Bergen op Zoom als schakelpunt in een oorlog: het lijkt een terugkerend thema. Dit verhaal gaat over de emoties, die bij de aanleg en daarna ontstonden bij de burgers en is slechts een indicatie van de werkelijkheid. Nu aandacht voor de eerste drie verdedigingsposten, in een vervolg komen de posten 4 en 5 aan de orde.
< detail Een stafkaart van de verdedigingslinie rond Bergen op Zoom in WO 2 (met dank aan D.C.Canne ), waarin de tankgrachten bij de Vijverberg en in het Molenbeekdal
Het tracé van de verdedigingswerken rond de stad is met zwarte belijning aangegeven. Opnieuw was Bergen op Zoom een schakelpunt in een oorlog. Menno van Coehoorn zou er een fikse kluif aan hebben gehad.
In het verhaal in de Waterschans (2005–1, pag. 19-24; een uitgave van Geschiedkundige Kring Bergen op Zoom) over de verdedigingswerken in Bergen op Zoom van P. Luyks vind je uitgebreid terug welke punten beveiligd werden en ook hoe de werken er daar uitzagen. Dit verhaal gaat over emoties die bij de aanleg en daarna ontstonden bij de burgers en is slechts een indicatie van de werkelijkheid.
De Zuid en Zuid-Oost linie in de stad
In twee kleine kaartjes wordt weergegeven de diverse forse verdedigingsposten genummerd van 1 t/m 5. De kaartjes zijn een uittreksel uit de toporeis kaarten van 1945.
Post 1: het Molenbeek dal, dat liep van Groot Molenbeek langs de zuidkant van de Augustapolder tot aan de dijk bij de Kraaijenberg
Post 2: de kruising Mondafseweg en Huijbergsebaan. Dit punt was vlak bij de Cort Heyligerskazerne, waar het 16 e Schiffsstamabteillung hun hoofdkwartier hadden. Deze afdeling verdedigde het zuidelijke deel van de stad.
Verdedigingspost 1
(West-Brabants Archief foto door Legerfotodienst)
Het hoeft geen betoog dat velen werden getroffen door de aanleg van deze verdedigingsgordel. De voetbalclub Nieuw-Borgvliet moest eerst al hun oude naam inleveren. HMS = Houdt Moedig Stand.
Drie kinderen zijn in de tankgracht verdronken toen hun vlotje, waarmee zij in de gracht speelden, omsloeg. Het waren twee broertjes en hun vriendje.
Van het paard van de landbouwer Van Geel bleef niet veel over toen hij op een mijn trapte. De landbouwer zelf en de kar bleven ongedeerd. Dit kwam door het mijnenveld dat vanaf de Woensdrechtse hei door Mattemburgh naar de Duintjes was gelegd. Ook was bij de Mattemburgh een blokkade aangebracht met beton-blokken zoals op de Zoomdam.
In een dagboekverslag van S. van Dongen, die woonde op de Antwerpsestraatweg 400, wordt ook verhaald hoe tijdens de bevrijding de beschietingen van de diverse stellingen steeds feller werden. Veel beschadiging en gewonden in Nieuw-Borgvliet. Door deze beschietingen was halverwege oktober 1944 de Zeeheldenbuurt praktisch geheel door zijn bewoners verlaten. Alle bewoners ten zuiden van de Rembrandtstraat werden geadviseerd te evacueren. De spoorlijn tussen de Lange Weg en de Stalenbrug werd wel op 4 plaatsen opgeblazen. Ook de toren van de Antonius – Abt kerk werd opgeblazen, waardoor de kerk niet meer gebruikt kon worden en een noodkerk moest worden ingericht.
Verdedigingspost 2
De nu bekende Achilleshiel van de verdedigingsgordel rond Bergen op Zoom. De aansluiting tussen het Molenbeekdal en de Balsebaan was niet gereed gekomen en ook het ingetekende mijnenveld was nog niet gelegd. De Canadezen kwamen niet langs de Cuyperse bossen en het mijnenveld naar de Duintjes en de Augusta-polder, maar via de ‘landelijke’ weg vanaf Huijbergen. Zo kwamen zij onverwacht de stad binnen. Overigens was het ook daar spitsroeden lopen met bermmijnen en prikkeldraadversperringen.
De Oost- en de Noordlinie in de stad
Post 3: Wouwseweg / Vijverberg
Post 4: Wasserij de Zoom
Post 5: traject langs de Zoom en de Zoomdam
Verdedigingspost 3:
Bij de huidige Vijverberg - Noord is er heel veel gesneuveld voor de aanleg van de tankgracht. De lijst hier links geeft een overzicht wat er op het traject van de Wouwseweg naar de Balsebaan moest verdwijnen voor de aanleg van de tankgracht. Sowieso alles tussen de Ketel en de Bloemkool.
Zoals in het verhaal van P. Luyks beschreven was de aanzegging tot evacuatie erg kort van te voren. Dit gebeurde op vele plekken en dan bleek naderhand dat de huizen ook geheel werden leeggeroofd. Dit gebeurde door de bezetters want dat werd door de hulppolitie van Borgvliet geconstateerd. Zelfs de hulppolitie werd tijdens dit soort rooftochten beschoten.
vóór het graven de tankgracht dwars door de bloemisterij
Veel huishoudens met grote getalen kinderen moesten maar zien dat zij onderdak konden vinden. De bloemisterij van de familie Dries
(foto’s prive-archief P. Dries)
(Wouwseweg nummer 130, dat is nu op de kop van de Vijverberg - Noord) was het eerste bedrijf, gezien vanaf de stad, dat geheel kon vertrekken. De tankval was dwars door hun bloemisterij gepland.
Ook deze familie moest maar zien dat zij voor het bedrijf en de familie onderdak vonden.
De Wouwseweg werd met een zware betonnen rol afgesloten. Ergerlijk was ook dat de jarenlange bewerkte, goede tuindersgronden door de bezetter verkwanseld werden. Slechte en goede grond werden door deze actie door elkaar gehusseld en dat kon na de WO2 amper meer worden teruggedraaid.
Wil je meer luchtfoto's van 21 oktober 1944 van dit gebied zien? Klik dan hier
< detail Een stafkaart van de verdedigingslinie rond Bergen op Zoom in WO 2 (met dank aan D.C.Canne ), waarin de tankgrachten bij de Vijverberg en in het Molenbeekdal
Post 1: het Molenbeek dal, dat liep van Groot Molenbeek langs de zuidkant van de Augustapolder tot aan de dijk bij de Kraaijenberg
De Oost- en de Noordlinie in de stad
Bij de huidige Vijverberg - Noord is er heel veel gesneuveld voor de aanleg van de tankgracht. De lijst hier links geeft een overzicht wat er op het traject van de Wouwseweg naar de Balsebaan moest verdwijnen voor de aanleg van de tankgracht. Sowieso alles tussen de Ketel en de Bloemkool.
