Nieuwsgierig naar zijn handgeschreven tekst? Lees die dan hier.
Woensel en Eckart
Bij mijn bezoek op 24 augustus 1899 aan Strijp vernam ik van B en W dier gemeente, dat bij de laatste periodieke raadsverkiezing te Woensel aldaar geweldig “gestemd” was. De burgemeester van Woensel had 5 handlangers in den Raad; de pastoor had er zes. Als het dus op stemmen aankwam, moest de burgemeester het altijd verliezen. Dit nu begon ten slotte den burgemeester te vervelen; bij de verkiezing wist hij de mindere kiezers op zijn hand te krijgen, een aanhanger van den pastoor werd uit den Raad gewerkt, en door een vriend van den burgemeester vervangen.
De nieuw gekozene kwam te overlijden nog vóórdat hij had kunnen zitting nemen; daarop werd er een nieuwe verkiezing uitgeschreven; de burgemeester en de pastoor hadden weer ieder hun eigen candidaat; van de zijde van den pastoor trachtte men de mindere kiezers van den burgemeester tot zich te trekken, door een gewonen sigarenmaker candidaat te stellen. Die toeleg mislukte geheel en al; de candidaat van den burgemeester werd gekozen, tegenover die van den pastoor (het reeds eenmaal gevallen raadslid); de sigarenmaker had slechts 70 stemmen gekregen.
 Pastoor Crilaerts, 1886 - 1902, ca. 1895 (bron: RHCe) |
Zeer tot mijn leedwezen schijnt bij deze stemmingen een zeer ruim gebruik te zijn gemaakt van drank: jenever en bier; in de naburige gemeenten sprak men er althans schande van, en beweerde men, dat de verkiezing geheel beheerscht was geworden door het antwoord op de vraag, wie van de twee partijen het meeste geld over had voor jenever of voor bier.
Den 25e augustus 1897 bezocht ik deze gemeente. Ik reed van Eindhoven naar Woensel; vandaar naar Nunen; vervolgens naar Tongelre, en vandaar weer naar Eindhoven. De harmonie kwam mij tegemoet, maar ontmoette mij niet, doordat ik langs den grooten Rijksweg (Eindhoven-Best) nar Woensel reed, terwijl de harmonie eenen gemeenteweg volgde.
Op het Raadhuis vond ik den burgemeester met zijnen geheelen Raad; in de kamer van den burgemeester werd mij een glas eerewijn aangeboden, waarna ik met B en W naar boven ging en in de Raadszaal plaats nam. Op mijne audiëntie verscheen de pastoor van Woensel (een man, die zonder mij iets te zeggen, tegenover mij plaats nam, terwijl ik stond) en zijne twee kapelaans; ik vernam van hen, dat de toren van de nieuwe kerk kort nadat hij voltooid was, was ingestort, doordat er verkeerde steenen aan gebruikt waren, en dat er geen geld was om een anderen toren te bouwen.
Het raadslid Van Oers klaagde er over, dat er ten gemeentehuize trouwboekjes werden afgegeven voor f. 0,25, terwijl die boekjes in den handel 8 centen kosten; ik stelde later aan den burgemeester voor om die boekjes gratis ten koste der gemeente te verstrekken. Verder kwamen nog de hoofden der scholen te Woensel en te Acht hunne opwachting maken. Het beste gedeelte (financieel het beste) wed indertijd van Woensel afgenomen en bij Eindhoven gevoegd. Nu nog wonen ± 1.500 menschen tegen de bebouwde kom van Eindhoven aan, doch behooren tot Woensel.
 St. Petruskerk (Collectie PNB, 1989) |
Het dorp Woensel is langzamerhand verplaatst, ten gevolge van den bouw der Roomsche kerk in 1875. Vroeger stond de kerk aan den grintweg naar Son. In heele oude tijden stond de kerk nog op eene andere plaats; die kerk is gesloopt; er bleef nog van over de toren, daarbij vindt men nog de openbare school; deze wordt te klein en zal op den duur ook wel verplaatst worden. Het Raadhuis moest ook al verplaatst; hoewel het oude nog goed bruikbaar was, werd er toch een nieuw gebouwd tegenover de nieuwe kerk.
