“Ik weet niets maar ben nieuwsgierig naar alles.” Het is de lijfspreuk van Hans de Rijk, en wie kijkt naar zijn cv weet dat daarmee niets te veel is gezegd. Meer dan 250 werken publiceert hij onder diverse pseudoniemen. Over onderwerpen die uiteenlopen van zonnewijzers en sterrenkunde tot kalligrafie en kunst. En o ja, tevens biograaf van kunstenaar Escher én degene die ervoor zorgt dat Oudenbosch de eerste sterrenwacht van Nederland krijgt.
"Een artistieke kop die juist door de zwarte soutane alle aandacht trekt. Hij lijkt wel een Hongaarse violist”, tekent het Vrije Volk op, op zaterdag 14 januari 1961. Maar de journalist staat hier oog in oog met Hans de Rijk, natuurkundige, leraar wis-, natuurkunde en kosmografie, publicist en wetenschapspopularisator. Internationaal bekend door zijn boeken over het werk van de graficus Maurits Escher, maar nationaal onder meer als grondlegger van de eerste sterrenwacht in Nederland. Hans de Rijk (1926) is een veelzijdig man. Broeder Erich heet hij in zijn congregatie, maar als Bruno Ernst publiceert hij Atlas van het heelal.
Ben Elshout, als het over fotografie en film gaat, Ben Engelhart, voor grafologie en schrift en Bruno Ernst in exacte wetenschap. Waarom al die pseudoniemen? “Als één mens over zoveel onderwerpen schrijft, nemen ze het niet”, laat De Rijk in een interview in 1961 optekenen.
uit Het Vrije Volk 14 januari 1961
Verwarring
De “verwarring” ontstaat al omdat De Rijk aanvankelijk als broeder in Saint Louis in Oudenbosch de ordenaam Broeder Erich krijgt. De letters BE keren terug in de andere pseudoniemen. In de jaren zestig treedt De Rijk uit en trouwt.
De Rijk is grondlegger van de eerste sterrenwacht in Nederland, oprichter van uiteenlopende tijdschriften, grafologie-deskundige en winnaar van de Eurekaprijs. Deze prijs is voor mensen die zich gedurende vele jaren buitengewoon verdienstelijk hebben gemaakt op het gebied van de popularisering van wetenschap en techniek. De Rijk is onder meer oprichter van de studententijdschriften Pythagoras en Archimedes, initiatiefnemer van de volkssterrenwacht Simon Stevin in Hoeven (de eerste publiekssterrenwacht in Nederland), oprichter van de Zonnewijzerkring, Escher-biograaf, grafologie-deskundige, en redacteur van het sterrenkundig maandblad Zenit.
Nieuwsgierig
Nieuwsgierigheid tekent zijn leven. Als jongen gaat hij schrijven met de auteur van zijn natuurkundeboek om meer vragen te stellen. Een begin van een leven lang vragen stellen. Per toeval ontmoet hij kunstenaar Escher en het leidt tot een levenslange vriendschap, en een biografie, opgetekend door Bruno Ernst. “Ik vind het belangrijk de mensen te laten zien dat ze in een wereld vol wonderen lopen”, is een van zijn visies.
In 2015 opent hij, samen met astronaut André Kuipers, zijn in ere herstelde sterrenwacht in Oudenbosch. Daar ver boven – ergens in het heelal – herinnert Planetoïde 11245 Hansderijk voor altijd aan deze bijzondere grondlegger .
Wat leuk, weer een herinnering aan mijn werkzame periode op de Pabo in Oudenbosch waar ik in die tijd ook kennis maakte met broeder Erich.
René Bosch
zei op 4 augustus 2019 om 18:52
1959-1962. Broeder Erich is docent wiskunde aan de MULO die verbonden is aan het Klein Juvenaat te Oudenbosch. Tijdens schriftelijk werk in de les roept hij mij naar achter in de klas, duwt twee luciferhoutjes in mijn handen en geeft als opdracht: "Steek ze omhoog tussen duim en wijsvinger, met de kop omhoog. Kijk naar het bord. Je ziet de lucifers nu wazig, en het lijken er vier. Dat komt omdat je focus nu een eind verder ligt. Blijf naar het bord kijken en breng je handen naar elkaar toe, totdat de twee wazige binnenste lucifers in elkaar schuiven. Kijk of het je lukt om er drie te zien."
Dat lukt. Vraagteken: wat is het doel hiervan? Na enige oefening komt er een kleine stereofoto tevoorschijn. Zelfde oefening. Moeilijk om naar het bord te blijven kijken en de foto voor je ogen te schuiven zonder de focus te veranderen. Inderdaad, de fotootjes schuiven in elkaar, en langzaam wordt het stereobeeld scherp. Ik kan stereofoto's bekijken zonder hulpapparatuur. Voor wiskunde had ik op het examen een onvoldoende. Is gelukkig later wel goed gekomen (avond-HBS: 8).
Mariët Bruggeman
bhiczei op 6 augustus 2019 om 13:08
@Gerda, heb je ook zulke mooie herinneringen aan Broeder Erich (net als René)?
@René, voor wiskunde dan misschien niet zo'n goed punt, maar blijkbaar is deze praktijkles van Broeder Erich wel goed blijven 'hangen' bij jou. Had hij wel meer van dit soort praktische lessen?
