Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schatters door de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Grave te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grondeigendommen.
Algemeen
Ligging
De stad Grave ligt aan de linkeroever van de rivier de Maas op een afstand van ruim 48 kilometer ten noordoosten van de arrondissements- en provinciehoofdstad Den Bosch. Als sterke vestingstad maakt Grave deel uit van het Fort Coehoorn, dat op de rechteroever van de Maas onder de gemeente Overasselt ligt en daarvandaan de rivier beheerst.
Aangrenzende gemeenten
Grave grenst ten noorden en oosten aan de gemeenten Overasselt en Neerasselt in de provincie Gelderland aan de overkant van de rivier de Maas. Ten zuiden grenst zij aan de gemeente Escharen en ten westen aan Velp.
Rivieren en waterlopen
Het grondgebied van Grave wordt bespoeld door de golfslag van de Maas. Bij de waterpoort in de stadsmuur bevindt zich een veerpont voor de grote oversteek naar de overkant van de Maas. Binnen de vestingstad Grave zijn geen waterloopjes. De rivier de Raam, die door de vestingwerken van Grave loopt en daarvandaan uitmondt in de Maas, vormt de scheiding met de gemeente Escharen.
Straten, grote wegen en buurtwegen
Grave vertoont een vrij regelmatig stratenplan en de straten verkeren in een goede staat van onderhoud. De grote weg nr. 8 van Brussel naar de Duitse grens bij Hannover loopt door Grave heen. De Maasdijk doet in twee richtingen dienst als buurtweg, die in alle seizoenen begaanbaar zijn.
Bodemreliëf
Het grondgebied van Grave is beperkt van omvang en de bodem is geheel vlak.
Vruchtbaarheid van de grond
De grond bestaat bijna alleen maar uit hooi- en weiland van een hele goede kwaliteit en is bijzonder vruchtbaar door de overstromingen van de rivier de Maas.
Paardenfokkerij en vee
Er worden hier geen paarden gefokt. Ook de veeteelt is van weinig betekenis omdat men het vee uit de omliggende gemeenten aanvoert om die hier verder in de weiden vet te mesten.
Nijverheid
De belangrijkste vormen van levensonderhoud van de inwoners van Grave zijn het vetmesten van vee, de handel in levensmiddelen en het vervaardigen van katoenen kant door de vrouwen en kinderen van de gegoede en kleine burgerij. Ook zijn hier vier bierbrouwerijen, een jeneverstokerij, verschillende leerlooierijen, twee blauwververijen, een katoendrukkerij en een wollenstoffenfabriek. Vooral in de laatste twee sectoren werken een flink aantal mensen.
Er worden hier twee jaarmarkten gehouden, waar alle soorten vee, handelswaren en gereedschappen voor de landbouw voor de verkoop aangevoerd worden. Deze jaarmarkten worden heel druk bezocht.
Het garnizoen, dat al lange tijd in Grave gelegerd is, vormt een niet onbelangrijke vorm van inkomsten voor de inwoners.
Gebouwen
De stad Grave bestaat alleen maar uit de bebouwde kom en drie dijkhuizen daarbuiten. Het aantal huizen in de stad bedraagt 408, waarvan de eerste klassen vrij comfortabel en symmetrisch gebouwd zijn. Door de oorlogsrampen van 1794 hebben de huizen bijzonder veel geleden, een groot aantal is toen in puinhopen veranderd. Ze zijn tot op heden niet opgebouwd.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgronden
De landbouwgronden, alhoewel klein van oppervlakte, zijn ingedeeld in 2 klassen:
De 1e klasse is goede kleiaarde zonder veel zand ertussen, zacht en mul, met een groeilaag van 30 á 35 cm, en heeft weinig bewerking nodig. Men verbouwt er aardappelen, klaver, gerst en haver op; wintergranen niet, omdat de grond bloot staat aan overstroming. De geschatte waarde per bunder is ƒ 35,-.
