Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schatters door de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Den Dungen te melden hadden in hun Tabel van classificatie der grond-eigendommen.
Algemeen
Ligging
De gemeente Den Dungen ligt op 1 uur lopen van ’s-Hertogenbosch, de hoofdplaats van de provincie.
Omliggende gemeenten
Den Dungen grenst ten noorden en oosten aan Berlicum, ten zuiden aan Sint-Michielsgestel en Schijndel en ten westen aan het grondgebied van ’s-Hertogenbosch.
Rivieren en beken
De bebouwde kom van Den Dungen wordt omgeven door een hoge ringdijk, die haar beschermt tegen de vaak voorkomende overstromingen van de rivieren de Aa en de Dommel. De grond in en rond de bebouwde kom bestaat uit het grootste en beste gedeelte van de bouw- en weilanden. De gronden die buiten deze ringdijk liggen zijn vaak laaggelegen, moerassige hooilanden, die normaal gesproken ¾ gedeelte van het jaar (en soms zelfs het gehele jaar) onder water staan.
De rivieren de Aa en de Dommel ontspringen in de Peel, onder Weert, en worden door een grote hoeveelheid beken en rivieren in diverse gemeentes en door uitgestrekte heidevelden van water voorzien. Even buiten Den Dungen, in de oostelijke buitengracht van ’s-Hertogenbosch, komen de rivieren de Aa en de Dommel bij elkaar onder de naam de Dieze. Zij stroomt daar in en om de stad heen tot het fort Crevecoeur, dat op 1 uur lopen van ’s-Hertogenbosch af ligt. Daar mondt de Dieze uit in de rivier de Maas.
De beken die door het grondgebied van Den Dungen stromen worden zeer goed onderhouden. De binnendijkse beken zijn voorzien van sluizen.
De Zuid-Willemsvaart loopt door het noordelijke laaggelegen moerassige gedeelte van Den Dungen. De Zuid-Willemsvaart ligt op ongeveer een half uur lopen van het centrum.
Grote wegen en buurtwegen
In deze gemeente zijn geen grote wegen. De buurtwegen én de wegen naar andere gemeenten toe worden goed onderhouden. Ze zijn echter door hun lage ligging in de winter vaak niet te gebruiken en evenmin in een groot gedeelte van het voor- en najaar, bij regenachtig weer. Vaak heeft de boer wel een hele dag nodig om zijn waren met kar en paard heen en terug naar ’s-Hertogenbosch te brengen.
Bodemreliëf
De bodem is tamelijk vlak.
Vruchtbaarheid van de grond
De grond is voor het grootste gedeelte van middelmatige kwaliteit, bestaat uit zand en wordt goed bebouwd in grote, middelmatige en kleine percelen.
Er is geen heidegrond in deze gemeente, wél veel lage en moerassige hooi- en weilanden.
Landbouwproducten
De landbouwproducten zijn rogge, boekweit, haver, aardappelen, kool en andere groenten. De teelt van aardappelen is de belangrijkste, van vlas en oliezaad het minst belangrijk. Schaarhout en opgaand geboomte is er weinig, enkel wat bomen rond de percelen land.
Het hooi komt van lage en moerassige gronden en gedeeltelijk van gronden langs de rivier de Aa. Het is voor het grootste gedeelte van slechte kwaliteit. In een droge en gunstige zomer levert het voldoende op voor gebruik in de eigen gemeente, dit in tegenstelling tot de opbrengst bij natte en ongunstige seizoenen.
Nijverheid en handel
De belangrijkste takken van nijverheid zijn landbouw, veeteelt en het mesten van kalveren. Deze kalveren zijn gedeeltelijk in de eigen gemeente gefokt, maar komen ook uit omliggende plaatsen. Zij worden dan als mager kalf ingevoerd om, als ze vet gemest zijn, te worden verkocht voor de slacht in ’s-Hertogenbosch en omliggende plaatsen én in de belangrijkste steden van de provincies Zuid-Holland en Zeeland.
Veeteelt
Er worden in deze gemeente bijna geen paarden gefokt.
Gebouwen
De gemeente bestaat uit de hoofdplaats en de gehuchten ‘het Klooster’ en ‘de Nijvelaar’, alsmede enkele landerijen met wat verspreide boeren- en arbeiderswoningen. De hoofdplaats van de gemeente bestaat uit ongeveer 213 huizen, die allemaal redelijk goed gebouwd zijn. De twee gehuchten zijn van weinig betekenis en bestaan enkel uit een paar boeren- en arbeiderswoningen.