Het nieuwe raadhuis was juist in gebruik genomen, het oude is nu verhuurd voor fl. 110,-. De verplaatsing van het raadhuis geschiedde niet dan na een hardnekkigen strijd in den boezem van den Raad; eene commissie uit Gedeputeerde Staten moest zelfs naar Woensel, om te trachten bemiddelend op te treden; zonder succes!
De Heer Van Glabbeek uit Tilburg heeft op de grens van Woensel en Best een stuk gemeenteheide duur gekocht (hij betaalt fl. 300,- de ha.) en is bezig een steenfabriek op te richten, waarin hij 5 á 6 millioen steen ’s jaars kan bakken. Zijne installatie kost hem zeker een ton. Hij krijgt een halte aan de lijn Eindhoven-Best te Acht, maar moet daarvoor zelf het station bouwen en de verdere onkosten dragen; een en ander kost hem fl. 17.000,-. De gemeente maakt een ringweg van die halte tot aan de fabriek ± 400 m; de weg zal 2½ M breed zijn tusschen de kantkeien en ongeveer fl. 3.000,- kosten.
Woensel heeft veel eigendommen; ’s jaars wordt tot in cultuur brengen van heide (aanleg van mast) ± fl. 1.000,- aan arbeidsloon besteed. De grond wordt niet omgezet, maar er worden singels opgeworpen van ± 4 M breedte. De mast moet te Woensel zeer welig groeien. De gemeente is sinds 1887 op deze manier bezig; ze heeft reeds ± 100 ha. Mastbosschen, die uitstekend groeien.
Er wordt in Woensel veel muziek gemaakt; er waren twee harmonieën en twee zangvereenigingen; die allen kwamen serenades brengen. Toen ik te Eindhoven was, bood de gemeenteraad mij een dejeuner aan; Woensel wilde niet minder doen. Toen ik om 12 uur vertrekken wilde, zeide de burgemeester, dat er op gerekend was, dat ik even iets zou gebruiken; ik kreeg toen een groot dejeuner, bereid en bediend door Scheefhals te ’s Bosch. De heele Raad zat mede aan. Midden onder het dejeuner stond ik op, omdat ik naar Nuenen moest, alwaar ik toch al anderhalf uur te laat aankwam.
De burgemeester van Woensel maakte op mij een goeden indruk; kalm en bedaard, wist hij met zijne wethouders en met de leden van den Raad aardig om te springen. Administratie van den ontvanger was in goede orde; van de 48 betalingen voor vergunningsrecht waren er 19 geschied op 1 Mei en 7 op 17 Mei. Administratie ter secretarie: het verslag over den toestand der gemeente in 1896 was slechts onvolledig bewerkt. In de registers van den burgerlijken stand waren de witte vlekken niet aangestreept. Het register van vestiging in de gemeente was onvolledig ingevuld. De strafverordeningen waren niet alle in overeenstemming gebracht met het nieuwe wetboek van strafrecht. De aanvragen en beschikkingen volgens de Hinderwet waren wel samen vereenigd, maar een register ontbrak.
Den 16 Mei 1902 kwam ik weer in de gemeente. Ik reed van Eindhoven naar Woensel, en vice versa. B. en W. deelden mij mede, dat de geest van het fabrieksvolk veel beter is dan voor 10 jaren; dankzij het gezamenlijk optreden van de fabrikanten is het Maandaghouden bij de sigarenmakers geheel gedaan; bij de metselaars komt het nog veelvuldig voor. Op de 48 huwelijken zijn er zeker 10 gedwongen. Meisjes van 15 tot 18 jaren gaan Zondags mede naar de herbergen, trekken ’s zomers gaarne naar de bosschen van Acht. Het is eene hooge uitzondering, wanneer jongens en meisjes hun weekloon niet afgeven, en kostgeld betalen aan hunne ouders. De verkiezingen loopen tegenwoordig kalmer af; er wordt niet meer zooveel met drank gewerkt; de geestelijken bemoeien zich nog zeer sterk met de verkiezingen.
