Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Vught
Den 17den. Augustus 1898 bezocht ik deze gemeente. Ik reed van ’s Bosch naar Vught, vandaar naar Helvoirt en vervolgens weer over Cromvoirt naar ’s Bosch terug. Op het raadhuis vond ik den burgemeester met diens twee wethouders, en werd mij door het zoontje van den secretaris een bouquet gegeven, welk bouquet afkomstig was van Victor Tilman. Terwijl ik met B. en W. zat te praten voerde de harmonie verschillende nrs. uit onder leiding van haren directeur Brohm, den vader van mijnen chef van expeditie.
Op mijne audiëntie verscheen niemand, zoodat ik drie volle uren met B. en W. doorbracht; die tijd was echter om voordat ik het bemerkt had. Het raadhuis te Vught wordt overgebracht naar het voormalig post- en telegraafkantoor. Men was bereids met die overbrenging begonnen, zoodat, op het bericht dat ik te Vught zou komen, weer een en ander naar het oude raadhuis moest worden teruggebracht.
Mr. Bondam stelde voor ± 4 jaren een onderzoek in naar het archief van Vught; hij pakte destijds de meest interessante stukken in een brandkast, onder berusting van den secretaris. Hij zou spoedig terugkomen om ze te inventariseeren. Hij moet nog komen… Ik raadde B. en W. aan Mr. Bondam te schrijven, dat het archief op het oogenblik naar het nieuwe raadhuis was overgebracht; dat het gewenscht scheen, om, terwijl het stofschoon was, het te ordenen alvorens het weer in kisten en kasten werd opgeborgen; dat hij daartoe goede gelegenheid had, zoolang het nieuwe gemeentehuis nog niet in gebruik was genomen. B. en W. moesten Bondam daarom verzoeken zoo mogelijk nu te willen komen om alles in orde te brengen.
Op mijn vraag, of B. en W. er bezwaar tegen hadden om de waterloopen, de Leij enz. op gemeentekosten te zuiveren en te diepen, op de wijze, waarop zulks in Helvoirt geschiedt, antwoordden B. en W., dat zij daar in principe tegen waren; niet zoozeer om de kosten, die ± f. 200,- ’s jaars zouden bedragen, als wel omdat zij het onbillijk vonden tegenover de onderhoudsplichtigen van waterleidingen, die in verschillende waterschappen lagen, en die het toch steeds zelve zouden moeten blijven doen.
B. en W. klaagden, dat Cromvoirt de Leij niet voldoende zuiverde en diepte; daardoor ondervonden de landerijen onder Helvoirt en Vught veel nadeel. Cromvoirt moet voor het onderhoud van de Leij zorgen vanaf de Loverensche brug; vanaf die brug zit de Leij vol zandplaten. Toen ik deze klachten later met B. en W. van Cromvoirt besprak, zeiden deze, dat ze, als ze de Leij zuiverden, de polders Ham en Rijskampen zouden onder water zetten; dat ze om die reden het water de Leij nooit zuiverden voordat ze zeker wisten, dat het water onder zou kunnen wegschieten; ze konden toch hunne eigen polders niet onder water zetten; het hemd is nader dan de rok!
Als het kanaal ’s Bosch-Drongelen klaar is, zullen deze klachten van zelve verstommen, daar dan de Broekleij in dat kanaal haar water loost; daardoor zullen de gronden onder Vught aanmerkelijk in waarde stijgen, omdat die gronden alsdan eene behoorlijke afwatering zullen verkrijgen.
 Burgemeester Van Heeswijk, 1894-1899 |
Ik vernam van B. en W., dat te Vught een groot liefdehuis zou komen, waaraan de gemeente eene belangrijke subsidie wilde verleenen, te vinden door verkoop van inschrijvingen Grootboek. Ik ontraadde niet de subsidie, maar wel den verkoop van kapitaal; de burgemeester stond geheel aan mijne zijde en tegenover den wethouder Van Oers.
Het dagelijksch bestuur van Vught maakte op mij een gunstigen indruk; de wethouder Van der Heijden scheen mij een zeer onbeduidend mensch. Ik vernam nog, dat vele Bossche familiën o.a. Van Meeuwen, Tilman enz. op de algemeene begraafplaats te Vught een eigen graf hadden. De lijken, die daar begraven worden, worden zondere eenigen bijstand van Roomschen geestelijken in de ongewijde aarde bijgezet. Soms wordt bij de lijken wat gewijde aarde in de kist gedaan, wanneer althans de Bossche geestelijkheid daartoe wil medewerken, iets, dat niet dikwijls het geval schijnt te zijn, sinds de Katholieken een eigen begraafplaats te Orthen hebben en daarmede de aanleiding voor eene begrafenis in een eigen grafkelder op eene algemeene begraafplaats te Vught vervallen is.
