Een Boxmeerse tuinman op Huis Bergh

Bufflée: een familie van tuinmannen

Peter Bufflée kwam rond 1650 naar Boxmeer als hortulanus dominae comitissae, hovenier van mevrouw de gravin, tuinman op het kasteel dus. Waarschijnlijk was hij net als zijn vrouw afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden, of misschien was hij wel met gravin Magdalena de Cusance uit Frankrijk naar onze contreien meegekomen. Peter was de stamvader van de Boxmeerse familie Bufflée. Aanvankelijk had men in Boxmeer de nodige moeite met die uitheemse naam, die we dan ook in vele varianten tegenkomen: Burile, Buvlé, Burlé, Buvelt, Beuvelet, Beufelet. Maar na enige tijd wordt dit steevast Bufflée of Buflé.

De komst van Peter Bufflée naar Boxmeer zal ongetwijfeld te maken hebben gehad met zijn kwaliteiten als tuinman. Mogelijk waren zijn voorouders ook in die branche werkzaam, in ieder geval traden twee van zijn zonen in zijn horticulturele voetsporen: Philip was als gardiner werkzaam in Engeland, Willem zocht het dichter bij huis, had zelfs dezelfde werkgever als zijn vader, namelijk de graven van den Bergh, werkte echter niet in Boxmeer, maar in ’s-Heerenberg, in de tuinen van Huis Bergh.

De oudste tuin van Nederland

Bij een adellijke levenswijze hoort vanouds een woonstede die macht en aanzien uitstraalt: een voornaam kasteel of landhuis in een aantrekkelijke omgeving, zoals een fraai aangelegde tuin. Ook de graven van den Bergh hielden er fraaie tuinen op na, onder andere bij hun kastelen in Boxmeer en ’s-Heerenberg. Een paar jaar geleden is de tuin van Huis Bergh grondig opgeknapt. Ter gelegenheid daarvan vond een tentoonstelling plaats en werd een bundel artikelen gepubliceerd onder de titel De oudste tuin van Nederland. De groene geschiedenis van Huis Bergh.

Wie was Willem Buessele?

In die bundel staat onder andere een artikel over de Gardenier van sijne Hooggraeffelijcke Excellentie, met daarin opgenomen een lijst van in archiefstukken teruggevonden tuinmannen van Huis Bergh. Merkwaardig genoeg komt de naam van Willem Bufflée daarin niet voor. Voor de late zeventiende en vroege achttiende eeuw, de periode waarin Willem actief moet zijn geweest, wordt wel ene Willem Buessele vermeld. De namen Bufflée en Buessele lijken nogal op elkaar, zeker als je bedenkt dat in het zeventiende eeuwse schrift de s en de f vrijwel identiek zijn, op het liggende streepje in de f na. Zou hier dan sprake kunnen zijn van een verkeerde lezing van een slordig handschrift, zou het hier dan toch om dezelfde persoon handelen?

Om die vraag te kunnen beantwoorden moeten we terug naar de bronnen. Gelukkig worden die in het artikel netjes vermeld en - nog mooier - zijn die bronnen, uit het archief van het Huis Bergh, ook digitaal raadpleegbaar. Bij het doorbladeren van de (scans van de) geciteerde bronnen, allemaal bijlagen bij de rekeningen van de rentmeester van het land van den Bergh, blijkt de naam Wilhelm Beuffle / Buffle / Bufflee een behoorlijk aantal keren voor te komen, meestal zonder nadere specificatie, een enkele keer aangeduid als Hooghgraeffelycke Guardener. De naam Willem Buessele daarentegen heb ik niet aangetroffen. De conclusie moge duidelijk zijn: Willem Buessele is een verkeerde lezing van Willem Bufflée.

Willem Bufflée, tuinman op Huis Bergh

De oudste zoon van Peter Bufflée, de gaardenier van de Boxmeerse kasteeltuin, werd op 30 juni 1656 in de plaatselijke kerk gedoopt en kreeg de naam Willem. De jongeman zal bij zijn vader in de leer zijn gegaan om het vak van tuinman te leren. Rond 1683, op 27-jarige leeftijd dus, trad Willem als gaardenier in dienst van graaf Oswald III van den Bergh, niet in Boxmeer, waar zijn vader de scepter over de tuin zwaaide, maar in ’s-Heerenberg, in de tuin van Huis Bergh.