“Eindhoven Vooruit” heeft arbeiderswoningen gebouwd onder Woensel; de woningen zijn even duur, en zeker niet beter dan de woningen, welke tegenwoordig onder vigueur van de bestaande bouwverordening gebouwd worden. Kasteel Eckart is stamhuis van familie Jhr. Smits; o.a. twee zoons, waarvan een gehuwd met Mevr. Smits v. Tongelre, en de andere met Mevr. Smits van Hasselt; aan deze laatste werd kasteel toebedeeld; het stond 20 jaar ledig, kwam in 1901 onder den hamer en werd toen voor fl. 13.000,- aangekocht door Gedeputeerde Smits; hij moest bovendien fl. 5.000,- betalen voor de boomen en liet het voor ± fl. 10.000,- in orde brengen. Hij heeft er 20 ha. land bij.
Alle eigendommen van gemeente liggen onder Acht, ± 160 ha. dennenbosch, waarvan ± 140 ha. zijn aangelegd door tegenwoordigen burgemeester Vlijmincx. Hij heeft daar veel plezier in, geeft er zich veel moeite aan, en werkt zeer in het belang van de gemeente. Wat hij in 1887 vond, was samen fl. 300,- waard. Die bosschen waren gezaaid op onbewerkten grond. De planten komen allen van eigen zaaien, op vasten bodem, een hooge bult, hier of daar in de heide; die kunnen na 2 of 3 jaren verplant worden en behouden dan hun kluit, hetgeen anders niet het geval is. De bewerking enz. bij boschaanleg kost nu ± fl. 60,- de ha.; de bosschen gaan zeer mooi; men hoopt, dat ze bij rooiing een waarde van minstens fl. 1.000,- de ha. zullen vertegenwoordigen. Alle jaren wordt bijgeplant.
Er is een veldwachter te Acht gekomen; tractement fl. 300,-; gemeente betaalt fl. 150,-; pastoor van Acht, en Van Mens, burgemeester van Eindhoven en pachter der jacht, betalen ook fl. 150,-. Eene vreemde regeling, die tot vele moeielijkheden kan leiden, op welke ik den burgemeester heb gewezen.
Het gaat den boeren zeer goed; Boerenbond zoowel te Woensel als te Acht. Op Woensel gebruikt men voor fl. 5.000,- kunstmest, via den Boerenbond; op Acht 50 tot 60 wagens beer, komend uit Utrecht; fl. 19,- per wagen, fl. 7,55 vracht; men heeft te Acht twee beerputten, en verkoopt daaruit met de maat, 34 cent het mud!! Als men maar meer beer kon krijgen, dan ging er nog veel meer weg, want de vraag is altijd zeer groot. Er komen 90 hectoliter uit een wagen, en men gooit 60 hectoliter op een hectare weiland, dat reeds dik onder de stalmest zit. Als het stroo duur is, verkoopen de boeren hun stroo en koopen voor de opbrengst kunstmest; zij zien daar voordeel in, al gaat ook bij hen de stalmest boven alles.
Te Woensel eene coöperatieve boterfabriek met 120 koeien. Melk wordt overigens langs de huizen verkocht. Te Acht worden veel kalveren gemest, en op de boerderij boter gemaakt. Dankzij het optreden van den Boerenbond, dank ook vooral de vele exportslagerijen, zijn de Joden tegenwoordig zeer geschikt bij den kalverhandel. Vroeger was het bar. Een mestkalf moet in 13-14 weken van 300-350 pond wegen; de goede kalveren worden op gewicht verkocht; gewoonlijk een maand of nog langer vooruit. De kalveren doen ’s zomers fl. 26,- fl. 27,- het pond, ’s winters van fl. 30,- tot fl. 32,-.
 Dr. Lüngen, ca. 1910 (bron: RHCe) |
Boerenmeiden en knechts komen uit Best, Oirschot en Liempde. Dr. Lunge, schoonvader van Dr. Sala te Stratum, moet ook de verloskundige hulp verleenen. De sigarenfabriek “Trio” uit Culemborg had daar veel met werkstaking te kampen; wordt langzamerhand overgebracht naar Woensel. Kocht de oude fabriek van Van Schaijk die eertijds fabrikant was, op Eckart woonde, met 2 paarden reed, afbrandde en fl. 100.000,- uit de assurantie trok, en daarna failleerde.