Bevolking
De totale bevolking van de gemeente bedraagt 1.315 inwoners.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgronden
De 1e klasse bestaat uit goede en vruchtbare zandgronden. Deze gronden liggen in het meest bebouwde gedeelte van Den Dungen, op gemiddeld hooggelegen terrein binnen een hoge ringdijk. Zodoende worden deze gronden niet overstroomd door de buitendijks liggende rivier en beken.
De grond heeft een dikke groeilaag, gelegen op een vochtdoorlatende zandgrond. Deze grond is zeer geschikt voor de teelt van aardappelen, groenten, zomervruchten en wintergraan.
De geschatte waarde per bunder is ƒ 48,00.
De 2e klasse bestaat uit gronden die hetzelfde zijn van aard en gebruik als die van de 1e klasse. Ze liggen echter gedeeltelijk op een hoger terrein en zijn door eerdere dijkdoorbraken met zand vermengd, of liggen op een lager terrein, waardoor zij aan de werking van het kwelwater onderhevig zijn. De geschatte waarde per bunder is ƒ 36,00.
De 3e klasse bestaat uit zandgronden die buitendijks liggen. De grond is van een middelmatige kwaliteit. Doordat de grond regelmatig wordt overstroomd door de rivier en de beken, moet zij meer bemest worden en is de opbrengst minder. De geschatte waarde per bunder is ƒ 18,00.
De 4e klasse is afwisselend gelegen op hoge en lage gronden met een schrale en magere bovenste groeilaag. Ze ligt ook zeer ondiep op harde zandgrond of op grond bedekt met kiezels. De producten groeien over het algemeen slecht. Op hoog terrein gelegen producten rijpen te vroeg of drogen uit bij sterke droogte. Op laag terrein gelegen producten verzuren of brengen weinig op bij veel regen of hoge waterstand. De geschatte waarde per bunder is ƒ 10,00.
De 5e klasse zijn de slechtste bouwlanden van de gemeente. Deze gronden staan soms in de zomer en meestal in de winter bij aanhoudende regen onder water. Ze worden alleen gebruikt voor de teelt van zomerrogge, boekweit en aardappels. De geschatte waarde per bunder is ƒ 5,00.
Tuinen
De tuinen zijn zowel binnen als buiten de kom van de gemeente bij de woonhuizen gelegen, op verschillende soorten bouwland en verdeeld in twee klassen.
De 1e klasse zijn moestuinen, die al dan niet beplant zijn met vruchtbomen, gelegen op gronden van de 1e klasse bouwland. Door een gunstige ligging, sterke bemesting en zorgvuldige behandeling van de geteelde groente, wordt de waarde hoger geschat dan die van het omliggende bouwland. De geschatte waarde per bunder is ƒ 60,00.
De 2e klasse tuinen liggen op gronden van de overige klassen bouw- en weilanden. Zij hebben ook geen hogere waarde dan de bouwlanden van de 1e klasse. De geschatte waarde per bunder is ƒ 48,00.
Boomgaarden
De boomgaarden liggen bij de woonhuizen op dezelfde soort gronden als de moestuinen. De tussencultuur bestaat uit grove groenten en weide. Ze zijn verdeeld in twee klassen.
De 1e klasse is beplant met zeer goed groeiende appel-, peren-, noten-, en pruimenbomen. Zij komen voor op landbouwgronden van de 1e klasse en gedeeltelijk op landbouwgronden van de 2e klasse. Doordat de oogst af en toe mislukt en omdat de beplanting hetzelfde is als die van de tuinen van de 1e klasse, wordt de waarde daaraan gelijk geschat. De geschatte waarde per bunder is ƒ 60,00.
De 2e klasse boomgaarden liggen op gronden van de overige klassen bouw- en weilanden. Zij zijn bezet met minder dragende en minder snel groeiende vruchtbomen. Tussen deze bomen groeien grove groenten en gras. De geschatte waarde per bunder is ƒ 48,00.
Hooilanden
De hooilanden binnen Den Dungen liggen op lage, moerassige gronden. Ze liggen vaak maar net iets boven de bodem van de rivier, waardoor ze soms jaren achter elkaar worden overstroomd. Hierdoor is het hooi van slechte kwaliteit; grof en vermengd met waterplanten. De hooilanden zijn verdeeld in drie klassen.
De 1e klasse hooilanden zijn gelegen op de hogere gronden. Deze gronden worden niet meer gehooid dan 2 keer in de 3 jaar. De geschatte waarde per bunder is ƒ 22,00.
De 2e klasse hooilanden liggen op gronden die gemiddeld van hoogte zijn. Daarom staan deze gronden nog meer dan die van de 1e< klasse onder water en leveren nog minder op. De geschatte waarde per bunder is ƒ 12,00.