De 2e klasse is zandgrond, dicht bij de stad gelegen, met een groeilaag van 20 á 25 cm. Deze grond staat niet zo erg bloot staat aan overstroming maar brengt veel minder op, omdat de gewassen in de zomer verdorren door de droogte. Geschatte waarde per bunder is ƒ 24,-
Moestuinen
De moestuinen in deze gemeente zijn beperkt in omvang en aantal. Ze liggen op een zandgrond van middelmatige kwaliteit en worden door de stadsbewoners gebruikt voor de teelt van groenten. Verreweg de meeste tuinen liggen direct buiten de vestingwerken. De waarde van de paar tuintje die binnen de stad liggen, wordt hetzelfde geschat omdat deze in de winter onder water staan.
Al deze tuinen zijn goed omheind door heggen en hun gunstige ligging laat een goede en zorgvuldige bemesting en bebouwing toe. Alle tuinen zijn in één klasse ingedeeld. De geschatte waarde per bunder is de helft meer dan landbouwgrond 1e klasse en bedraagt ƒ 52,-.
Hooilanden
De hooilanden strekken zich uit langs de rivier de Maas, die deze landerijen in de winter overstroomt en haar bijzonder vruchtbare slib daarop afzet. Aangezien het allemaal hooilanden van hetzelfde type zijn, zijn ze in één klasse ingedeeld. Het hooi is uitstekend van kwaliteit en de opbrengst overvloedig. De opbrengst van het nagras na de eerste maaibeurt wordt geschat op 20%. De geschatte waarde per bunder was eerst ƒ 75,-, maar is gewijzigd in ƒ 85,-
Weilanden
Alle weilanden liggen binnendijks bij elkaar en zijn omheind door heggen of omringd met sloten. Deze worden vooral gebruikt voor het vetmesten van vee. In de winter worden deze weilanden overstroomd door de Beerse Maas. De weilanden zijn ingedeeld in 3 klassen:
Die van de 1e klasse liggen op kwalitatief goede kleigrond en het vee vindt er in ruime mate goed voedsel. Geschatte waarde per bunder is ƒ 45,-.
Die van de 2e klasse liggen op kleigrond met zand ertussen, en leveren ook goed, maar minder overvloedig, gras op dan de 1e klasse. Geschatte waarde per bunder is ƒ 35,-.
Die van de 3e klasse liggen op zanderige grond, die of te hoog ligt. , waardoor zij moerassiger zijn. Geschatte waarde per bunder is ƒ 24,-.
Lage weilanden of moerassen
Hieronder verstaat men alleen de percelen grond, die uitgegraven zijn voor de aanleg van de vestingwerken en waarvan het grondpeil zo laag is dat zij pas laat in de zomer droog worden. Daarop groeien alleen vlotgras en biezen die slechts gebruikt worden als strooisel voor het vee. Geschatte waarde per bunder was eerst ƒ 10,-, maar is gewijzigd in ƒ 16,-.
Waterkolken of Poelen
Er zijn een paar waterkolken, die ontstaan zijn door dijkdoorbraken. Er zit geen vis in, maar ze worden gebruikt als drenkplaats voor het vee op de omliggende weilanden. Geschatte waarde per bunder is ƒ 2,-.
Recreatieve visvijver
Er bevindt zich in Grave een visvijver, die voor plezierdoeleinden is aangelegd. Deze vijver is heel visrijk, maar de opbrengst kan niet goed berekend worden, omdat er geen regelmaat is in de visvangst. Deze vijver ligt op een flinke afstand van de landbouwgronden en is puur om recreatieve redenen hieraan onttrokken. Daarom wordt deze per bunder op hetzelfde bedrag geschat als landbouwgrond 1e klasse: ƒ 35,-.
Veerdienst op de Maas
Er is een veerpont op de rivier de Maas, die eigendom is van mejuffrouw de weduwe De Ruijter en waarvan niet bekend is of deze openbaar verhuurd wordt. De veerverbinding, die de schakel vormt in de grote weg van ’s-Hertogenbosch naar Nijmegen staat bloot aan sterke stroming. Ook is het tarief buitengewoon hoog. Dit alles in aanmerking nemend, wordt de gehele netto opbrengst geschat op ƒ 1400,-. Omdat deze veerpont voor de ene helft onder deze gemeente behoort en voor de andere helft onder de gemeente Nederasselt in de provincie Gelderland, wordt de netto huurwaarde voor de helft geschat op ƒ 700,-.
