de aardrijkskunde aan de hoogste klasse bij; het viel me nogal mee. Het Raadhuis was nogal aardig versierd; de muziek deed mij later, – zonder de schoolkinderen – uitgeleide tot aan de grenzen van Deurne. De administratie van den ontvanger was in goede orde; zijn kas sloot echter niet; hij had f. 331,44 teveel in kas. Ook het vergunningsrecht was rechtstreeks collectief geboekt.
Ook ter secretarie zag alles er goed uit; de weinige aanmerkingen, die te maken waren, werden mondeling gemaakt. Een uitstekende klapper, die zeldzaam voorkomt, was hier aan het bevolkingsregister toegevoegd. Op de begrooting voor 1897 had ik echter eene groote aanmerking; in strijd met art: 247 der gemeentewet hief de gemeente opcenten op het personeel, zonder dat er tevens hoofdelijke omslag of eene andere plaatselijke directe belasting werd geheven.
Den 14 Mei 1902 kwam ik weer in Vlierden; ik reed van Helmond over Deurne naar Vlierden, en later zelfs denzelfden weg terug. Aan het raadhuis gekomen vond ik de deur gesloten. In een herberg informeerende vernam ik, dat de burgemeester van huis was sinds Zaterdag, 10 Mei tevoren, en eerst tegen den avond van den 14den terug werd verwacht. Ik ging naar het kosthuis van den burgemeester, en liet me daar de brieven geven, welke voor hem gekomen waren. Uit de poststempels op den brief, waarin ik mijn komst te Vlierden tegen Woensdag, 14 Mei annonceerde, bleek mij, dat die brief Maandagavond tusschen 6 en 8 uur te Deurne was afgestempeld, en dus hetzij Maandagavond hetzij Dinsdagochtend bij den burgemeester moest zijn bezorgd.
Ik ging toen naar de openbare school en woonde daar de lessen bij; het hoofd stond alleen voor de hele school; er was eene vacature van hulponderwijzeres sinds 1 Mei; daarin zou wel spoedig voorzien worden. Een derde deel der kinderen (± 20) was wegens ziekte (mazelen en roodvonk) afwezig. Terwijl ik op de school was, kwam de wethouder Verstappen; ik vernam van hem, dat de burgemeester bijna nooit afwezig was; dat hij tot 1 Mei in de kost was geweest bij het hoofd der school, en nu naar een ander kosthuis verhuisd was; dat moest echter nog geverfd en behangen worden; daarom was de burgemeester voor enige dagen weg gegaan.
Hij was zeer ingenomen met den burgemeester en prees hem zeer. Ik besprak met hem den toestand van het oude raadhuis en raadde den bouw van een ander behoorlijk raadhuis aan; mijne woorden schenen in goede aarde te vallen. Ik ging te voet terug naar Deurne, in gezelschap van Verstappen, en liet mij nog door hem vertellen, dat men steeds voortgaat met den aanleg van bosschen, in den afgeloopen winter had men nog 60.000 mastplanten uit Zundert laten komen; ongeveer 15.000 planten worden op een H.A. uitgeplant. De oudste gemeente bosschen zijn nu 25 jr oud; is men eens aan den hak, d.i. dus over 10 of 15 jaren, dan is men alle finantieele moeielijkheden te boven.
Den 14 April 1905 kwam ik weer in de gemeente. Ik bezocht vanuit Helmond eerst Lierop, daarna Vlierden en eindelijk Deurne, vanwaar ik per trein naar Helmond terugkeerde. Op het nette, nieuw gebouwde Raadhuis werd ik ontvangen door den sinds kort in functie zijnden burgemeester Oliemeulen met zijne twee wethouders. B. en W. deelden mij mede, dat Pastoor Pistorius gelukkig voor een maand of zeven overleden was; op kerkelijk gebied zijn nu normale toestanden teruggekeerd.
Groote klachten, dat Vlierden er zoo ongelukkig aan toe is, nu er een tram komt van Helmond naar Asten; daarmede is voor Vlierden de kans verkeken, dat het ooit een tram krijgt. Die tram zal nu loopen door Brouwhuis, een gehucht van Vlierden aan de Z.W.-vaart. De grond van Brouwhuis is veel beter dan die van Vlierden; daar wonen de rijkste boeren, een is er zelfs in de vermogensbelasting aangeslagen!!
