Deuren dicht!!

Het is midden jaren zestig. Wij wonen in een dan kort daarvoor nieuw gebouwd rijtjeshuis in de Aawijk te ‘s-Hertogenbosch. Centrale gasverwarming bestond voor ons toen niet. Zowel in de woonkamer als in de keuken was een schoorsteenaansluiting. Daar stonden dan ook een kolenkachel en een petroleumkacheltje te wachten op de aankomende koude herfst- en wintermaanden. Het is begin september als ik op mijn knieën in ons schuurtje kachelhoutjes zit te kappen. Zo bouw ik een voorraadje aanmaakhout op en hoef ik dit karweitje niet tijdens vriezend weer uit te voeren. Kort daarvoor was de kolenboer voor de deur gestopt. Pezige mannen sjouwden jute zakken vol huisbrandkolen (nootjes 4) op hun rug door het huis naar ons schuurtje met kolenhok. Hoeveel? Mudvol oftewel propvol of tjokvol zal er destijds wel zijn gezegd.

In het vroege najaar zijn de prijzen voor kolen nog relatief laag. Bij een strenge winter moet er kort na de winter beduidend meer worden betaald voor een mud kolen (voor degene die hier niet mee bekend zijn: een mud is 40-50 kg oftewel 100 liter). Ondanks dat in 1937 de inhoudsmaat “mud” officieel was afgeschaft was die in de jaren zestig nog steeds in het dagelijks spraakgebruik te horen. De benodigde hoeveelheid extra kolen en de petroleum wordt zelf opgehaald bij een kolenen oliehandelaar in de Graafsewijk (Den Bosch Oost). De antraciet kolen zijn nu verpakt in stevige papieren zakken (⅕ mud) die ik achterop de wat wankele pakdrager van mijn fiets vervoer. De petroleum wordt in een petroleumkan (van enkele liters) naar huis vervoerd.  Ik herinner mij nu dat ik ook met eierkolen, briketten en cokes aan het sjouwen ben geweest.

Als het kort daarna echt kouder en vochtiger is zakt de temperatuur in huis zo dat de kolenkachel aangaat. Voor mij begint nu het dagelijks vullen van de zwarte kolenkit en het legen van de aslades. Zo ondersteun ik als 12 jarige “ons moeder” bij haar huishoudelijke taken. Mijn vader port direct de kachel op als hij in de ochtend de woonkamer binnenstapt. Met een beetje geluk is het vuur tijdens de nachturen niet gedoofd en verspreidt de kachel snel weer voldoende warmte op de benedenverdieping.  Altijd fijn want ik lees elke ochtend het Brabants Dagblad (geknield zittend voor de haard). Met een beetje pech moet je de kachel in de vroege ochtend eerst schoonmaken, vervolgens vullen met kranten en aanmaakhout en met steeds kleine hoeveelheden kolen bijvullen totdat alles weer goed brand. En niet vergeten: het as moet vooraf gezeefd worden want kolen gooi je niet in de tuin!  Wat een verschil met vandaag de dag waarbij het omhoog draaien van de thermostaat volstaat om het aangenaam warm te stoken.

Bij strenge nachtvorst zijn in de vroege ochtend van de jaren zestig de enkelglas ramen van de slaapkamers voorzien van ijsbloemen. Later nooit meer gezien!  Vriest het niet dan is het glasraam van de slaapkamer vochtig nat aan de binnenzijde. In de ochtend luchten is daarom geen overbodige luxe.

Na een aantal dagen stoken moet de roetaanslag op de kwetsbare micaruitjes van de kolenkachel worden verwijderd. Met een nat theezakje lukt mij dat prima.  Het huis verwarmen met kolen geeft een aangename warmte maar heeft ook een groot nadeel: het stoft als een gek!  Geen wonder dat de voorjaarsschoonmaak (voorafgaande aan de Paasdagen) een jaarlijks terugkerend ritueel was (en bij vele ouderen nog altijd is). Voordat een nieuw stookseizoen start moet nog wel de schoorsteenveger (in Den Bosch de roetman) het dak op. Niemand zit namelijk te wachten op een schoorsteenbrand.

Terugkijkend verbaas ik mij over de rimpelloze overgang van kolen en mijngas naar aardgas. Mijn ouders en vele buurtgenoten huren eind jaren zestig onze overbuurman (Willem Werst) in om een moeder-gashaard in de woonkamer te plaatsen. Op alle overige kamers op de 1e en 2e verdieping legt hij leidingen aan en hangt hij radiatoren op. Wat een vooruitgang en luxe!

Willem: prima werk geleverd en alsnog hartstikke bedankt!