Een kruishaag voor een deftig huis in Ruisscheure in Frans-Vlaanderen op een ansichtkaart uit het begin van de vorige eeuw
Op de kaart is een stuk land met twee huizen afgebeeld. Verder drie percelen land, omzoomd met knotbomen. Op de voorgrond zien we een partij eikenbomen, een liggende boomstam, een heg en een wegenpatroon. Op de kaart zijn letters ingetekend die verwijzen naar de legenda.
Het Gulden Huis
Het perceel land, aangeduid met de letter A, blijkt land van de eiser te zijn in een rechtszaak voor de Raad van Brabant: Wouter van Cranenbroeck, namens zijn vrouw, kleindochter van meester Thomas Pauli Conincx (of Regis). Thomas was jarenlang notaris, kerkmeester, secretaris en schout in Rixtel. Direct aan perceel A grenst, aangegeven met B, grond van de kapel van het Huis van Rixtel. Dat slaat op het kasteeltje van Rixtel, gelegen aan de Aa en geheten het Gulden Huis.
Daarin was een kapel met altaar opgenomen. De priester die er missen opdroeg, moest betaald worden. Daarvoor dienden inkomsten die bijvoorbeeld uit landerijen gehaald werden: zoals het stuk grond op de kaart. Eigenaar van het kasteeltje was de heer van Rixtel, Godert Oudaert. Al vanaf 1615 waren er geschillen over dit gebied tussen Thomas en Godert. Deze werden in de jaren 1640-1642 voortgezet door hun erfgenamen. Uit die tijd dateert deze kaart.
Het wegenpatroon op de voorgrond bestaat uit een openbaar kerkpad (D), de openbare weg van Rixtel (M) en ertussen een open stuk (L) , met zes bomen beplant. Vlakbij zijn nog de plaats aangegeven waar een oude sloot liep (K) en een open stukje grond (N) tussen de kerkpad en de sloot. Het onderwerp van de ruzie is duidelijk: bij de letter E zien we het slachtoffer liggen: een omgehakte eik, de eik in kwestie, met bij de letter G de plaats waar de stronk nog stond. Kern van het geschil was of de bomen aan een gewone kerkpad stonden die over de grond van Thomas liep, of op de gemeint waarop de heer rechten had. En daarmee wie de eigenaar van de eikenbomen was. Dit leverde een vuistdik procesdossier op.
D’oude dorenhegghe
Interessant is het landschap dat afgebeeld is, vooral het houtgewas. Ik bekeek het met Lex Roeleveld van de Stichting Heg en Landschap. Bij de omgehakte eikenboom zien we bij de letter F nog andere eiken op een rij. Net voor de heg staan populieren en wilgen. Verder staan er verspreid veel geknotte bomen. Er zijn twee heggen afgebeeld. Ze dienden als afscheiding (heimsel) voor mensen en vee . Ze staan in elkaars verlengde met een poort ertussen. Het zijn twee verschillende soorten.
De heg links op de kaart wordt in de legenda onder H ‘thuyn’ genoemd. Met ‘tuin’ (dat we nu nog kennen in een direct ervan afgeleide betekenis) werd een gevlochten afscheiding van afgehouwen, dus dood hout bedoeld. Dat hout kwam van de aanpalende eiken.
De heg rechts van de poort heet in de legenda ‘d’oude dorenhegghe’, een oude haag van doornstruiken. Ze is niet dood maar levend: er staan groene blaadjes op.
In het procesdossier werd deze heg gelint of gelijnte genoemd. De vlechtwijze is eigenaardig: de takken zijn strak gekruist geleid. Deze vlechttechniek is vooral in Vlaanderen bekend.
Kruishagen waren chic in tegenstelling tot de gewone boerenvlechtheggen. Ze waren intensief in aanleg en onderhoud. Als hier inderdaad een kruishaag getekend staat, is deze kaart mogelijk de oudste afbeelding van een kruishaag in Nederland.
Wil je deze kaart van dichterbij bekijken? Klik dan hier.