Er sterk op aangedrongen, dat er een uitgewerkten staat der gemeente eigendommen wordt aangelegd, waarin alles wat op cultuur en exploitatie betrekking heeft, uitvoerig en nauwkeurig wordt beschreven. Men gaat er nog steeds voort met den aanleg van dennenbosschen, maar heeft daarvoor niet veel geld over; niettegenstaande er flens in den grond zit, wordt de grond niet gewend; men graaft greppels; werpt de uitkomende aarde over de heide, en zaait daarin het dennenzaad. Van de bosschen komt op die manier niet veel te recht; het strooisel wordt de voornaamste opbrengst; het hout gaat dan als bonenstaken enz. weg; mijnhout of geriefhout komt er niet in.
B. en W. geraden het onderhoud der waterleidingen in eene hand te brengen en ten laste der gemeente te nemen; bij het uitgebreide gemeentelijk bezit kan daartegen weinig bezwaar bestaan; de kosten kunnen niet groot zijn; bovendien is Vlierden eene uitsluitend landbouwende bevolking. Geneeskundige en verloskundige hulp moet uit Deurne komen (Dr. Crobach + vroedvrouw). Uit nood geslacht vee wordt gekeurd door Bierman, veearts te Helmond. Het burgerlijk armbestuur heeft voldoende fondsen, een gemeentelijk subsidie is niet nodig.
Den 24 Mei 1909 kwam ik weer in Vlierden; vanuit Den Bosch had ik eerst Deurne bezocht; daarna Vlierden en eindelijk Lierop. Ik ging toen in Helmond logeeren. De burgemeester van Vlierden had eene aanvraag aan de Koningin gedaan, om in Deurne te mogen wonen; zijn huis was hem opgezegd. De Raad was er tegen; G.S. adviseerden gunstig voor één jr. Het is gelukkig niet noodig, dat hij naar Deurne gaat; een timmerman uit Vlierden bouwt hem nu eene woning, kort bij het Raadhuis; die woning wordt ingericht zooals hij het wenscht; hij kan die huren voor zoo lang als hij wil. Voor den burgemeester was reeds een huis in Deurne gekocht, hij behoeft dat nu niet te betrekken!
De toestand van het onderwijs moet thans zeer goed zijn; voor ± 40 leerlingen zijn er twee onderwijzers, over wie men zeer tevreden is. Sinds dat pastoor Pistorius vervangen werd door pastoor Loskes uit Schaijk is op kerkelijk gebied weer alles tot vrede en rust gekomen. Er is nog geen staat van exploitatie der gemeentelijke bezittingen aangelegd; de Heeren duidelijk gemaakt, wat mijne bedoeling is; de burgemeester heeft mij beloofd er voor te zullen zorgen. De mast moet over het algemeen niet best groeien; men veronderstelt dat bij den aanleg de gronden niet voldoende bewerkt zijn. B. en W. sterk geraden, zich in verbinding te stellen met het Staatsboschbeheer te Utrecht, en van daar finantieele en technische hulp te vragen bij den verderen aanleg van mastbosschen.
Sinds het gewijzigde provinciale reglement kwam het onderhoud der waterleidingen ten laste der gemeente; omdat gemeente daarvoor geen geld had, werd eene verordening op hand- en spandiensten in het leven geroepen; tot nu toe moet dat goed werken, en het onderhoud der waterleidingen naar wensch geschieden. Men klaagde over waterschade, door het ophouden van water ten behoeve van den Stipdonkschen watermolen; men vroeg, of het niet mogelijk was om het peil tot hetwelk het water mag worden opgezet, te verlagen.
Ik raadde de Heeren aan, om te trachten den watermolen aan te koopen; Asten en Lierop hebben er ook belang bij; wanneer de gemeenten zich willen combineeren, is de provincie misschien wel geneigd, finantieel te steunen, evenals in der tijd met den Erpschen watermolen. Overdreven eischen van den molenaar waren wellicht te ondervangen door den Boerenbond; wanneer men dreigde coöperatief te gaan malen en daarvoor eene inrichting in het leven te roepen, zou de molenaar wel eieren voor zijn geld kiezen; want, als de bedreiging werd uitgevoerd, zou hij zijne geheele broodwinning kwijt zijn.
Ik verleende audientie aan den jongen Verstappen, een zoon van den wethouder; hij was bekeurd wegens jachtovertreding; dientengevolge was zijne machtiging om schadelijk gedierte te schieten ingetrokken. In September 1909 zal hij zich met een request tot mij wenden om weer eene machtiging te verkrijgen; daarin zal hij dan omstandig zijne misstap bloot leggen, welke au fond niet zoo heel erg schijnt geweest te zijn. Ik vernam van Verstappen, dat de Heer Sassen te Breda in Vlierden geene belangen meer heeft; hij verkocht zijne gronden, benevens zijn heerlijk jachtrecht (het laatste voor f. 14.000) aan den Heer Van Loon te ’s Hage, denzelfde, die in Deurne ongeveer de heele jacht heeft. Wie die Heer Van Loon eigen was, kon Verstappen mij niet nader uitduiden.