De 3e klasse hooilanden liggen op de laagst gelegen gronden. Soms kunnen de gronden 2 á 3 jaar achter elkaar niet gehooid worden. De geschatte waarde per bunder is ƒ 6,00.
Weilanden
De weilanden bestaan net zoals de landbouwgronden, uit zandgrond. Zij liggen over de gehele gemeente verspreid en zijn in 5 klassen verdeeld.
De 1e klasse ligt in de nabijheid van de woningen. Deze gronden zijn van dezelfde samenstelling als de omliggende landbouwgronden van de 1e en 2e klasse, sommige zijn echter lager gelegen. De gronden worden bemest en soms gehooid. De geschatte waarde per bunder is ƒ 32,00.
De 2e klasse bestaat uit twee soorten grond. De ene soort ligt in de nabijheid van de woningen, op landbouwgronden van de 2e klasse. Echter lager gelegen, maar hetzelfde bemest, beweid en gehooid. De tweede soort bestaat uit lager gelegen bruine en geelachtige vette zandaarde met een dikke bovenlaag, gelegen op een open zandbed. Deze soort wordt niet bemest, soms beweid en zelden gehooid. De geschatte waarde per bunder is ƒ 24,00.
Ook de 3e klasse bestaat uit 2 soorten. De ene soort bestaat uit verschillende hoog en laag gelegen zandgronden die lijken op de landbouwgronden van de 3e klasse. Afhankelijk van de jaarlijkse bemesting brengen zij voedzaam hooi op en zijn geschikt voor beweiding. De andere soort grond bestaat uit gemiddeld laag gelegen broekgronden, die met een voldoende dikke bovenlaag van bruine en geelachtige modder, op los zand liggen. Deze gronden leveren, zonder mest, een kort en fijn gras geschikt voor beweiding op. De geschatte waarde per bunder is ƒ 15,00.
De 4e klasse bestaat gedeeltelijk uit zeer schrale, magere zandgrond, gelegen op ongelijke gronden. 7,00.
De gronden van de 5e klasse worden in de nabijheid van de rivier de Aa gevonden. Zij dienen enkel als toegangswegen naar de hooilanden of de gemeenteweide. De gronden liggen erg laag en bestaan voor het grootste gedeelte uit onbegroeid drijfzand. Soms bezet met een soort broekweide en op de allerlaagste plekken met vlotgras of andere voor weide ongeschikte waterplanten. De geschatte waarde per bunder is ƒ 3,00.
Hakhout
1e klasse: Hiertoe behoren voornamelijk gronden beplant met elzenbomen, maar ook eiken- en berkenbomen en wilgenstruiken. Om de 5 jaar worden deze bomen gekapt en tussen de bomen liggen sloten. De grond is van de 3e of 4e klasse weiland. De geschatte waarde per bunder is ƒ 15,00.
2e klasse: Gelegen op lage, zeer magere, koude heide-achtige zandgrond, onregelmatig beplant met elzen- en berkenstruiken. Het hout wordt om de 6 á 7 jaar gehakt. De geschatte waarde per bunder is ƒ 7,00.
Opgaand geboomte
Gelegen enkel langs de gemeentewegen, bestaande uit eiken-, berken-, wilgen- en Canadese bomen en verdeeld in 2 klassen.
1e klasse: De geschatte waarde per bunder is ƒ 10,00.
2e klasse: De geschatte waarde per bunder is ƒ 4,00.
Dijken
Dit is de gehele ringdijk, waarmee het belangrijkste gedeelte van de gemeente is omgeven en waardoor zij beveiligd is tegen overstroming door het rivierwater. De dijk fungeert ook meteen als algemene weg voor inwoners en mensen van buitenaf. Verspreid langs de dijk staan, net zoals langs gemeentewegen, in een enkele rij wat hakhout of bomen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 5,00.
Moerassen
De moerassen bestaan uit waterplassen die niets opbrengen en uit hogere gronden eromheen. Deze gronden zijn bezet met lissen, slecht riet, biezen en andere waterplanten die tot strooisel voor de stal dienen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 1,00.
Water
Hiertoe behoren de diepe, door dijkdoorbraken ontstane wielen en andere, niets opleverende plassen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 0,25.
Kanaal
De Zuid-Willemsvaart loopt door het noordelijk gedeelte van Den Dungen. Het kanaal is nog niet op zijn waarde geschat, omdat er nog steeds wordt gewacht op instructie hiervoor van de administratie.
Visserijen
De opbrengsten van de visserij op de rivier de Aa komen niet boven de uitgaven uit. Daarom is de geschatte waarde vastgesteld op het minimum. De geschatte waarde per bunder is ƒ 0,25.
Gebouwde eigendommen
Looierij
In Den Dungen is één looierij, deze bestaat uit een kleine, slechte looikuip met een soortgelijke laafkuip en kalkput.