Administratie gemeente-ontvanger. Vergunningsrecht te laat geboekt; n.l. in Mei collectief verantwoord, zonder voorafgaande specifieke boeking op een gezegeld hulpjournaal van ontvangst.
Administratie ter secretarie. Er ontbreekt een register van aangifte van Nederlanderschap; evenzoo is er geen register van gevestigden in of van vertrokkenen uit de gemeente. Meerdere personen komen op één blad voor.
 Huize Voorburg, geneeskundig gesticht (ca. 1906) |
Den 18 Juli 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik was des ochtends in Uden geweest, en liet mij aan het station te Vught met een rijtuig van Putters halen. Van B. en W. vernam ik, dat het gesticht Voorburg slechts zeer geringe voordeelen aan de gemeente bracht. De neringdoenden hebben er absoluut niets aan; alles wordt publiek besteed. Als eenig voordeel werd beschouwd, dat gemiddeld een 25 menschen op Voorburg werk vinden, en dat twee doctoren met hun huishouden als gewone particulieren in Vught wonen. De sterfte op Voorburg is groot; op ± 900 verpleegden stierven in 1901 58 personen, en in 1902 tot nu toe reeds 52 personen. Daardoor wordt de ongunstige verhouding verklaard tusschen het getal geboorten (162) en het getal overledenen (165) in Vught.
Bij de laatste stemming voor een lid van den Raad werd er druk gewerkt met bier, borrels en sigaren; Van Oers, de zoon van den vroegeren wethouder, haalde juist de meerderheid. Van de elf raadsleden wonen er 9, onder wie de twee wethouders, in de kom der gemeente; 1 woont te Vlierd, 1 te Vlasmeer.
De gemeente bezit ± 250 H.A. broekgrond, de gemeenteweide genaamd. Als de waterlossing maar goed was, dan was dat prachtige grond. Indertijd is, naar het schijnt met stilzwijgende toestemming van het gemeentebestuur van Vught, door Cromvoirt op Cromvoirts gebied, een dam gelegd in de afwateringssloot; daardoor is de waterlossing naar die zijde onmogelijk: de sloot staat nl. niet op den legger, en Cromvoirt wil die dam niet laten verwijderen, om op eigen gronden geen overlast van water te krijgen.
Men heeft toen getracht het water te loozen door het Bossche veld; het bestuur van dien polder vroeg daarvoor echter f. 300,- en zooveel wilden men niet besteden. De zaak bleef dientengevolge hangende, in afwachting van de opening van den Maasmond. Omdat de gemeenteweide ligt ten noorden van het Gemaal ’s Bosch-Drongelen, zal men het water nooit in dat kanaal kunnen loozen; B. en W. deelden mij althans mede, dat het als heel zeker vast stond, dat gronden, ten noorden van het kanaal gelegen, daarop niet zouden mogen afwateren.
Ik verleende audientie aan een metselaar, Keesen, die een verschil had met B. en W. over het bedrag van eene rekening; ik raadde hem zich tot G.S. te wenden; aan Baron De Grancy, die over het internationaal bijencongres kwam spreken; en aan den pastoor, Van Oss, een broer van den wethouder te Lith, die eenvoudig zijne opwachting kwam maken.
 Machinefabriek van Henri Grasso (ca. 1906) |
B. en W. deelden mij nog mede, dat het onderhoud van de Laarsche baan, en de verdediging van die baan tegen afslag van het water, geschiedde door en op kosten van v. Haaren. Ik bracht met B. en W. een bezoek aan de machinefabriek van Henri Grasso; ik werd door den eigenaar rondgeleid, en vond, wat ik zag, zeer interessant. De fabriek maakte vooral kleine machines, om boter te bereiden, ijsmachines enz. Ik zag een tiental brevetten op uitvindingen, in de fabriek gedaan, voor welke men in het buitenland patent had genomen. Naar de heer Grasso mij zeide, werkte hij vooral voor het buitenland, de uitgebreide buitenlandsche correspondentie bevestigde dat beweren. Hoewel de fabriek ook van de algemene malaise te lijden heeft, kan ze toch nog aan een 90-tal werklieden werk geven.