Den 12 Maart 1913 kwam ik weer in Vlierden; per auto bezocht ik vanuit Helmond achtereenvolgens Deurne, Vlierden en Lierop, en keerde toen naar Helmond terug. Ik werd ontvangen door den burgemeester met den wethouder Verstappen. De andere wethouder, Coolen, werd te oud en heeft om die reden zijn ontslag genomen.
Verordening op de handdiensten (spandiensten worden niet gevraagd volgens de verordening) voldoet goed. In 1912 had men voor ongeveer 250 werkdagen handdiensten; de menschen komen liever werken, dan f. 250 hoofdel. omslag te betalen; burgemeester is over die handdiensten (uitsluitend voor het in orde houden der waterleidingen ingevoerd) zeer tevreden. De eenige harde weg van Vlierden is de verbindingsweg van Deurne met Asten; deze weg werd door de beide laatstgenoemde gemeenten aangelegd, en door haar tevens onderhouden. Vlierden is dus niet belast met het onderhoud van harde wegen.
Aan geneeskundige of verloskundige hulp doet gemeente niets; er zijn twee armbesturen, een burgerlijk armbestuur, met twee bestedelingen ergens in een gasthuis en een Parochiaal armbestuur, dat voor een ouden man zorgt. Armen zijn er niet in Vlierden; daar wordt geen armoede geleden.
Burgemeester heeft eene beschrijving gemaakt van de sinds 1909 aangelegde bosschen. Het heele boschbezit bedraagt 76 H.A.; men heeft nog 250 H.A. heide; sterk geadviseerd, zich in verbinding te stellen met Staatsboschbeheer. Van Stipdonkschen watermolen heeft men geen last meer; gemeente heeft eene waterleiding gemaakt en verbeterd, om den molen heen; deze is als het ware de veiligheidsklep; komt er teveel water vóór den molen, dan loopt het door die waterleiding weg; de hooger gelegen landen ondervinden thans geen waterbezwaar meer.
Den 2den. Augustus 1918 bezocht ik per auto van uit Helmond de gemeenten Deurne en Vlierden. De burgemeester Janssens geeft zich veel moeite en kan het goed met de menschen vinden. Jammer, dat hij wat aan zaakwaarneming doet; gelukkig dat geen der notarissen hem wil van dienst zijn; daardoor blijft die zaakwaarnemerij beperkt tot die zaken, welke zonder notarieelen bijstand kunnen verricht worden. Tijdens mijn bezoek aan Deurne klaagde notaris de Leeuw over de zaakwaarneming van Janssens.
De distributie der levensmiddelen gaf aan Janssens ontzettend veel werk; sinds 1 Juli ll. heeft Vlierden zich aangesloten bij de distributie van Deurne. Sinds 1915 laat Vlierden zijn bosschen aanleggen door Staatsboschbeheer; tot nu toe 30 H.A.; Vlierden heeft twee complexen grond, een van 110 en een van 90 H.A. Als alles ontgonnen is komt er één ambtenaar van het Staatsboschbeheer voor de verpleging van de bosschen van Vlierden, Asten, Someren en Lierop.
De waterleidingen worden goed onderhouden gezamenlijk door Deurne, Vlierden en Asten. Vlierden heeft eene verordening op de handdiensten; de menschen hebben het echter te druk en koopen hun dienstplicht af; met het aldus verkregen geld betaalt Vlierden de arbeiders, die de waterleidingen moeten zuiveren. Of dat het peil van den Stipdonkschen watermolen juist geregeld is, meenen B. en W. te moeten betwijfelen. Herhaaldelijk laten zij het peil aan de peilschaal controleeren, en kunnen dan geene overtreding constateeren; desniettegenstaande wordt er wel waterbezwaar ondervonden.
Het heerlijk jachtrecht is in handen van den Heer Van Loon te Deurne. Hij moet vroeger fabrikant geweest zijn in Helmond; naar men meende, zat hij vroeger in de fabriek van Begeman. De veldwachter heeft maar f. 400 tractement; hij is tevens voorwerker bij de ontginningen ad f. 0.18 per uur; maakte in 1917 alles te samen ± f. 1.000,-. Er wordt geregeld landbouwonderwijs gegeven, dat met veel belangstelling wordt gevolgd. Het komt voor, dat dezelfde menschen successievelijk drie cursussen volgden.
