We gaan verder met het wiel compleet maken. In deze bewerking worden de uiteinden van de, in het vorig verhaal geplaatste spaken, voorzien van ronde pennen waaraan later de velgen worden geschoven.
Foto 1: het verwijderde tafelblad
De opsomming, voor de leek ’droge’ kost.
Het tafelblad van de langgatboormachine wordt op de linkerzijde staande tafel geschoven en het uitgeklede machinedeel 8 cm naar boven gedraaid. In de kern van de zojuist gespaakte naaf wordt een gat van 25 mm geboord, daarna het geheel tillend door twee personen over een draadspindel geschoven en geklemd. De draadspil vormt een onderdeel van het Z-vormige hulpstuk, gemonteerd op een wagentje. Verder wordt de kleminrichting van het verwijderde tafelblad overgeplaatst naar het hulpstuk en daarmee het te bewerken spaakeind geklemd en de in de weg bevindende ‘tandboogheugel, verwijderd.
Foto 2: de machine met het hulpstuk
Het wagentje met het hulpstuk wordt naar de boormachine gereden en eraan gekoppeld; het hart van de spaak wordt centaal gesteld met de boormachineas. Vervolgens wordt de pennenfrees op de boormachineas geschroefd en daarop de diameter voor de spaakpen ingesteld, de lengte van de spaakpen (7-8) cm wordt op de boormachine ingesteld. Alle instellingen zijn nu voltooid en we gaan over tot actie. Door de heen en weergaande beweging van de draaiende boormachineas verschijnen gladde pennen aan de spaakuiteinden, daaraan worden later de velgen geschoven.
Foto 3: langgatboormachine van Vanden Abeele in een catalogus uit 1929
Bij gebrek aan een volledig gespaakte wiel, een afbeelding uit de oude catalogus. Het hulpstuk bezit voor de te bewerken spaak een vaste aanslag en het compleet stervormig wiel wordt na iedere bewerking getild en naar de volgende spaak gedraaid (is mijn conclusie.) Op de horizontaal bekeken afbeelding, van het wagentje met de geklemde spaak, is de schuine stand van de spaak t.o.v. van de naaf, 1,5 cm nauwelijks opmerkbaar.
Foto 4: de pennenkop
Als karrenmakerszoon zit ik nog met vragen hoe het proces destijds precies verliep; van bewegingen en bewerkingen ontbreken gegevens: de wijsheid zat bij vader in zijn hoofd. Daarom heb ik me verdiept in de resterende machineonderdelen en halffabricaten en verwacht dat de reconstructie juist verwoord is. Het einde van de oorlog gold ook voor het karrentijdperk. Voor vader restten er alleen de reparaties.
In de twintiger jaren van de vorige eeuw koos vader voor een elektriciteitsaansluiting, de bovengrondse leidingen vanaf de Stoomzuivelfabriek waren voor eigen rekening aangelegd over een lengte van 600 meter. Vader schafte o.a. deze langgatboormachine aan. Machines werden in een zwarte kleur geleverd en de fabrieksbenaming, zoals bij ‘VANDEN ABEELE BRUXELLES’, was in het gietijzeren frame gegoten. In de zestiger jaren zijn de houtbewerkingsmachines van het werkhuis aangepast geschilderd in een groene, de bijbehorende onderdelen in een rode kleur.
Foto 5: de spaakpen is gereed
Voor een snelle presentatie ontwikkelde ik voor deze bewerking een tafel, voor de twee gebruikte hulpstukken ieder een wagen, dat leverde tevens een besparing aan mankracht.
“Het karrenmakersvak werd door verschillende vertakkingen van de familie De Groot in Uden eeuwenlang uitgevoerd”. Graag zouden wij de machine, onderdelen en bijbehorende gereedschappen een waardige plaats geven op het moment deze locatie opgeheven wordt.