Den 15 Mei 1906 kwam ik weer in Vught; ik bezocht dienzelfden dag ook nog Esch, vanwaar ik per trein naar den Bosch retourneerde. Aangezien niemand zich voor de audientie had aangemeld, had ik volle drie uur om met B. en W. te praten. Wethouder De Leijer doet het groote woord; hij is gehuwd met eene zuster van het Statenlid Hubert van Leeuwen; hij heeft geene kinderen. Op den duur wacht hem een deel van het vermogen van den voormaligen burgemeester van Esch, den Heer Van Leeuwen. Naar het leek zal het Statenlid Van Leeuwen gezamenlijk met zijne zusters dat fortuin erven.
Het oud archief werd grootendeels door Schuyleman – destijds volontair ter secretarie, thans burgemeester van Klundert geordend; Bondam had er geen hand aan uitgestoken. Om mede van de voordeelen van den Nieuwen Maasmond te genieten werd door belanghebbenden bij irrigatie en afwatering overleg gepleegd: het Rijk zal in den Linker Diezedijk te Engelen eene dubbele inlaatsluis bouwen; met eene der twee openingen moet het Bossche veld, de Ham en Rijskampen en de gemeenteweidens van Vught bevloeid worden; het water moet dan laten afgelaten worden in het kanaal ’s Bosch-Drongelen, door het maken van eene sluis in den rechterdijk van dat kanaal. Het spreekt vanzelf, dat er dan voldoende af- en aanvoerslooten moeten gegraven worden. Volgens B. en W. komt daardoor dan tevens de afwatering van de Gemeenteweiden in orde, en wordt men dienaangaande geheel onafhankelijk van den onwil van Cromvoirt.
 Station, perronzijde en personeel. (ca. 1903) |
Toen na de wet Kuiper de zusters finantieel in beteren doen kwamen, stelden B. en W. voor om de f. 200 voor de bewaarschool in te trekken; de gemeenteraad wilde daarvan echter niet weten, en handhaafde de subsidie. B. en W. hadden het erg druk over de behandeling, welke Vught steeds van Den Bosch ondervond bij quaesties van bestrating, verlichting enz. Ze voelden zich erg verongelijkt.
B. en W. waren zeer tevreden dat aan de verlichtingsquaestie nu binnen zeer korten tijd eene zeer goede oplossing zou gegeven worden, door den bouw van eene eigen gasfabriek, welke door een Duitscher, Carl Vrancken, zou geleverd en geëxploiteerd worden. Alleen aan het station kan men telegrafeeren, binnenkort zal er een telefoon komen op het postkantoor, en zal men dus van uit Vught kunnen telephoneeren. Een zevental particulieren hebben een eigen telephoon aansluiting met den Bosch. Het Statenlid De Leijer, ontvanger van Vught, is gehuwd met eene zuster van Dr. v.d. Hagen; hij heeft geen kinderen.
Den 18 Maart 1910 kwam ik weer in Vught; later bezocht ik nog St. Michielsgestel en Schijndel. Aan woningtoezicht bij nieuwbouw, of herbouw wordt streng de hand gehouden door eene Commissie van toezicht van vijf leden, waarvan de burgemeester voorzitter is. Patronaat krijgt f. 600 subsidie van gemeente voor teekenonderwijs; dat onderwijs wordt gegeven door Van Groenendaal, directeur der teekenschool (bouwmeester van doofstommeninstituut) Grips en Koesen. Er schijnt niet altijd behoorlijk overlegd te worden omtrent de uren, waarop teekenonderwijs (patronaat), herhalingsonderwijs (gemeente) en handelsonderwijs (Hanze) gegeven wordt, zoodat dezelfde leerlingen niet van alles kunnen profiteeren.
Men zal een staat aanleggen omtrent de exploitatie van gemeente-eigendommen, vooral nu van belang, nu de toestand van 250 H.A. gemeente weide na de opening van het kanaal Bosch-Drongelen zooveel beter wordt; tot nu toe brachten die gronden 3.000 à 4.500 per jaar op; men hoopt, dat de opbrengst wel met 100% kan vooruitgaan.
 Schilderij van dr. Hillen, geschilderd door F. Grips |
Dr. Hillen is gemeentedoctor; hij krijgt f. 1.800 en betaalt zelf een vroedvrouw, die hij f. 300 geeft. Armoede wordt in Vught niet geleden; de fondsen van het armbestuur gaan vooruit, door verkoop van bouwterrein bij het station; gemeente moest vroeger met f. 800 subsidieeren. Thans niet meer dan f. 500,-.
