In oktober 1985 werd net buiten de bebouwde kom van Escharen een visvijver gegraven. Bij het graven stuitten amateur-archeologen op de resten van een bijna vierkante constructie. Het was het bewijs dat meer dan 700 jaar geleden hier, aan een oude loop van de Raam, een watermolen draaide om koren te malen en olie te persen.
Het graafwerk van 1985 vond plaats op de westelijke oever van de Graafse Raam ten zuiden van de Beerschemaasweg vlakbij de brug. Eerst vonden de gravers aan de oostelijke rand van de vijver de resten van een knuppelweg en fragmenten van een beschoeiing. Daarna vonden ze ook een paar palen die deel moesten hebben uitgemaakt van een bijna vierkant bouwsel.
In maart 1986 werd die constructie verder blootgelegd. Erbinnen lagen fragmenten van molenstenen, wat munten, aardewerk, bewerkt hout en stukjes leer. De vindplaats lag in een inmiddels opgevulde oude arm van de Raam. De vondsten en de vindplaats wezen overduidelijk op een watermolen. Niemand had daarvan het bestaan vermoed!
Het moet een molen van het onderslagtype zijn geweest. Dit type molen werkt met een onderslagrad, waarbij het water onder het rad doorstroomt en daarbij steeds de onderste schoepen raakt. Onderslagmolens worden aangetroffen bij riviertjes en beken met een gering verval en een trage stroming, maar wel redelijk veel water. De Raam behoort net als de Aa en de Dommel tot dit type waterloop.
Dankzij de vondsten in de directe omgeving van de molenrestanten kon de watermolen gedateerd worden in de 12e eeuw. Die datering klopt met de eerste vermelding van een watermolen in Noord-Brabant, namelijk die van Stipdonk in 1179. De oudste watermolens in Nederland stammen van rond het jaar 1000.
De molen in Escharen was een combinatie van een koren- en oliemolen. Het schoepenrad en de molenstenen waren van veel kleiner dan die in nog bestaande oude watermolens. Het vermogen was dus gering. De Escharense watermolen had wat formaat betreft veel overeenkomsten met de allereerste onderslagmolens uit de Romeinse tijd die onder andere in Italië zijn opgegraven.
Gerard H.A.A. de Bie
zei op 3 augustus 2016 om 18:05
Vroeg me af ; Heeft de Esterse Heemkundekring bij deze vondst ook een belangrijke rol gespeeld en had men binnen deze stichting ook een Archeologische werkgroep ? Zijn er later nog meer interessante vondsten gedaan in Escharen of is het hierbij gebleven ?
Gerard H.A.A. de Bie
zei op 4 augustus 2016 om 13:17
Het graafwerk van 1985 vond plaats op de westelijke oever van de Graafse Raam ten zuiden van de Beerschemaasweg vlakbij de brug. Eerst vonden de gravers aan de oostelijke rand van de vijver de resten van een knuppelweg en fragmenten van een beschoeiing. Daarna vonden ze ook een paar palen die deel moesten hebben uitgemaakt van een bijna vierkant bouwsel.
Dankzij de vondsten in de directe omgeving van de molenrestanten kon de watermolen gedateerd worden in de 12e eeuw. Die datering klopt met de eerste vermelding van een watermolen in Noord-Brabant, namelijk die van 