Den 11 april 1905 kwam ik weer in Woensel. Ik reed er vanuit Eindhoven heen; bezocht daarna Nunen en Tongelre, en keerde toen naar Eindhoven terug. Aangezien niemand zich voor de audiëntie had aangemeld, had ik allen tijd om met B. en W. te praten. Van hen vernam ik, dat de geest van de bevolking voortdurend goed blijft. De Paulusvereeniging en de Mariavereeniging werken zeer ten goede tegen het drankmisbruik; er wordt ongelijk veel minder drank gedronken dan vroeger. Het is slechts bij hooge uitzondering, wanneer er geverbaliseerd moet worden wegens openbare dronkenschap. Buitensporigheden, ruiten breken en dergelijke komen zoo goed als nooit meer voor. Dank zij het gezamenlijk optreden der fabrikanten wordt er helemaal geen Maandag meer gehouden; slechts een enkele timmerman of metselaar ziet den Maandag soms nog eens voor den Zondag aan.
De geest van de bevolking is over het algemeen nog steeds goed; voor socialistische propaganda bleef zij tot nu toe ontoegankelijk. De eenige herbergier, die zijn lokaal voor socialistische sprekers beschikbaar stelt, is Spoorenberg, aan de Kloosterdijk onder Eindhoven; daar komen Troelstra, Van Kal enz soms eene lezing houden. Een enkele jonge man uit Woensel gaat naar zoo’n lezing wel eens luisteren. Bij de raadsverkiezingen wordt er nog altijd druk gestemd, al gaat het bij de verkiezingen niet zoo fel meer toe als in 1901. Men denkt, dat er ook in 1905 weer hard zal worden gestreden om het bezit van de raadszetels.
De bevolking behoort voor ¼ tot den landbouwenden stand, ½ zijn fabrieksarbeiders; ¼ renteniers, winkeliers enz. Die verhouding weerspiegelt zich vrijwel in den raad, al zijn de beide wethouders, Renders en Van Acht, ook boeren. B. en W. sterk aangeraden om een uitgewerkten staat van de gemeente-eigendommen aan te leggen, waarin alles, wat betrekking heeft op de cultuur en de exploitatie, uitvoerig en nauwkeurig wordt aangegeven. Hen tevens aangeraden, om het onderhoud van de gemeentelijke waterleidingen in eene hand te brengen door het ten laste van de gemeente te brengen.
De N.H. gemeente heeft geen eigen begraafplaats; daarvoor wordt de Algemeene begraafplaats gebruikt. De gemeente gaf in der tijd fl. 15.000,- in de bouwkosten van het Liefdehuis; daarvoor kreeg de gemeente de bevoegdheid, om lijders aan besmettelijke ziekten daar te doen verplegen; van die bevoegdheid wordt ruim gebruik gemaakt; laatstelijk werden er nog zeven poklijders verpleegd.
De veldwachter te Acht krijgt thans hetzelfde tractement als de andere veldwachters; daarvan betalen de pachters van de jacht fl. 75,-; de pastoor te Acht fl. 75,-; en de gemeente fl. 325,-. In 1903 moest een derde openbare school gebouwd worden, nu in de Hemelrijken (grens Eindhoven); aanvankelijk gebouwd met drie lokalen, is die school nu al weer te klein; er moeten drie lokalen bijgebouwd worden. Hoewel er door de armen geen broodsgebrek wordt geleden, wordt de toestand van de armbesturen met den dag moeielijker; aan het burgerlijk armbestuur moet de gemeente nu reeds een jaarlijksche subsidie geven van fl. 2.300,-. Het parochiaal armbestuur werkt helemaal op eigen houtje; men weet daar niet veel van.