De stroohulzenfabriek van v. Rijckevorsel werd stopgezet; een groote ramp voor de gemeente was dat niet, vooral omdat de kinderen, die daar werkten, geen ambacht leerden, en daardoor moeielijk later behoorlijk den kost konden verdienen. Er komt een post- en telegraafkantoor; het Rijk zal hoogstens f. 800 huur betalen, 4% van den koopprijs grond en 6% van de bouwkosten. Gasfabriek gaat zeer goed; door het invoeren van muntgasmeters wordt er ook ’s zomers veel gas gebruikt.
De Paulusvereeniging telde aanvankelijk 500 leden; thans nog 180. Gemeente geeft f. 25 subsidie. De Hanze, voorzitter Lathouwers, heeft een cursus met 15 leerlingen, dus zeer bevredigend. Mr. Bondam deed zoo goed als niets aan oud archief; Sanders en Schuyleman, thans burgemeester van Roermond en Klundert, hebben het zoo goed mogelijk geordend.
Den 11 Juni 1915 kwam ik weer in Vught; tevoren was ik in de gemeente Rosmalen geweest. Burgemeester Van Lanschot is weer erg zenuwachtig, en geeft zich vooral veel moeite om mij te laten zien, wat hij zelf veel werkt en registers op alles en nog wat aanlegt. Hij geeft zich werkelijk veel moeite en levert net werk. Lang niet alles heeft echter voor de gemeentelijke administratie veel waarde. Hij is Voorzitter van de Gezondsheids Commissie te Boxtel (13 gemeenten); en niettegenstaande hij tal van notities had in allerlei boekjes over vergaderingen, inspectietochten enz. kreeg ik toch niet den indruk, dat hij in deze qualiteit eene drijvende kracht is, en meen ik veeleer, dat hij veel geneigdheid heeft om de zaken maar bij het oude te laten; ik geloof niet, dat de Gezondheids Commissie onder zijne leiding al veel nuttig werk geeft tot stand gebracht.
 Burgemeester Van Lanschot, 1899-1923 |
Hij is erg onder de impressie van de moeielijkheden met den ambtenaar ter secretarie Van Helvoirt, die op de secretarie slecht schijnt te voldoen, en achterom de Raadsleden bewerkt, om hem – tegen het advies van B. en W. in – een hooger salaris toe te kennen; in de aanstaande raadsvergadering zal waarschijnlijk in dien geest besloten worden! B. en W. zijn tegen die salarisverhooging, omdat de gemeentesecretaris Van Hooff zich bij B. en W. bitter over Van Helvoirt kwam beklagen.
Men denkt er hard over om een nieuw Raadhuis te bouwen, zoodra de tegenwoordige moeielijke tijdsomstandigheden wat zullen verbeterd zijn. Aan het Rijk zal men waarschijnlijk 500 M2 bouwterrein cadeau doen, om daarop een nieuw post- en telegraafkantoor te bouwen. Bij de woning van Dr. Hillen heeft men nog 1.200 M2 bouwterrein liggen; misschien was de bouw van een nieuw Raadhuis en van het post- en telegraafkantoor daar te combineeren. In den laatsten tijd gaan er nogal menschen naar Duitschland; bovendien werken er 250 tot 300 te ’s Bosch; meestal vakarbeiders; de Vughtse stucadoors hebben een goeden naam om hunne bedrevenheid in hun vak.
Het vertrek van Grasso was een groot verlies voor gemeente; hij had hoogst bekwame werklui; in hun plaats worden bij den opvolger van Grasso gewone werklui, meestal niet veel meer dan sjouwerlui gebezigd; die opvolger heeft eene kachelfabriek. Het gehalte der arbeiders is veel verminderd; zij worden natuurlijk ook veel minder betaald. Gemeente heeft gasfabriek nog niet overgenomen van de Central Verwaltung te Utrecht; dat kan nog wel drie jaar duren.
Den 28 Juli 1919 bezocht ik per auto vanuit Den Bosch de gemeenten St. Michielsgestel, Vught en Engelen. Politie is niet in orde; doet te veel bodediensten; daardoor te veel aan haar eigenlijken taak onttrokken; is slecht betaald; hangt uren op het Raadhuis. Den burgemeester daarover hard gevallen; deze heeft beterschap beloofd.
