Haaren in vogelvlucht

Haaren verdient de bijnaam "Tuin van Brabant" (ooit vanwege de aanwezige boomkwekerijen gekregen) dan ook ten volle. Daarnaast geniet Haaren landelijke bekendheid door het jeugdcircus "Il Grigio", waarin de Haarense jeugd al tientallen jaren in de zomermaanden ontspanning brengt in een uitverkochte circus"tent".

Haaren is een oud boerendorp met als oudste kern de buurtschap Belveren. Vondsten uit de prehistorie en de Romeinse Tijd tonen dat aan. De oudste vermelding in schriftelijke bronnen dateert van 1147, als in een akte de kerk van Haaren een dochterkerk van Moergestel wordt genoemd.

Het dorp bestaat behalve uit de kom (die in de negentiende eeuw mét kerk en raadhuis werd verplaatst) en de buurtschap Belveren uit de gehuchten de Noenes, de Voort, Heesakker, Eind, Gever, Kerkeind, Holleneind en de Raam. Al deze buurtschappen hebben overwegend een langgerekt patroon: ze liggen aan verschillende beekjes, zoals de Raamse Loop, de Kempenloop, de Ruybosche Waterloop, het Elsbroeks Waterloopje en de Essche Stroom, als uitloper van de Leij. Aan de noordoostkant van Haaren ligt het beekdal van de Oude Leij.

Naam

De naam Haaren betekent een hoogte in een heide of de hoge heide zelf, meestal begroeid met hout- en struikgewas.

Gemeentewapen

De gemeente Haaren kreeg van de Hoge Raad van Adel op 14 oktober 1818 een gemeentewapen toegekend dat bestond uit een zilveren schaap met een lam op een groen veld. De schapen lopen op een terras van zilver. In heraldische termen wordt dat zo omschreven: van sinopel (=groen), beladen met een schaap en een lam, lopende op een terras, alles van zilver, en gekeerd naar de rechterkant van het schild. (Rechts en links zijn in de heraldiek andersom dan je denkt; bedoeld wordt namelijk: gezien vanaf de achterkant van het schild). Tegen het midden van de negentiende eeuw heeft burgemeester Van den Oever een (halfslachtige) poging tot wapenherziening gedaan.

Na de herindeling van 1996 kreeg Haaren ook een nieuw gemeentewapen. De officiële beschrijving luidt: "In azuur een geplante boom, in het schildhoofd vergezeld van vier molenijzers, alles van zilver. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parels." Boven de ingang van het (inmiddels weer voormalige) gemeentehuis is het wapen te zien.

Herindelingen

In 1996 werden de gemeenten Esch, Haaren en Helvoirt samengevoegd tot een nieuwe gemeente, die ook Haaren ging heten. Het jaar daarop werd ook het dorp Biezenmortel, dat oorspronkelijk bij Udenhout hoorde, aan de nieuwe gemeente toegevoegd. Van de vier dorpen is Haaren het grootste. 

De nieuwe gemeente was geen lang leven beschoren. Per 1 januari 2021 volgde een nieuwe herindeling, waarbij de gemeente Haaren werd opgeheven en opgesplitst. De kern Haaren hoort sindsdien bij de gemeente Oisterwijk, Esch bij de gemeente Boxtel, Biezenmortel bij Tilburg en Helvoirt bij Vught.

Oudste bewoning en bevolkingsontwikkeling

Archeologische vondsten uit de prehistorie en de Romeinse tijd in Haaren wijzen op een vroege bewoning. Wanneer het dorp Haaren precies is ontstaan is moeilijk te achterhalen. Maar in de twaalfde eeuw is de gemeenschap blijkbaar groot genoeg voor een eigen kerk en wellicht zelfs voor een kapel daarbij. Ook Belveren bezat namelijk een eigen godshuis, de St. Martinuskapel, dat in ieder geval in 1380 bestond. Deze kapel stond bij de Belversestraat in de buurt van het kasteel Nemerlaer. Er zijn aanwijzingen dat de H. Martinus reeds rond 1100 in Belveren werd vereerd en mogelijk zelfs toen al een eigen bedehuis had gekregen. Bestuurlijk maakte Haaren deel uit van de Eninghe van Oisterwijk.

Aan het begin van de negentiende eeuw, toen Haaren zelfstandige gemeente geworden was, telde deze gemeente (in 1813) 1.046 inwoners . In het midden van die eeuw (1850) was de bevolking al toegenomen tot 1.653 inwoners en in 1900 waren dat er 1.786. In de vijftig jaar daarna kwamen er bijna 1.000 mensen bij. In 1950 telde Haaren 2.712 inwoners. De grens van 5.000 werd gepasseerd in 1980. Anno 2000 telde het oude dorp Haaren: 5.555 inwoners (van de ruim 14.000 van de toenmalige gemeente Haaren), in 2021 waren dat er 5.825.

Middelen van bestaan

Vroeger was de bevolking voor bijna 100% agrarisch, maar nu is nog maar een klein gedeelte direct of indirect werkzaam in de landbouw. De bedrijvigheid is verschoven naar gespecialiseerde firma’s in staalconstructies, transport, grondonderzoek en bronnering, stallenbouw, aannemerij, automobielen, verhuur van landbouwmachines (loonbedrijven) en elektrotechniek.

Een bekende werkgever is de Stichting Brabants Landschap, die sinds 1987 gevestigd is in de bijgebouwen van Kasteel Nemerlaer.
De boomkwekerij heeft al een lange geschiedenis in Haaren. De sector vormt een belangrijke tak van werkgelegenheid en is daarmee een welkome compensatie voor het afnemend belang van de akkerbouw. Een speciale plaats neemt Cello (het vroegere Haarendael) in. Daar zijn ruim 200 inwoners van Haaren werkzaam in en betrokken bij de zorg voor de verstandelijk gehandicapte mens.

Monumenten

Haaren kent een aantal bijzondere monumenten met een (soms lange) geschiedenis: Kasteel Nemerlaer, dat voor het eerst al in 1303 wordt genoemd; de Oude Toren uit 1472; het bisschoppelijk groot-seminarie Haarendaal uit 1837; Huize Gerra, het bisschoppelijk paleis uit 1853; de Sint-Lambertuskerk uit 1913 en een groot aantal boerderijen, zoals die bijvoorbeeld langs het Holleneind, de Tempeliersweg of de Pastoor Jansenstraat, waarvan de geschiedenis in een aantal gevallen tot in de zeventiende eeuw is terug te vinden.

Evenementen

Eenmaal per jaar, op eerste Pinksterdag, wordt in Haaren een grote jaarmarkt georganiseerd, die bezoekers van heinde en verre trekt.