Gebouwde eigendommen
Windgraanmolen
Op het kadastraal perceel sectie B nr. 559 staat een graanmolen, waarvan het gebouw van goede kwaliteit is. Deze molen is eigendom van heer Johannes Boerkamp en compagnons, die er zelf malen. De molen kent een prima staat van onderhoud en heeft twee paar molenstenen, waarmee rogge, tarwe, mout en boekweit worden gemalen. Voordat hij in particuliere handen kwam, werd deze molen samen met de rosmolen door Domeinen verhuurd voor een bedrag van ƒ 1.250,-. Daarom werd de jaarlijkse netto huurwaarde van deze molen eerst geschat op ƒ 770,- , na herziening op ƒ 790,-.
Rosgraanmolen
Er is ook een rosgraanmolen, die alleen maar gebruikt wordt als de windmolen bij gebrek aan wind buiten werking is. Deze molen verkeert in een slechte staat van onderhoud en is net als de windmolen eigendom van Johannes Boerkamp. Deze rosmolen werd vroeger samen met de windgraanmolen door Domeinen verhuurd voor een bedrag van ƒ 1.250,-. De netto huurwaarde werd eerst geschat op ƒ 60,-, maar na herziening is dat op ƒ 40,- uitgekomen.
Rosoliemolen
Op het kadastraal perceel sectie B nr. 1 staat een rosoliemolen met een hele goede constructie, die maar twee stampers heeft. Omdat deze molen enkele jaren buiten werking is geweest, heeft deze nog maar weinig klandizie. De molen is in gebruik bij de eigenaar. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 50,-.
Rosgrutmolen
Er zijn hier twee grutmolens, die qua gebouw aanmerkelijk van elkaar verschillen en daarom in twee klassen zijn ingedeeld.
1e klasse: kadastraal sectie B nr. 267, eigendom van de heer Jan van Mill, een kwalitatief vrij goed gebouw. De werktuigen bestaan uit een molensteen en een grutmolen, die door een paard aangedreven wordt, met alles wat daarbij hoort. Rekening houdend met die voordelen wordt de netto huurwaarde geschat op ƒ 60,-.
2e klasse: kadastraal sectie B nr. 79, eigendom van J. Vanos. Het gebouw is veel kleiner en de molen heeft ook veel minder klanten. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 32,-.
Branderij
Er is in Grave een jeneverstokerij in een kwalitatief goed gebouw met een prima staat van onderhoud. Daarin bevinden zich twee ketels met een capaciteit van in totaal 30 vaten, negen beslagbakken met een capaciteit van 137 vaten en 17 kannen, 2 koelbakken en 3 grondbakken met een capaciteit van 34 vaten en 60 kannen voor het bewaren van het gedistilleerd. Een mouterij voor eigen gebruik, een pakhuis en een stal maken ook deel uit van dit bedrijfsgebouw, zodat het hele bedrijfscomplex ruim genoeg is.
Deze jeneverstokerij is niet verhuurd en ook nooit verhuurd geweest. Rekening houdend met de grote oppervlakte aan bedrijfsgebouwen, de constructie van de werktuigen en de opbrengst van het gedistilleerd, wordt de netto huurwaarde van deze veredelingsnijverheid geschat op ƒ 120,-.
Brouwerijen
Er zijn hier vier brouwerijen, die niet verhuurd zijn en ook nooit verhuurd zijn geweest. Deze worden op grond van hun onderlinge verschillen in drie klassen verdeeld:
1e klasse: de bier- en azijnbrouwerij, kadastraal sectie B nr. 328, van de erfgenamen van Rudolf Mallingrez. Het bedrijfsgebouw is van een goede kwaliteit, hoewel de gebouwtjes elk afzonderlijk aan de kleine kant zijn. Hierin bevinden zich 2 roerkuipen met een totale capaciteit van 57 vaten en 14 kannen, 2 ketels met een capaciteit van 61 vaten en ook nog koelbakken, kuipen en vaatwerk dat nodig is voor de azijnfabricage. Hierbij hoort ook een mouterij voor eigen gebruik en de nodige pakhuizen voor de opslag van granen, vaatwerk en brandstoffen.