Vincentius kreeg dezer dagen fl. 2.000,- als schadeloosstelling voor het gemis van de opbrengst der collecte langs de huizen van die menschen, die vroeger burgerlijk bij Woensel hoorden, maar naar Eindhoven overgingen, en laatstelijk ook kerkelijk naar Eindhoven overgingen. De grootste bron van inkomsten van Vincentius spruit voort uit de zorg voor de begrafenis van de overledenen; volgens tarief staat daar fl. 25,- op, maar er wordt wel meer gegeven, tot fl. 100,- toe. Het is hoog nodig, dat er een tweede parochiekerk in Woensel komt; de tegenwoordige pastoor zou dat tegenhouden.
 Het productieproces van de sigarenfabriek van Gennip-Kuyken, 1918 (bron: RHCe) |
De sigarenindustrie gaat steeds goed; er wordt vooral gewerkt voor de binnenlandsche markt sigaren van fl. 15,- - fl. 25,-, die door de winkelier voor fl. 20,- - fl. 30,- van de hand worden gezet. De fabriek Trio uit Culemborgh heeft thans een filiaal te Woensel, waar ± 70 menschen werken. Directeur van dit filiaal is C. Mariën; het werkvolk weet niet, dat het een filiaalinrichting is van de fabriek Trio te Culemborgh; het weet niet beter of het werkt bij Mariën.
Men prijst zeer de energie enz. van den steenfabrikant Van Glabbeek te Acht; hij is een goed, maar streng werkgever; het vaste werkvolk, de gehuwden, wonen onder Acht; het losse volk, dat ’s zomers komt, woont daar samen in een keet; komt ’s Zomdagsavonds, en gaat ’s Zaterdagsavonds naar huis; ze komen nooit in Acht; men merkt van die menschen niets. De machinerieën van de fabriek zouden thans in staat zijn dagelijks 80.000 steenen te fabricereen, als het goed weer is. De exportslagerij van den Boerenbond werkt niet druk; men meent dat te moeten toeschrijven aan den directeur, die niet de ware man op de ware plaats zou zijn.
 Burgemeester De Vries, 1905-1919 (bron: RHCe) |
Den 21 Mei 1909 kwam ik weer in Woensel; ik ging er van Den Bosch uit heen; bezocht later Nuenen en Tongelre en keerde ’s avonds naar Den Bosch terug. Ik verleende audiëntie aan Van Vroonhoven, landbouwer, sollicitant naar de vacante burgemeestersplaats van Veldhoven; verder was er niemand verschenen. De moeielijkheden tusschen Woensel en Eindhoven waren voornamelijk het onderwerp van mijne gesprekken met B. en W.; de burgemeester doet het mogelijke om Eindhoven klein te krijgen; hij wil nu onafhankelijk van Eindhoven worden voor wat betreft de levering van gas; doordat de omliggende gemeenrten zich met Woensel combineerden, geloof ik, dat Eindhoven een zwaren strijd zal hebben te voeren.
Woensel is met Staatsboschbeheer in onderhandeling om de exploitatie van alle gemeentegronden, zoowel van de 153 ha. bestaande bosschen, als van de 70 ha. nog tot bosch of weiland aan te leggen heide, in handen te leggen van het Staatsboschbeheer. De burgemeester, die zelf van boschbouw geen verstand heeft, meent, dat den Raad op deze wijze de macht zal ontnomen worden, om de bosschen te kapen vóórdat ze rijp zijn, wanneer er om de eene of andere reden geld gemaakt moet worden.
In verband met de bewering, dat in Woensel het werkvolk woont, dat in Eindhoven gaat werken, heb ik den burgemeester opgedargen dienaangaande bij de aanstaande tienjaarlijksche volkstelling een opzettelijk onderzoek in te stellen; juiste cijfers, vaste gegevens, kunnen voor Woensel van groot belang zijn. Het moreel van de bevolking, vooral van de meisjes op de fabriek van Philips, daalt sterk; de pastoor deelde - volgens B. en W. - vanaf de preekstoel mede, dat van 43 huwelijken, waarvan ongeveer terzelfder tijd de afkondigingen geschiedden, er 42 gedwongen waren. Al is het drankgebruik niet meer zóó erg als vroeger, er wordt toch nog verbazend veel gedronken.
