De eerste leesbibliotheek in Breda ontstond rond 1800. Eigenaar was boekhandelaar Pieter Boelé. Boelé was een druk man. Hij was boekbinder, winkelier, eigenaar van een leesbibliotheek, deurwaarder en aanspreker (lijkbezorger of lijkbidder).
De eerste leesbibliotheek in Breda ontstond rond 1800. In 1806 was boekhandel Pieter Boelé gevestigd aan de Groote Markt. Waarschijnlijk bestond de boekhandel al eind achttiende eeuw (in De nieuwe Haagse Nederlandsche Courant uit 1798 werden verschillende boeken aangeboden die ook verkrijgbaar waren bij Boelé). Volgens de archieven had Boelé ook een boekbinderij aan de Brugstraat (zie: A. Hallema, 'Drukkers en uitgevers te Breda tot ongeveer het midden der 19de eeuw', in: Jaarboek de Oranjeboom 4). Op enig moment voegde Boelé een leesbibliotheek aan zijn boekhandel toe. Bijzonder is dat er van deze leesbibliotheek nog een catalogus uit 1821 bewaard is gebleven met de titel Katalogus van Boeken eener publieke lees-bibliotheek bij P. Boelé, toen gevestigd aan de Veemarktstraat. De geïnteresseerde lezer kon de catalogus bemachtigen voor twee stuivers. Tegen betaling van negen gulden konden lezers een abonnement nemen voor twaalf maanden. Het abonnementsgeld voor een maand bedroeg een gulden maar het was ook mogelijk om 'buiten Inteekening Boeken ter lezing (te) bekomen.' Aan het abonnement waren strenge voorwaarden verbonden. Zo werd van de lezer verwacht dat 'Indien men een Boek verliest of bevlekt, zal men de waarde van hetzelfde of van het geheele Werk waartoe het mogt behooren, betalen.' Aansluitend werd deze handelswijze verdedigd: 'Men zal deze voorwaarde billijk vinden, wanneer men begrijpt, dat andersints in bovengemelde gevallen de Boekhandelaar telkens die schade voor zijne rekening zou moeten nemen.' De lezer mocht maar één boekdeel meenemen '… ten einde voortekomen, dat anderen genoodzaakt worden te wagten.'
Abonnementhouders die buiten Breda woonden, konden ook gebruik maken van de leesbibliotheek. Zij mochten enkele boeken lenen, mits ze ervoor zorgden dat deze franco werden geretourneerd. Boelé was zich ervan bewust dat het assortiment regelmatig uitgebreid moest worden want 'Naar mate het getal der Inteekenaars zulks gedoogt, zal men zorgen van tijd tot tijd de beste nieuw uitgekomen of nog uittekomen Werken aanteschaffen, ten einde hierdoor als ook door eene prompte en civiele bediening de Inteekenaren alle mogelijke voldoening te geven.' De leesbibliotheek was alle dagen geopend, met uitzondering van de zondagen.
Cover van het boek 'Spanning voor 10 cent', over de geschiedenis van circa vijftig commerciële leesbibliotheken - Klik om te vergroten
De catalogus geeft een goed beeld van wat in de leesbibliotheek geleend kon worden. De catalogus telt 552 nummers, onderverdeeld in Algemeen en Toneelstukken. De leesbibliotheek van Pieter Boelé bevatte diverse titels van populaire schrijvers als Joost van den Vondel en La Fontaine. Maar ook de 31 delen van de Algemeene Oefenschool van Konsten en Wetenschappen, De wonderlijke historie der Menschen-eters en de twee delen van De geheime minnarijen van Napoleon Buonaparte, volgens zijne eigenhandige aanteekening konden bij Boelé geleend worden. De lijst met toneelstukken, die niet alfabetisch gerangschikt was, bevatte blijspelen als Het beschot, of veel moeite om niets en De belagchelijke zelfmoord van Mortainville. Maar ook serieuzere toneelspelen als Beon, Koning van Egijpte en Hendrik de achtste waren in de leesbibliotheek aanwezig. De catalogus bevatte een aanvulling van meer dan vijfhonderd titels met o.a. de brievenboeken van Sara Burgerhart, de dichtbundels van Jacob Cats en boeken van Knigge (Over de verkeering met menschen).
Net als zijn collega leesbibliotheekhouders zal Boelé bij de samenstelling van zijn bibliotheek zich hebben laten leiden door de voorkeuren van de abonnees.
Meer weten?
In het boek Spanning voor 10 cent beschrijf ik de geschiedenis van zo’n vijftig commerciële leesbibliotheken in Breda. Opgetekend uit de archieven, maar ook met herinneringen van kinderen van leesbibliotheekeigenaren en oud-leden. Het boek telt 160 pagina’s en is geïllustreerd met bijzonder foto- en reclamemateriaal. Het boek kost € 22,50, exclusief verzending, en is te bestellen via spanningvoor10cent@gmail.com
