Jan Francis Ribbius was aan het begin van de negentiende eeuw secretaris en ontvanger van de belastingen van Beek en Donk, Aarle-Rixtel en Lieshout. Toen hij in 1833 overleed schreef districtscommissaris Wesselman aan de gouveneur van Brabant: “De verschrikkelijke corpulentie van den thans overleden Secretaris maakte hem tot alle lichamelijke bewegingen ongeschikt, zoo dat hij zich zelden te Aarle Rixtel, en bijna nooit te Beek en Donk kwam en beide gemeentebestuuren bewesen te regt dat dit in het vervolg moet ophouden.” Ribbius werd in de uitvoering van zijn werk kennelijk daadwerkelijk belemmerd door zijn omvang, zo heeft Wesselman dat in ieder geval ervaren. Hoe wordt er gekeken naar wat dik en dun is, in de loop van de geschiedenis?
In dienst van God
Gaan we terug naar het begin van onze jaartelling, dan zien we dat het lichaam vaak in dienst staat van God, met alle gevolgen vandien voor de omvang. Om los te komen van het wereldse bestaan leven sommige mensen op zo min mogelijk water en brood. Later wordt het vasten een vorm van boetedoening; variërend van onthouding van vlees en wijn, tot het tijdelijk helemaal niets meer eten.
In de late middeleeuwen wordt het weigeren van voedsel met name een aangelegenheid voor vrouwen; extreem vasten om zo dichter bij God te komen en de zonden van de mensheid op je te nemen. Gulzigheid is één van de zeven hoofdzonden en zwaarlijvige mensen maken zich schuldig aan zondig eetgedrag, zo luidt de redenering rond 14de, 15de eeuw.
Jezelf uithongeren krijgt in de 16de eeuw een extra dimensie: dankzij de boekdrukkunst komen de vrouwen, meisjes vaak nog, letterlijk én figuurlijk in beeld. Deze meisjes nemen nauwelijks enig voedsel tot zich en worden een bewonderingswaardige bezienswaardigheid. Vaak worden zij in hun leven aanbeden vanwege deze ‘goddelijke dimensie’. Soms komt aan het licht dat zij – zij het zeer matig – toch eten. Dergelijke bedrog wordt dan zwaar bestraft.
Rondingen als welvaart
Mede dankzij de schilder Peter Paul Rubens komen in de 16de eeuw ook volslanke vrouwen steeds meer voor het voetlicht. In die tijd is dat bepalend voor “het” schoonheidsideaal in West-Europa. Rondingen worden gezien als een teken van welvaart.
Met de opkomst van de moderne geneeskunde – vanaf de 19de eeuw – wordt het stelselmatig vasten of overmatig eten gezien als een stoornis in de psyche. Anorexia nervosa en obesitas worden daarmee ziektebeelden die behandeld moeten worden. De opvatting dat het lichaam gezond moet worden gehouden door middel van de juiste voeding en fysieke inspanning krijgt steeds meer voet aan de grond: de eerste diëten en gymnastiektoestellen duiken op.
“Wonder der natuur”
Wie (opvallend) buiten dit schoonheidsideaal valt, wordt als “wonder der natuur” op kermissen getoond: om de dikste en dunste mens ter wereld te kunnen aanschouwen, moet je een kaartje kopen en dat betekent handel voor de exploitanten. Extreem dikke mensen, levende geraamtes en hongerkunstenaars verdwijnen – mede door steeds betere sociale zekerheid - in de eerste helft van de 20e eeuw van het toneel.
Tegelijkertijd stijgt in de decennia ná de Tweede Wereldoorlog door de toenemende welvaart het aantal mensen met overgewicht, terwijl het reclamebeeld waaraan je (met name vrouwen) zou moeten voldoen, steeds meer op scherp wordt gesteld. In Frankrijk is inmiddels een wet aangenomen die het werken met te dunne modellen bestraft. Terug naar schuld en boete zoals aan het begin van de jaartelling, maar met een gewijzigde context.
Met dank aan de tip van Zjon van de Laar over het fragment van Ribbius (uit toegangsnummer 17, provinciaal bestuur 1810-1930; inventarisnummer 670 ingekomen en uitgaande stukken)
