In het najaar van 1910 richten J. C. H. van Duijl, D. Reese en Johs. Zweinenberg de N.V. Rotterdamsche Vliegvereeniging op. Ze kopen een Blériot-vliegmachine type XI 2 bis, uitgerust met een Gnome motor van 50 paardenkrachten, en plaats voor twee personen.
Het doel der vereniging is het bevorderen van de vliegsport door het geven van demonstraties, het houden van tentoonstellingen en dergelijke.
Vliegen voor het leger
De vereniging stelt het toestel “met aviateur” ter beschikking van het ministerie van Oorlog voor het houden van demonstraties tijdens de manoeuvres. Dat is een grote legeroefening in het najaar van 1911, de eerste waarbij vliegtuigen werden ingezet. Die aviateur is Jan van Bussel, een Duitser die eigenlijk Joseph Maurer heet. In februari 1911 vloog hij op de Molenheide voor zijn vliegbrevet.
“Heden arriveerde te Bergen-op-Zoom per S. Spoor een vliegmachine Blériot van de N. V. Rotterdamsche Vliegvereeniging,” schreef de krant Volk en Vaderland op 4 april. “Deze machine werd vervoerd naar de Woensdrechtscheheide alwaar zij met toestemming van den kolonel-commandant van het 3de Reg. Inf. nabij de militaire loods zal worden opgesteld. Deze machine is door gemelde fabriek aan het ministerie van Oorlog aangeboden en door den Minister aanvaard. Eerstdaags zal de heer v. Bussel met een passagier vliegproeven met deze machine doen, waarna het aan den Staat wordt overgedragen. De bedoeling van deze maatschappij is het bouwen van monoplanen en bij gebleken geschiktheid van het terrein deze heide als vliegkamp te exploiteeren.”
Het militaire oefenterrein op de Woensdrechtse Heide. Onderaan is de loods te zien (bron: Nationaal Archief, toegang 4TOPO, detail van kaart 10.662)
Jan van Bussel en de Blériot bij de tent-hangar (West-Brabants Archief, foto RVEL008)
De proeven op het militaire terrein duren zo’n zes weken, waarbij demonstraties worden gehouden voor de officieren van het 3de Regiment Infanterie. Het gaat daarbij vooral om waarneming vanuit de lucht, want bewapend is de Blériot niet.
Vliegen voor publiek
Op Tweede Paasdag 1911 en de dinsdag erna zijn de burgers aan de beurt. Het militaire terrein wordt opengesteld vanaf half 1 ‘s middags, met de stoomtram ben je er voor 10 cent en je kunt zelfs meevliegen! Tegen betaling uiteraard. “Reeds zeer vele militaire en andere personen, waaronder een dame, hebben zich aangemeld om een tocht als passagier mede te maken,” schrijft de Bredasche Courant op 15 april.
Zo’n vijfduizend toeschouwers trekt het spektakel. Ze getroosten zich een wandeling van een half uur over de rulle zandwegen van de Woensdrechtse Heide. Na een korte proefvlucht maakt J. van Bussel op 17 april een “prachtvolle vlucht gedurende 7 1/2 minuut op een hoogte van ruim 100 M. met een snelheid van 75 K.M. per uur. Onder luid applaus der menigte daalde hij en ontving een lauwerkrans, waarna de eerewijn werd aangeboden.” De vlucht bestaat uit twee grote cirkelvormige bewegingen. Daarna worden er nog rechtlijnige vluchten gemaakt met passagiers.
De journalist van de Maasbode, zelf afkomstig uit de streek, is minder tevreden. De kranten uit Bergen op Zoom, zijn concurrenten, hebben de verwachtingen teveel opgeschroefd. Het was vooral veel wachten. En de vluchten met passagiers? “We krijgen de ons beloofde vluchten met passagiers, doch vliegen was het niet! De passagiers kunnen zeggen dat ze gevlogen hebben, maar hoe? Over een lengte van misschien ietwat langer dan 100 meter, hebben ze op 3 meter hoogte boven de aarde gezweefd. Dit vliegen leek op het vladderen van een jong vogeltje (…).”
Op dinsdag maakt Van Bussel nog vijf vluchten met passagiers. Als gevolg van de harde wind moet hij zich die dag beperken tot lage en korte vluchten.
En dan is het alweer voorbij. Daags na de demonstraties wordt de tent-hangar van de RVV opgebroken en alles weer naar Rotterdam vervoerd.
“De Rotterdamsche Vliegvereeniging doet moeite om de Woensdrechtsche Heide voor langeren tijd in huur te krijgen ten einde daar een permanent vliegkamp in te richten,” schrijft het Algemeen Handelblad op 19 april. Jan van Bussel doet met de Blériot in september nog mee aan de grote legermanoeuvres. Maar de RVV gaat later dat jaar alweer failliet. Op de Woensdrechtse Heide werd later wel een vliegveld aangelegd. Maar dat was pas ruim 20 jaar later.
Bronnen
Thijs Postma, Wim Schoenmaker, Aviateurs van het eerste uur. De Nederlandse luchtvaart tot de Eerste Wereldoorlog, Weesp 1984
Paul Huismans, 'Oorlogstoestand' ingetreden. De grote legermanoeuvres van 1911’, in: De Drie Steden. Regionaal-historisch tijdschrift voor het Rivierenland 25 (2004) nr. 2
Op de zelfde locatie vindt iets meer dan 54 jaar later opnieuw een vliegshow plaats. Het heideveld is dan wel veranderd in een vliegbasis. Deze show kent echter een dramatisch verloop.
De Friese koerier : onafhankelijk dagblad voor Friesland en aangrenzende gebieden bericht op woensdag 9 juni 1965 :
" WOENSDRECHT (ANP) - Tijdens een zgn. open dag op de vliegbasis Woensdrecht zijn gistermiddag om 4 uur tijdens een demonstratie voor het publiek 2 toestellen van het stuntteam „Whisky Four" met elkaar in botsing gekomen en neergestort. De beide piloten zijn omgekomen. Het ongeluk gebeurde voor de ogen van de echtgenotes der 2 vliegers die onder het duizendkoppige publiek waren."
Duizendkoppige publiek houdt in zo'n 20.000 toeschouwers.
De vliegers maakten deel uit van Whisky Four, een demonstratieteam van de Koninklijke Luchtmacht.
Op deze kaart zijn de tramlijn en de halte De Vijver aangeduid. Een half uur door het zand lopen om bij de demonstratie te komen, zoals de journalist meldt, kan dus wel kloppen
Bron Topotijdreis
1. Terrein vliegdemonstratie
2. Steenfabriek De Vijver
3. A. Grote weg met trambaan naar Bergen op Zoom
B. idem naar Hoogerheide
4. Tramhalte Vijver (zie advertentie)
Op deze kaart zijn de tramlijn en de halte De Vijver aangeduid. Een half uur door het zand lopen om bij de demonstratie te komen, zoals de journalist meldt, kan dus wel kloppen 