 Gasfabriek (ca. 1909) |
Gasfabriek maakte in 1918 een winst van f. 5.646, waarvan de helft voor de gemeente. Men denkt in 1920 Carl Francken los te laten en het bedrijf voor de gemeente over te nemen. De gemeenteweide, 272 H.A. thans voor 6 jr. in perceelen verpacht; 45 H.A. als weide gereserveerd voor inwoners van Vught. De pachters mogen haveren enz. enz. Totale opbrengst ruim f. 32.000,-.
Boerenbond, Voorzitter Van Uden, doet niet veel; er is geen Boerenleenbank. Hanze, Voorzitter Lathouwers, levert nuttig werk; kan nog veel nuttiger zijn, wanneer de leden onderling elkander wat beter steunden. Er wordt zoowel landbouw- als tuinbouwonderwijs gegeven. Woningnood is groot; een woningbouwvereeniging is in de maak; men heeft reeds een terrein op zicht. Bij raadsverkiezing zijn drie leden vervangen door werklieden.
Er wordt geen waterbezwaar ondervonden; als de plannen Bongaerts doorgaan wordt de waterstand van het kanaal Bosch-Drongelen te hoog, en zal de gemeenteweide groote last lijden. Door algemeen armbestuur, Voorzitter is wethouder Lathouwers, worden ’s zomers 20 gezinnen bedeeld; in den afgeloopen winter steeg dat aantal tot 45. Tot nu toe kon men zich redden; maar waarschijnlijk zal men binnenkort om een subsidie bij gemeente moeten aankloppen. Nog geen nieuw Raadhuis; dat zou thans zeker f. 150.000 kosten.
Groote plannen voor een villaterrein bij de IJzeren Man; als mijne meening te kennen gegeven, dat daarvan niet veel zal komen; de terreinen 25 H.A. zijn in handen van speculanten; de grond kost f. 2,50 de M2. Het terrein wordt veel te duur; iemand die daar gaat bouwen, wil wat eigen terrein hebben voor tuin, park aanleg enz.; de bouw van villa’s kost ook veel geld; de gemeente had het terrein in handen moeten nemen.
 Het nieuwe raadhuis ‘Huize Leeuwenburg’, van 1921-1937 |
Den 26 Mei 1923 bezocht ik Helvoirt en Vught, Burgemeester Van Lanschot had er veel genoegen in, mij het nieuwe Raadhuis te wijzen. Eerst buiten: er ligt ± anderhalve H.A. grond bij, met een pr. prachtige zwarte beuken, goudvisch vijver enz. Door het terrein maakte men een goeden (nuttigen) verbindingsweg tusschen den weg Vught-Helvoirt, en den weg Vught-Esch.
Het raadhuis is naar mijne meening zeer goed ingericht, en zal nog lange jaren aan zijn doel kunnen beantwoorden: er is thans meer ruimte dan men behoeft. Door den eigenaardigen bouw van de villa hebben vele kamers eenen zeer bijzonderen vorm; ook de raadszaal. Men kan zien, dat het gebouw niet voor Raadhuis werd gebouwd; maar de inrichting is zeer geriefelijk. Het geheel kostte om en om tachtigduizend gulden, waarvan f. 52.000 voor aankoop van villa met park, en de rest voor verbouwing en inrichting.
Vught tracht, om vreemdelingen te trekken, zijne belastingen laag te houden; groote fortuinen betalen ongeveer 4% gemeentelijke inkomstenbelasting; bovendien 50 opcenten op de vermogensbelasting, en 20 ..? op personeel. Met B. en W. vooral gesproken over de diverse bedrijven; de gasfabriek wordt thans door de gemeente geëxploiteerd; Carl Francken is er uit. In 1922 had men een winst van f. 5.100,-. Het waterleidingbedrijf gaf in 1922 een verlies van f. 263,-. Het electrisch bedrijf gaf een zuivere winst van f. 433,07; licht 45 cnt; kracht 20 cnt. Veel zorg baart de rioleering; Vught breidt zich voortdurend uit; men weet niet, waarheen men het afval- en verdere rioolwater moet heen leiden.
Vught kocht tegenover Kraaienstein een terrein van 8 H.A. Daar moet eene nieuwe kerk komen; men rekent, dat daarvoor 2 H.A. zullen nodig zijn. De rest wordt bouwterrein. 80% van de bevolking moet buiten de gemeente zijn brood verdienen; men rekent, dat dagelijks een 1.200 menschen buiten Vught arbeiden.