De geest van de menschen is nog vrij goed; toch wint het socialisme veld; hetgeen trouwens toch niet te verwonderen is bij ijverige propaganda onder eene arme fabrieksarbeidersbevolking. Op ongeveer duizend kiezers zullen de socialisten beschikken over ± 200 stemmen; Van Beek, een herbergier, tevens agent voor verzekeringmaatschappijen, is een van hun voormannen; hij was al een keer of zes candidaat voor den gemeenteraad, maar kon het tot nu toe niet halen; de burgemeester meent, dat het beter was, dat men hem maar een raadszetel verschafte.
Op mijn vraag, waarom percentsgewijze zooveel meer kinderen op de bijzondere school schoolgeld betalen dan op de openbare, antwoordde de burgemeester, dat de zusters de niet-betalende kinderen apart zetten op bijzondere schoolbankjes; daarover schamen die arme kinderen zich, en weten dientengevolge het schoolgeld van moeder los te krijgen. Van een dergelijk onwaardig middel kan de gemeente zich toch niet bedienen.
 De oude toren, ca. 1910 (bron: RHCe) |
Den 14 Maart 1913 kwam ik weer in Woensel; vanuit Helmond reed ik er per auto heen; later bezocht ik nog Tongelre en Zesgehuchten. Maarten van Rossum heeft het oude Woensel platgebrand en geheel verwoest; dat lag destijds om den thans nog bestaanden ouden kerktoren. In den heel ouden tijd lag het oude Woensel aan den Tempel; daar was toen een tempel, aan Wodan toegewijd; daar komt de naam van de gemeente vandaan: Wodansel (sel = nederzetting, huizing) hetgeen later Woensel werd.
Socialisme: eigen lokaal op Fellenoord, waar allerlei sprekers komen; verder een propagandist van fl. 1.000,-; het socialisme wint wel veld, maar heel langzaam; niet onmogelijk dat er later een socialistisch raadslid komt. De exploitatie der gemeentelijke bezittingen is heelemaal in handen van Staatsboschbeheer; staat van exploitatie dier bezitting behoeft niet afzonderlijk te worden opgemaakt; de schrifturen van Staatsboschbeheer zijn ruim voldoende.
Armenzorg is groot; vooral als de kinderen getrouwd zijn, blijven de ouders onverzorgd achter. R.C. parochiaal armbestuur is rijk; wil geen inlichtingen geven; daarom kan een armenraad geen nut stichten. De geest van het fabrieksvolk blijft goed; de moraliteit laat echter veel te wenschen over; vooral door het gebrek aan woningen; jongens en meisjes moeten blijven verkeeren, omdat ze geen woning kunnen krijgen om te trouwen; dat lijdt tot groote onzedelijkheid. De kinderen betalen meest allen kostgeld aan hunnen ouders, het is meer dan treurig! Al het verdiende geld wordt onnut verkwist.
 Rijkskrankzinnigengesticht 'De Grote Beek' (bron: RHCe) |
Drankgebruik is groot; drankmisbruik niet erg; de Paulusvereeniging en de Mariavereeniging bereiken het fabrieksvolk niet. Moeielijkheden met Eindhoven en omliggende gemeenten zijn groot; het is bijna niet mogelijk om bij regelingen, die noodzakelijk gemeenschappelijk moeten geschieden, tot overeenstemming te komen. Annexatie is meer dan noodzakelijk. Men is zeer dankbaar, dat in Woensel een Rijkskrankzinnigengesticht zal komen; behalve de indirecte voordeelen, zal daarvan jaarlijks fl. 5.000,- rechtstreeks aan Woensel ten goede komen.
Volgens burgemeester De Vries zal Eindhoven over 15 á 20 jaren eene noodlijdende gemeente zijn; als er een heerenhuis openkomt, wordt er een winkel van gemaakt; de groote fortuinen vestigen zich buiten Eindhoven, in het villapark op Eckart in Woensel, op de Burcht onder Stratum enz. Eindhoven zal een centrum blijven voor zakenmenschen, maar de fortuinen gaan er uit. Dure ondernemningen, als bijvoorbeeld de gasfabriek kunnen later een strop worden; op de afzet aan de fabriek van Philips werd aan de gasfabriek voor fl. 16.000,- verbouwd; het contract met Philips loopt echter slechts voor tien jaar; wordt dat niet vernieuwd, dan zit Eindhoven met de schuld.
