In het begin van de vorige eeuw stonden in de polders tussen de ruisende graanakkers en de grazige weiden kleine watermolens. Veel van deze molentjes werden ontworpen en gebouwd door Jaan van den Beemt.
Bron: De Gelderlander, 9 aug. 1914
Adrianus van den Beemt werd in 1873 in Etten-Leur geboren. In 1911 trouwde hij met Maria van Koulil en het stel ging aan de Rijsbergseweg in Etten-Leur wonen. Jaan, zoals iedereen hem noemde, was metselaar en rietdekker. Met troffel en truweel trok hij erop uit om bij de hofsteden in de omgeving metselklusjes op te knappen. Hoewel hij metselen en rietdekken een aardig beroep vond, ambieerde Jaan een andere baan. Tijdens zijn zondagse wandelingen op de Rijsbergseweg, die begin 1900 nog onverhard was, werd hij getroffen door de wateroverlast op de akkers en weilanden. Geen wonder dat de oogsten in die tijd vaak mislukten. De afwatering zoals we die vandaag kennen, liet in die tijd veel te wensen over.
Daar moest toch iets aan te doen zijn dacht Jaan. Hij kwam op de gedachte dat een kleine watermolen, die het water van de akkers maalde, de oplossing was. Zonder er veel ruchtbaarheid aan te geven, begon hij met het ontwerpen en experimenteren met een eenvoudige watermolen.
Het resultaat was een geheel van hout gemaakte molen met alleen een stalen spil. Door middel van een windblad kon de molen zich naar de wind zetten, zodat men er geen omkijken naar had.
De stalen spil werd door de kleine wieken aan het draaien gebracht. Onder in de waterbak draaide een schroef het water omhoog, anderhalve meter boven het waterpeil, naar de uitlaatpijp. Zo kon het water geloosd worden in de naastgelegen sloot (zie de tekening).
De watermolen werd een groot succes. De bestellingen uit Etten-Leur en omgeving kwamen volop binnen. Hij kreeg het zo druk met het bouwen van molens dat hij de troffel en het rietmes erbij neergooide. Na enkele jaren verwierf hij als molenbouwer naam en faam en bouwde zelfs molens in Groningen en Friesland en diep in België. Meer dan 200 watermolens bouwde hij. Op het windblad vermeldde hij zijn naam. Verder kreeg iedere molen een eigen naam eveneens vermeld op het windblad. Dat waren vaak ludieke namen zoals “De Durver”, “De Duwer”, “De Waterkruier”, “Den Hoepel”, “Den Welvaart” en “Den Standvastigheid”.
Jaan raakte zo bedreven in het bouwen van molens dat het niet alleen bij watermolens bleef. Hij bouwde meer dan 400 kafmolens, die het kaf van het koren moest scheiden. Door de voortschrijdende techniek liep de vraag naar zijn simpele watermolens sterk terug. In 1922 bouwde hij zijn laatste watermolen.
Het bouwen van water- en kafmolens had hem echter geen windeieren gelegd. Van het verdiende geld kocht hij aan de Rijsbergseweg een café. Hij gaf het café de toepasselijke naam “In ’t Molentje”.
In 1956 had boswachter Adriaan Martens uit Effen een watermolen nodig. Hij wendde zich tot de toen 84-jarige Jaan van den Beemt met de vraag of hij nog in staat was zo’n watermolen te bouwen. Ondanks dat het meer dan dertig jaar geleden was, nam Jaan de uitdaging aan. Hij beloofde de boswachter een molen met een capaciteit van 400 m3. per minuut bij volle windkracht te bouwen. Drie maanden later leverde hij de watermolen af. De molen kreeg de naam “De Drijver”.
