Het was een eigenaardig gebruik; gansrijden. Een folkloristisch volksspel waarbij vrijgezelle mannen, rijdend op een paard, de kop van een gans moesten trekken. Het fenomeen is bekend maar er zijn maar weinig geschreven bronnen over terug te vinden. Totdat vrijwilliger Adriaan van den Akker het Oud Rechtelijk Archief van Berghem opensloeg.
Dat Berghemse archief neemt ons terug naar februari 1698. Het laat zien dat de gemoederen hoog kunnen oplopen rond het gansrijden. Want de ene gezel komt verhaal halen bij de andere jongeman. “Daar kwam aanrijden met een mes in zijn hand Cornelis Jan Henrick Fresen zijnde niet van Berghem maar van het Duereijnt. Ook was daar een andere gezel van Duereijnt met name Cornelis Jan Henrick Boijen die tijden het rijden van de gans de muts aftrok van Teunis Jan Cornelissen zijnde een gezel van het Berchereijnt en de muts in het slijk wierp. Daarop kwam Cornelis Boijen van zijn paard en trok een mes waarmee hij Teunis Janssen aanviel die ook van zijn paard gekomen was om zijn muts op te rapen. Omstanders konden erger voorkomen.”
Met een bloot mes
Kennelijk wordt er fanatiek gestreden om de titel van ‘koning’ – weggelegd voor degene die het lukt de kop van de gans van de romp te scheiden. Ook minder sportieve trucjes worden zo te lezen niet geschuwd. Cornelis Boijen belaagt kennelijk ook anderen want iets verder staat in het Oud Rechterlijk Archief van Berghem: “Jochem Arts van den Heuvel verklaart dat hij gezien heeft dat Cornelis Boijen met een bloot mes Roelof Dirck Cort Janssen aanviel. Deze Roelof was aangewezen om de gans op te hangen. Roelof vluchtte naar het huis van Jochem van den Heuvel om zich te kunnen verdedigen. Verder heeft Jochem van den Heuvel gezien dat Gerit Sijmens en Hendrik Jan Boijen, broer van Cornelis, Roelof Janssen belaagden met een mes.”
Wie dat jaar koning is geworden bij het gansrijden staat niet vermeld. Maar de vondst van Adriaan van den Akker zit dan ook juist in het feit dat dit eigenzinnige volksspel op deze manier wordt vermeld (net zoals Henk Beijers dat eerder aantrof). Overigens wordt het gansrijden beschouwd als een typisch katholiek gebruik; gereformeerden zouden het maar niets vinden. Of dat te maken heeft met het buitengewoon dieronvriendelijk karakter of omdat het gelieerd is aan het katholieke geloof, valt achteraf lastig op te maken. In dat eerste geval zouden gereformeerden als de allereerste dierenactivisten worden beschouwd.
Met dank aan vrijdagvrijwilliger Adriaan van den Akker en de achtergrondinformatie van Hans Pennings en Wim Jaegers.
Aanvulling: In december 2019 schreef John van Zuijlen voor het Brabants Dagblad in zijn historistische rubriek Stille Getuigen een stuk over gansrijden en voor de ploeg spannen in Oss, 'vemaak' voor mannen en vrouwen. Zijn verhaal lees je hier.