René Bosch
zei op 6 augustus 2019 om 16:21
Ja, soms zijn zaken die je leert 'buiten het curriculum' van groter waarde! Hij was (en is in 2019 nog steeds) een uiterst begaafde en creatieve man. Buiten lestijden leidde hij in die tijd een fotogroep. Jongens leerden foto's te maken en die in de doka af te drukken. Bij een zonsverduistering trok hij in het fysica-lokaal van de MULO alle lichtdichte gordijnen dicht, prikte er een gaatje in (werd hem door de fysica-leraar niet in dank afgenomen), en projecteerde het beeld van de verduisterende zon op een vel papier. Fantastisch: scherp en zonder lenzen. Hij liet jongens ook foto's maken middels m.o.m. langdurige belichting van een velletje fotopapier in een lichtdicht doosje met een minuscuul gaatje als lens (speldenprikcamera). Destijds heb ik op zijn aanwijzingen een 'brillenglaskijker' gebouwd: een kartonnen koker van zo'n 70cm lang, met als objectief een zwakke lens ('brillenglas') en een klein lensje als oculair. Monteren in de (omgekeerd opgestelde) voorvork van een fiets, en voila: een astronomische kijker. Eerste doel was natuurlijk de koepel van de basiliek. Ho: omgekeerd beeld. Werd allemaal uitgelegd.
Ander verhaal: kweekschoolopleiding. Zeer gedegen lessen in schrijven (hij heeft de methode Ritmisch Schrijven ontwikkeld) en ook: bordschrijven. Een aparte discipline. Schrijf nog steeds met vulpen: hij leerde ons dat de schrijfdruk bij het gebruik van een balpen veel te groot was. Kijk hoe veel mensen schrijven met verkrampte vingers.
Ook leuk: hij had een klein wit hondje, Findo. Soms, als het warm was en de ramen in de klas stonden open, kwam het beestje over de cour aanrennen en sprong dan naar binnen tot onze grote hilariteit.
Mariët Bruggeman
bhiczei op 7 augustus 2019 om 19:27
Er is dus heel veel van deze leraar bij jou blijven 'hangen'. Wat ontzettend leuk om te lezen dat hij op deze praktische manier jullie zoveel bijbracht. Ik vraag me af als ik zo'n leraar gehad had, of ik misschien de exacte vakken ook leuker had gevonden? :)
Ik weet zeker dat ik het hondje Findo leuk had gevonden, ik kan me voorstellen dat dat in een klas voor heel veel lol zorgde. Mooi om zo jouw herinneringen te mogen lezen René. Mocht je nog meer met ons willen delen, dan heel graag.
Herman van den Dungen
zei op 5 juni 2020 om 16:11
Ik zocht even naar Hans de Rijk, Broeder Erich. Destijds op Saint Louis in Oudenbosch was ik een van de uitverkorenen die een nieuwe sterrenkijker die binnengekomen was, mee naar boven mocht sjouwen. Dat was nog boven de refter zoals dat heette. Later via een artikel op "wiskundemeisjes" nog email contact gehad. Grappig was dat wijlen mijn vader (van 1915) Hans nog wel eens ontmoette op kaartavondjes. Goede herinneringen aan de broeder met de mooiste haardos aller tijden :-). Slimme, sympathieke man en zijn lijfspreuk deel ik lekker stiekum met hem.
Marilou Nillesen
bhiczei op 6 juni 2020 om 13:46
Prachtige beschrijving, Herman, en wat fijn dat je goede herinneringen aan Hans de Rijk hebt. Heb je trouwens ook wel eens door de sterrenkijker gekeken? Of was dat maar voor een enkeling weggelegd?
(Door zijn markante haardos moest ik denken aan het personage Savantas uit Suske en Wiske - ken je die?)
Herman van den Dungen
zei op 6 juni 2020 om 14:20
Daar waar wij gesjouwd hebben, kan ik me niet herinneren dat ik gekeken heb. Toen hij later verhuisde naar het gebouw ernaast zou het wel eens kunnen zijn dat ik gekeken heb, maar geduld was (toen) niet mijn sterkste kant. Daarna is de Sterrenwacht meen ik naar Hoeve verhuisd en ik van school gestuurd etc etc. Ik ken Savantas, maar dat was meer een bozerik kwa uitstraling dacht ik. Hans de Rijk was voor mij dé definitie van (positief) charisma. PS BHIC dat is toch hier in Den Bosch op de Citadel ??? Quelle toeval dan! :-)
Marilou Nillesen
bhiczei op 6 juni 2020 om 20:48
Ah ja duidelijk Herman, bedankt voor je aanvulling hoor. En afgaande op jouw beschrijving had ik al de indruk dat de overeenkomst tussen Hans de Rijk en Savantas ophield bij hun coupe, en zeker niet opging qua karakter.
(En inderdaad, ik werk op de mooie Citadel - zij het nu fysiek veel minder in verband met het virus.)
Nieuwsgierigheid tekent zijn leven. Als jongen gaat hij schrijven met de auteur van zijn natuurkundeboek om meer vragen te stellen. Een begin van een leven lang vragen stellen. Per toeval ontmoet hij kunstenaar Escher en het leidt tot een levenslange vriendschap, en een biografie, opgetekend door Bruno Ernst. “Ik vind het belangrijk de mensen te laten zien dat ze in een wereld vol wonderen lopen”, is een van zijn visies.