In de tweede helft van de zeventiende eeuw was de classicistische tuin in de mode en de tuin van Huis Bergh was hier een goed voorbeeld van. Zo’n tuin leverde enerzijds voedingsmiddelen als groenten, kruiden en fruit, maar was anderzijds ook in toenemende mate vooral een siertuin, een pronkstuk voor de grafelijke familie.

De gaardenier maakte op Huis Bergh al sinds het midden van de zestiende eeuw deel uit van de grafelijke hofhouding en was een van de beter betaalde werknemers. De tuinman van zo’n voorname tuin deed veel meer dan het gras maaien en de bomen snoeien. Hij was de hoofdverantwoordelijke voor de hele tuin, de manager zouden we tegenwoordig zeggen, die er zorg voor droeg dat de tuin in goede conditie bleef, dat zaai- en plantgoed werd aangeschaft – zo komen we in de rekeningen aankopen tegen van allerlei soorten bomen, van allerlei zaden, van asperges en wortels tot tijm en schorseneren –, dat op de juiste momenten werd gezaaid, geplant, gesnoeid, dat er voldoende en gekwalificeerd personeel werd ingehuurd voor die werkzaamheden, kortom: dat de tuin gezond bleef en er fraai en verzorgd bij lag.

Tijdens Bufflées bewind als tuinman werd de tuin verder verfraaid: tuinbeelden werden geplaatst, architectonische elementen toegevoegd zoals bijvoorbeeld piramidetorens, obelisken van lattenwerk waar klimplanten tegenop groeiden, in 1694 werd een orangerie aangelegd, waar sinaasappelbomen en andere planten die niet tegen de vorst bestand waren konden overwinteren. Al met al bleef Willem 36 jaar lang eerlick ende trouwelick in functie, tot hij in of kort voor 1719 is opgeseet, zoals valt te lezen in de rekeningen.

Waarom zijn dienstverband werd beëindigd is onduidelijk: wellicht was het zijn voor die tijd al tamelijk gevorderde leeftijd van in de zestig? Misschien ook dat de dood in 1718 van gravin Leopoldina, weduwe van graaf Oswald III en regentes van de nieuwe, nog minderjarige graaf, voor een nieuwe wind en personele veranderingen zorgde in de hofhouding en in de Bergse tuinen?

Over Willems persoonlijke leven weten we niet zoveel. Hij was getrouwd met ene Catharina Ras. Uit dit huwelijk zijn geen kinderen bekend. Na de dood van Catharina hertrouwde Willem in 1715 in ’s-Heerenberg met Eva (ook: Eva Maria) Renissi (ook: Reuilli / Rinici / Renuly) uit Leeuwarden. Na zijn ontslag als tuinman van Huis Bergh verliet Willem ’s-Heerenberg en vestigde zich opnieuw in zijn geboorteplaats Boxmeer. Veel weten we niet over zijn activiteiten aldaar. Vast staat wel dat hij nog naar Engeland is gereisd in verband met de afhandeling van de nalatenschap van zijn broer Philip, die in 1719 in Londen was overleden.

Willem en Eva hadden minstens 6 kinderen, van wie er zeker drie de volwassen leeftijd bereikten, al heeft Willem, die al op gevorderde leeftijd was toen hij vader werd, dat niet meer mogen meemaken. Geen van zijn kinderen trad in zijn voetsporen als gaardenier. Met het overlijden van Willem op 22 oktober 1727 in Boxmeer, stierf dan ook de laatste tuinman uit de familie Bufflée.

Literatuur

• De oudste tuin van Nederland. De groene geschiedenis van Huis Bergh (’s-Heerenberg 2016)
  met name: Melina Reintjens, ‘’Gardenier van sijne Hooggraeffelijke Excellentie’: De tuinmannen van Huis Bergh’, aldaar 49-65