De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 6,00.
Huizen
Vanwege de onderlinge verschillen zijn de huizen in Den Dungen verdeeld in 10 klassen. Over het algemeen worden de huizen door de eigenaren bewoond of met enkele landerijen verhuurd, vaak via mondelinge afspraken. Doordat deze afspraken niet vastliggen, is er onvoldoende informatie om daarop een schatting te funderen. Daarom heeft men deze een gefingeerde huurwaarde toegekend al naar gelang grootte, ligging en de staat van onderhoud.
De 1e klasse bestaat uit drie vergelijkbare woonhuizen die alle in zeer goede staat van onderhoud verkeren. Ze liggen in de kom van de gemeente en hebben voldoende woonvertrekken en verdere voorzieningen. De huizen zijn geschikt voor bewoning door de gegoede burgers.
Representatief voor de 1e klasse (huurwaarde ƒ 63,00) zijn de huizen sectie B 346, van Gerardus Godschalk en B 349a, van Jan Adriaan de Cokx.
De 2e klasse bestaat ook uit drie woonhuizen. Een van deze huizen bestaat uit 4 kamers en is ingericht als herberg, maar is in slechte staat van onderhoud. De 2 overige huizen zijn goed onderhouden, met een keuken, een kelder, een kamer en een opkamer. Zij zijn geschikt voor bewoning door de landbouwers.
Representatief voor de 2e klasse (huurwaarde ƒ 54,00) zijn de huizen sectie B 269, van Hendrik Nicolaas van Osch en B 776, van Matthijs Godschalk.
De 3e klasse bestaat uit minder grote woonhuizen, die door landbouwers en middenstanders worden bewoond.
Representatief voor de 3e klasse (huurwaarde ƒ 45,00) zijn de huizen sectie B 411, van Laurens van der Heijden en B 730, van Gerardus Spierings.
In totaal bestaat deze klasse uit 11 huizen.
De 4e en 5e klasse bestaan uit huizen van landbouwers en middenstanders. Het zijn ruime huizen, meestal voorzien van een grote keuken, kamer, kelder en bijkeuken, maar minder goed onderhouden en bewoonbaar dan de vorige klassen.
Representatief voor de 4e klasse (huurwaarde ƒ 36,00) zijn de huizen sectie B 334, van Francis Eijkemans en sectie B 446, van Anthonis Matthijs Godschalk.
In totaal bestaat deze klasse uit 12 huizen.
Representatief voor de 5e klasse (huurwaarde ƒ 27,00) zijn de huizen B 910, van Johanna Meulenbroek en B 984, van Johannes Johannes Eijkemans.
In totaal bestaat deze klasse uit 26 huizen.
De huizen van de 6e en 7e klassezijn ook huizen van landbouwers en ambachtslieden. Ze bestaan meestal uit een keuken en een bijkeuken, met een kleine zijkamer.
Representatief voor de 6e klasse (huurwaarde ƒ 21,00) zijn de huizen B 993, van Anthonius Hendrikus Spierings en B 1015, van Hendrina Meulenbroek.
In totaal bestaat deze klasse uit 45 huizen.
Representatief voor de 7e klasse (huurwaarde ƒ 15,00) zijn de huizen B 757, van Laurens van den Heuvel en B 890, van Dirk van den Berselaar.
In totaal bestaat deze klasse uit 51 huizen.
De huizen van de 8e en 9e klasse bestaan uit erg eenvoudige landbouwers- en arbeiderswoningen. Sommige hebben slechte voorgevels van steen en andere bestaan volledig uit leem en hout of hebben wanden van gevlochten stro.
Representatief voor de 8e klasse (huurwaarde ƒ 9,00) zijn de huizen B 1134, van Johannes Hendrikus van Griensven en B 1201, van de kinderen van Jan Strik.
In totaal bestaat deze klasse uit 41 huizen.
Representatief voor de 9e klasse (huurwaarde ƒ 6,00) zijn de huizen B 334a, van Francis Eijkemans en B 1128, van Johannes Nicolaas van den Meerendonk.
In totaal bestaat deze klasse uit 20 huizen.
De 10e klasse bestaat enkel uit slecht gebouwde hutten.
Representatief voor de 10e klasse (huurwaarde ƒ 3,00) zijn de huizen B 1417, van de Armen van Den Dungen en B 1425, ook van de Armen van Den Dungen.
In totaal bestaat deze klasse uit 13 huizen.
In totaal heeft Den Dungen 225 huizen.
Gedaan en gesloten te ‘s-Hertogenbosch, 19 februari 1830.
De schatter, (handtekening onleesbaar)
De controleur, J.P.W. Perez