Deze brouwerij is de grootste producent van bier en azijn in Grave; in 1825 zijn er 1.575 vaten met beslag verwerkt. Al deze factoren meegerekend, werd de netto huurwaarde eerst geschat op ƒ 160,-, maar dat is later gewijzigd in ƒ 130,-.
In de 2e klasse vallen twee brouwerijen:
A. De brouwerij, kadastraal sectie B nr. 139, van de heer De Bruijn. Hierin bevinden zich 2 ketels met een totale capaciteit van 56 vaten en 17 kannen, 2 roerkuipen met een totale capaciteit van 52 vaten en 95 kannen, koelbakken en andere gereedschappen. Ook de pakhuizen en opslagplaatsen horen hierbij.
B. De brouwerij, kadastraal sectie B nr. 88, van mejuffrouw de weduwe De Ruijter. Hierin bevinden zich 2 ketels met een capaciteit van 42 vaten en 24 kannen, 2 roerkuipen met een capaciteit van 37 vaten en 25 kannen en al het overige, zoals hierboven. In beide brouwerijen bevinden zich mouterijen voor eigen gebruik. Hoewel de eerste brouwerij groter is dan de tweede, is de netto huurwaarde toch niet hoger, omdat de tweede kleinere brouwerij meer produceert. De netto huurwaarde werd eerst geschat op ƒ 120,-, maar dat is gewijzigd in ƒ 100,-.
De 3e klasse omvat de bierbrouwerij van A. van den Biggelaar. Een klein gebouwtje, waarin een roerkuip met een capaciteit van 11 vaten en 55 kannen, een ketel met een capaciteit van 17 vaten en 82 kannen en een koelbak. Ook is er een mouterij voor eigen gebruik. Omdat deze brouwerij pas vorig jaar is opgericht, zijn er nog geen productiecijfers bekend. In vergelijking met de andere brouwerijen werd de netto huurwaarde eerst geschat op ƒ 50,-, maar dat is gewijzigd in ƒ 40,-.
Looierijen
Er bevinden zich in deze gemeente vijf looierijen, ingedeeld in drie klassen:
1e klasse: de looierij, kadastraal sectie B nr. 129, van de weduwe Harderveld. Dit bedrijfsgebouw bestaat uit 4 middelgrote looikuipen van goede kwaliteit, 3 kalkbakken en 8 spoelbakken. Een werkplaats met een ruimte boven voor de leerbereiding en een pakhuis van goede kwaliteit dat dient voor de opslag van run [fijngemalen eikenschors] en het drogen van het leer, maken deel uit van dit bedrijfsgebouw. Omdat deze looierij niet aan een rivier of beek gelegen is, moet al het benodigde water opgepompt worden. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 60,-.
2e klasse: de looierij, kadastraal sectie B nr. 123, van J. van den Biggelaar. Hoewel het een veel kleiner gebouw is, is het toch efficiënt. De looi- en kalkbakken zijn kleiner dan in de eerste looierij en ook de pakhuizen en opslagruimten zijn bij lange na kwalitatief niet zo goed en ruim. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 40,-.
De 3e klasse omvat drie kleine looierijen, die elk bestaan uit 1 looikuip en 1 kalkbak. Het gebouw waarin zo’n bedrijfje wordt uitgeoefend, is klein en onbetekenend. In deze veredelingsbedrijfjes wordt alleen leer voor eigen gebruik vervaardigd. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 14,-.
Katoendrukkerij
Op het kadastrale perceel sectie B nr. 150 bevindt zich een katoendrukkerij, die eigendom is van de heer Linssen. Bij deze drukkerij hoort een nogal groot oppervlak met bedrijfsgebouwen. Daarin bevinden zich: een rosklandermolen [een molen, aangedreven door een paard, waarin de katoen geperst werd], een ververij met 3 ketels, blauwkuipen en verdere toebehoren, 1 ketel voor het wassen van de katoen, 10-15 druktafels en verder de nodige opslagruimten voor alles, wat gebruikt wordt in deze bedrijfstak. Deze katoendrukkerij is in eigen gebruik en is nooit verhuurd geweest. , die in Europa enkele jaren geleden heeft plaatsgevonden, heeft de drukkerij veel van zijn aanvankelijke bloei verloren. Rekening houdend met al deze factoren, werd de netto huurwaarde eerst op ƒ 200,- geschat, maar dat is gewijzigd in ƒ 140,-.