Den 17 Mei 1922 bezocht ik vanuit Helmond de gemeenten Bakel en Vlierden. Er wordt niet meer ontgonnen, dat naam heeft; daardoor neemt het bevolkingscijfer af. Er werden in 1921 tien huwelijken voltrokken; de meesten trouwden bij hunne ouders in; boerderijen kwam er niet open. Ook hier kwamen vier nieuwe Raadsleden; de ouden van dagen werden door jonge menschen vervangen; bepaalde grieven tegen het oude bestuur waren er niet.
Als wethouder vond ik o.a. Verstappen, een zoon van den vroegeren wethouder van Vlierden. Verstappen heeft vroeger zijn best gedaan, om burgemeester te worden; hij werkte 1½ jr. ter secretarie van Helmond en solliciteerde een pr. keer zonder succes; ik meen, dat destijds zijn gedrag nog al te wenschen over liet. Thans is hij aannemer, en bouwt, met Willems uit Deurne, den weg Deurne-Milheeze-de Rips-Oploo. Hij woont naast burgemeester Van Hulten, en is ongehuwd.
Men hoopt zeer, dat de vereniging van Vlierden met Deurne niet zal doorgaan, en Vlierden eene zelfstandige gemeente zal blijven. Aan de Heeren heb ik uitgelegd, waarom het centraal gezag tracht te komen tot opheffing van de kleine gemeenten. Burgemeester Van Hulten, die einde 1919 burgemeester-secretaris van Vlierden werd, moest destijds om onderdak te komen de woning van Oud-Burgemeester Janssens overnemen voor f. 7.000. Bij vereeniging van Vlierden met Deurne ziet hij geen kans, weer f. 7.000 voor zijne woning te maken; hij hoopt, dat hij dan op de een of andere manier voor zijn verlies zal worden schadeloos gesteld. Hem zou het liefst zijn, dat Vlierden de woning kocht, en dat deze dan later aan Deurne over ging.
Vlierden bouwde een nieuwe school; het oude schoolgebouw zal tegen huur door gemeente worden beschikbaar gesteld, voor vergaderingen van den Boerenbond, de Kiesvereeniging, voor oefening van de harmonie en derg. Men vertrouwt op die manier eene behoorlijke rente te maken van de waarde van het oude gebouw. Sinds eenige jaren werkt men bij de exploitatie van de gemeentelijke bezittingen samen met het Staatsboschbeheer. Er moet nog ± 160 H.A. beboscht; ± 47 H.A. werden door Staatsboschbeheer aangelegd; bovendien heeft gemeente nog een 40 H.A. bosch, die reeds vroeger werden aangelegd. Burgemeester zal eene afzonderlijke boekhouding aanleggen van de exploitatie der gemeentelijke bezittingen.
Voor de waterleidingen worden handdiensten van de inwoners gevorderd; volgens het kohier in het geheel 327 dagen. De waterleiding, welke men achterom den Stipdonkschen watermolen wilde aanbrengen, om het overtollige water af te voeren en waterschade tegen te gaan, is nooit gegraven! Van Loon, de eigenaar van het heerlijk jachtrecht, vertrok naar Den Haag, en verkocht het heerlijk jachtrecht aan F. Smulders, Carnegielaan 3, Den Haag. Geen konijnenschade.
De tram Deurne-Roermond gaat niet best; van Deurne tot Meyel wordt er weinig gebruik van gemaakt; van Meyel tot Roermond moet het nogal gaan. Op de locomotieven staan de letters L.T.M. (Limburgsche Tramweg Maatschappij). Spotters zeggen dat met die letters bedoeld wordt te zeggen: Ledig tot Meyel.
Burgemeester Frencken, 1852-1901 (Foto: 
Het oude raadhuis te Vlierden, gebouwd in 1767 (Foto: 
Burgemeester Gijzels, 1901-1904 (Foto: 
Burgemeester Oliemeulen, 1904-1907 (Foto: 
Het nieuwe raadhuis, gebouwd in 1902 (Foto: 
De Stipdonkse watermolen te Lierop, afgebroken in 1948 (Foto: waterschap de Aa, bron: 
Burgemeester Janssens, 1907-1919 (Foto: 
Burgemeester Van Hulten, 1919-1925 (Foto: 
De school, gebouwd in 1921 (Foto: 