De laatste jaren van zijn leven brachten Jaan en zijn vrouw door het Sint Elisabeth bejaardenhuis aan de (Oude) Bredaseweg. Een wandeling werd hem noodlottig. Bij het oversteken van de Bredaseweg, tegenover het bejaardenhuis, werd hij op 6 juni 1963 ’s morgen door een passerende vrachtauto aangereden. Hij werd overgebracht naar het St. Ignatiusziekenhuis in Breda waar hij om elf uur op 90-jarige leeftijd aan zijn verwondingen overleed
Geraadpleegde bronnen
Het West-Brabants Archief te Bergen op Zoom Dagblad De Stem 1952 en 2-10-1956
Lees ook
Meer informatie over Jaan van den Beemt is te vinden in Ton Meesters, Westbrabantse molenmakers (11): Adriaan van de Beemt, bouwer van water- en kafmolens (Etten) in: De Meule nr. 98 (2018, 2e kwartaal; uitgave Vereniging De Westbrabantse Molens)
Marilou Nillesen
bhiczei op 31 maart 2021 om 10:58
Fascinerende man, deze Jaan, Cor. En wat een vakman moet dat zijn geweest. Wat fijn dat je ons met hem hebt laten kennismaken, dank daarvoor.
verhalencorry1301
zei op 24 april 2021 om 13:09
Ik herinner me dit cafeetje op de Rijsbergseweg als klein kind mochten wij mee met opa Verstraeten.
Marilou Nillesen
bhiczei op 24 april 2021 om 17:47
Wat leuk dat je dat hier laat weten! Welke herinneringen komen dan als eerste bij je naar boven, als je denkt aan die tijd?
verhalencorry1301
zei op 24 april 2021 om 21:42
Weet er eigenlijk niet zoveel meer van het sta mij bij dat er enkele huizen verder nog een cafe was van Marijn Mensen waarvan ik mij herinner dat er een bolvormig apparaat stond waaruit je pinda' s kon halen .
Marilou Nillesen
bhiczei op 25 april 2021 om 13:32
Oh ja, ik kan me voorstellen dat dat veel indruk maakt! Ik denk dan aan zoiets:
Klopt dat?
verhalencorry1301
zei op 26 april 2021 om 12:23
ja dat is hem grappig he dat het in je herinnering blijft zitten na al die jaren.
Marilou Nillesen
bhiczei op 27 april 2021 om 10:37
Mooi hè, hoe dat werkt. Mocht je ook vaak pinda's halen, moest je daarvoor betalen? Staat je dat nog bij?
verhalencorry1301
zei op 27 april 2021 om 16:22
1 dubbeltje kostte het je draaide aan de knop . Wij kwamen daar na een fietstochtje even wat drinken.
Marilou Nillesen
bhiczei op 28 april 2021 om 08:56
Grappig he, dat je dat na al die jaren nog zo weet! Dank voor je aanvulling!
Toon Vissers
zei op 31 oktober 2021 om 23:17
Volgens de familie Martens heeft deze molen tot vooraan in de 60tiger jaren dienst gedaan op hun akkertje. In een flinke najaarsstorm is hij vergeten uit te zetten en is met veel lawaai gesneuveld. De buren van het akkertje werden wakker gehouden door het geraas van de op hol geslagen molen.
De volgende morgen lagen de onderdelen tot 200 meter verder in het bos. Hij is hoogstwaarschijnlijk gebouwd met hout afkomstig uit de bossen van de Belgische familie De Montes waar vader Martens in dienst was als boswachter.
Marilou Nillesen
bhiczei op 1 november 2021 om 08:44
Bedankt voor je bericht, Toon. Wat een verhaal, en wat moet dat angstaanjagend zijn (lijkt me), zo'n op hol geslagen molen. Ook goed om te weten dat er mogelijk een connectie bestaat met de familie De Montes. Heel wetenswaardig allemaal.
Alex van den Beemt
zei op 1 augustus 2023 om 13:52
Mijn vader heeft mij ooit verteld dat Jaan was de broer van zijn vader was.
De stalen spil werd door de kleine wieken aan het draaien gebracht. Onder in de waterbak draaide een schroef het water omhoog, anderhalve meter boven het waterpeil, naar de uitlaatpijp. Zo kon het water geloosd worden in de naastgelegen sloot (zie de tekening).
Klopt dat?