Wollenstoffenfabriek
Er is een fabriek, waarin allerlei soorten van gestreepte wollen stoffen vervaardigd worden. Deze bestaat uit: een ververij met 2 ketels en 1 blauwkuip, een drogerij, een kammerij en een scheerderij. Het spinnen en weven gebeurt niet in de fabriek, maar op spinnenwielen en weefgetouwen door thuiswerkers in Grave. Rekening houdend met al deze factoren, werd de netto huurwaarde eerst geschat op ƒ 90,-., maar dat is gewijzigd in ƒ 60,-.
Blauwververijen
Er zijn hier twee gespecialiseerde blauwververijen. In de ene was vroeger een katoendrukkerij gevestigd, maar die is volledig buiten bedrijf. De inrichting van deze kleine bedrijfsgebouwtjes bestaat uit niet meer dan 1 ketel en 1 blauwkuip. De netto huurwaarde van beiden wordt geschat op ƒ 30,-.
Touwslagerijen
Er staan twee kleine touwslagerijen op de wal. Er worden daar allerlei soorten touw voor de scheepvaart op de Maas vervaardigd, maar er is weinig omzet. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 20,-.
Pakhuizen
Hieronder worden alle vrijstaande gebouwen begrepen die gebruikt worden als opslagruimten voor handelswaar. Ook vallen hieronder koetshuizen, schuren en stallen, die niet door boeren of voor het landbouwbedrijf gebruikt worden. Ze zijn ingedeeld in vijf klassen:
1e klasse: een solide en ruim pakhuis met drie verdiepingen en opslagruimten voor drank op de begane grond. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 120,-.
2e klasse: even solide als die van de 1e klasse, maar wat kleinere pakhuizen. De netto huurwaarde in relatie tot de 1e klasse wordt geschat op ƒ 80,-.
3e klasse: pakhuizen en gebouwen die vanwege het kleinere gebouw en oppervlak en minder gunstige ligging, lager van huurwaarde zijn. De netto huurwaarde in relatie tot de 1e klasse wordt geschat op ƒ 44,-.
4e klasse: kleine pakhuizen en schuren, waarvan men de netto huurwaarde schat op ƒ 24,-.
5e klasse: gebouwen in een slechte staat van onderhoud en stallen, waarvan de huurwaarde heel gering is en die men een netto huurwaarde toekent van ƒ 12,-.
Hoedenfabriek
Op perceel kadastraal sectie B nr. 297 bevindt zich een zeer klein bedrijfsgebouwtje, waarin een kleine walkbank [werktafel voor het vervilten van hoeden] en een kleine verfketel staan. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 24,-.
Huizen
Het grote aantal huizen in deze gemeente en de enorme onderlinge verschillen in huurprijzen maken een logische indeling in 10 klassen onmogelijk. Daarom zijn de huizen ieder apart geschat op grond van artikel 539 van de Methodieke Verzameling [de Franse wetgeving voor de invoering van het kadaster, in het Nederlands vertaald, 1812]. Daarvoor heeft men eerst de verhuurde huizen uit de periode 1816-1825 onderzocht, die bekend waren. De niet verhuurde huizen heeft men met de verhuurde vergeleken en daarbij rekening gehouden met de mate van het comfort van de inrichting, symmetrische bouw en ligging en alles wat invloed kan uitoefenen op de huurprijs. Geen rekening wordt gehouden met kortstondige omstandigheden die aanleiding geven tot hogere of lagere huren. Op basis daarvan zijn de woningen in deze gemeente uiteindelijk in 22 klassen verdeeld. Het gaat in totaal om 411 huizen.
Gedaan en gesloten te ’s-Hertogenbosch, 1 augustus 1827
De schatter, H. Vogels
De controleur, P. Maas