Burgemeester zal mij eens schriftelijk uiteenzetten, waarom annexatie zoo noodzakelijk is, en wat een vruchtelooze pogingen er worden aangewend in tal van zaken om de gemeenschappelijke belangen der verschillende gemeenten gemeenschappelijk te regelen. Woensel krijgt gas van Eindhoven; contract voor tien jaar; Eindhoven wilde daarin een bepaling maken over de elektriciteit, nl. dat, als er een electriciteitsfabriek kwam, Woensel slechts via Eindhoven die elektriciteit zou kunnen nemen; Woensel heeft die voorwaarde niet willen aanvaarden, waarop Eindhoven die voorwaarde heeft laten vallen.
Den 31 Juli 1918 bezocht ik per auto vanuit Helmond de gemeenten Woensel en Tongelre. Met B. en W. besprak ik de groote annexatieplannen. Er wordt hevig gestreden tegen het voorstel van Gedeputeerde Staten om een deel van Woensel als afzonderlijke gemeente te laten bestaan. B. en W. zijn vóór het voorstel van Gedeputeerde Staten.
Ter audiëntie verscheen een deputatie van de secretarie-ambtenaren; de Heeren beklaagden zich, dat in het wetsontwerp voor hen niet gezorgd was. Hen geantwoord, dat G.S. dat niet konden doen, omdat zij niet wisten, welke ambtenaren eventueel zouden overgaan naar het nieuwe Woensel. De Raad en de dubbele Raad zullen daarover hun oordeel aan G.S. en aan de Regeering moeten doen kennen.
Drie raadsleden: Vrijdag, Bogers en Smulders, kwamen daarna pleiten voor de annexatie van heel Woensel. Hunne argumenten waren niet sterk, behalve voor zoover betreft de wenschelijkheid om, wanneer Eindhoven met het Wilhelminakanaal verbonden wordt, een zoo groot mogelijk deel van die verbinding binnen het territoir van het nieuwe Eindhoven te hebben liggen. Smulders betoogde bovendien, dat van het nieuwe Woensel ¼ boeren en ¾ fabrieksarbeiders waren; voor die arbeiders worden door sociale wetgeving enz. allerlei maatregelen genomen, organisaties in het leven geroepen; Smulders meende, dat voor een richtigen gang van zaken aansluiting bij Eindhoven gewenscht was; daar kan men over betere en meerdere intellectuele krachten beschikken voor de leiding enz. dan in het nieuwe Woensel beschikbaar zouden zijn.
 Nieuwe woningen in de Rantsoenstraat, later het Vredesplein, 1918-1919 (bron: RHCe) |
De woningnood om en nabij Eindhoven is groot; Woensel bouwde vroeger reeds 280 woningen; en heeft thans 360 woningen in aanbouw; de gemeente zal daaraan jaarlijksch fl. 8.000,- moeten bijdragen. Met burgemeester De Vries drie woningen van boven tot onder bekeken; eene van fl. 2,35 huur; eene van fl. 2,60 en eene van fl. 3,10. Naar mijne meening zijn die woningen bijzonder geschikt voor gezinnen, gezegend met kinderen; bovendien hebben alle woningen een vrij terreintje achter het huis voor de bewoners beschikbaar.
Daarna ging ik met den burgemeester naar het Rijkskrankzinnigengesticht, alwaar wij, onder leiding van den directeur-geneesheer Reitzema en de drie aanwezige doctoren, Mejuffrouw Schoondermark en de Heeren … …, de inrichting bekeken. Er zijn nog slechts 300 patiënten; geleidelijk moet hun aantal tot 900 groeien.
Ten slotte gingen we nog eene nieuw gebouwde gemeenteschool zien; zeer goed ingericht en solide gebouwd; door het Rijk geheel betaald! Burgemeester De Vries heeft voor Woensel veel gedaan.
Kasteel Eckart, ca. 1922 (bron:
