In het tijdschrift “Avia” werd in 1911 uitvoerig stilgestaan bij de eerste legermanoeuvres in Nederland, waarin bij wijze van experiment ook vliegtuigen werden ingezet. Hun basis hadden de vliegers op vliegkamp De Pettelaar.
De regering heeft lang de mogelijkheden van de luchtvaart voor het leger niet ingezien, zo schrijft de journalist, die zag de ‘aviatiek’ uitsluitend als sport.
Zes aviateurs
Intussen leidt het vliegkamp tot veel enthousiasme in de stad. De vreemdeling (…) die nog niet wist wat er wel aan de hand was, behoefde maar verder te gaan (…) om er al heel spoedig achter te komen. Want daar druischte hem telkens een tuf langs, bestapeld met kisten en koffers en als hij dan aan een van de talrijke fietsers en wandelaars vroeg wat voor auto dat was, gaf de aangesprokene hem zonder aarzeling ten antwoord: dat het een volgwagen was van een der militaire aviateurs, uit het vliegkamp daarginds bij de ‘Pettelaar’ als meneer doorliep, zou hij ’t wel zien...
Zes aviateurs zullen er deelnemen. Van Meel, Bakker, Labouchère en Ter Poorten zijn militairen, Van Bussel en Lütge burgers.
Maar het weer werkt niet mee: ’s woensdags en aanvankelijk ook donderdags kunnen er geen verkenningsvluchten worden uitgevoerd. Luitenant Ter Poorten kan niet eens naar Den Bosch vliegen; hij wacht in Kiewit-Hasselt (België) betere omstandigheden af.
De zes piloten, die aan de legermanoeuvres deelnamen (bron: AVIA 1(1911) no. 11)
De weg kwijt
De verveling van het wachten wordt onderbroken door bezoeken van de chef van de generale staf, generaal Snijders en van de minister van Oorlog, Hendrik Colijn. Uiteindelijk wordt die donderdag het wachten beloond: Omstreeks zes uur ’s namiddags klaarde ’t wat op. Dadelijk (maakte) Bakker dan (…) vergezeld van den heer Kanters, zijn compagnon-directeur van de Condor-maatschappij, (…) een mooie vlucht van circa 21 minuten.
Even na zijn vertrek, steeg ook Van Bussel op. Diens motor leek niet naar behooren te werken, het was of hij niet goed weg wist te komen, maar spoedig ging het beter en was hij weg en blééf weg. Het schemerde, donkerde, was eindelijk duister. In allerijl - te laat! - werden vuren ontstoken. Het hielp niet. Duidelijk was dat hij het vliegkamp niet meer terug had kunnen vinden. Wat zou er gebeurd zijn ? Alles kón goed afgeloopen wezen, maar een landing in donker is altijd gevaarlijk .... Toen gingen we op zoek. Door den stikdonkeren avond snorde de tuf. De (…) chauffeur liet den wagen loopen in duizelingwekkende vaart. Het eene dorp na het andere druischten we door (…). Dan werd er gevraagd : "vlieger gezien ?" "Ja, daar en daar, in die richting." Daverde de wagen weer verder, tot eindelijk, in de buurt van Nuland-Geffen, wisten ze precies waar hij was. Met een gids vooraf (…) ging het nu een drie kwartier een mullen zandweg langs, den drassigen polder in, over slooten en ijzerdraad-versperringen .... daar was een lichtje, dat was hij … en we bereikten hem en vernamen uit zijn eigen mond het heuchelijk bericht: hij zelf ongedeerd, z’n toestel onbeschadigd. Hij had het vliegkamp niet meer kunnen vinden en een geschikte landingsplaats gezocht. Daar in den onafzienbaar wijden polder deed hij toen in dichte duisternis een goed-geslaagde landing.
Het vliegkamp met links de Blériot van Van Bussel (bron: AVIA 1(1911) no. 11)
Triomf voor de aviatiek
(…) den volgenden dag, die werd er een van waren triomf voor de aviatiek. Er worden diverse verkenningsvluchten gemaakt, Ter Poorten bereikt het vliegkamp en Henri Bakker met zijn waarnemer behaalt het vluchtrecord van de ochtend: 1 uur 40 min.
Pech is er ook: Lütge maakt bij Echteld een noodlanding, waarbij zijn toestel beschadigd wordt en hijzelf zijn voet bezeerde.
Van Meel heeft waarlijk een voortreffelijke vlucht gemaakt. Na een mooie start, vloog hij in een kring om het terrein en verdween toen in N.O. richting. Eerst een goed uur later, het was al donker en men had flinke vuren aangestoken keerde hij weer. Aansnorrend uit het Oosten, vloog hij recht over het vliegkamp, cirkelde daarna nog eens om het terrein en landde in uitstekende orde.
’s Zaterdags is er geen benzine. De schuit met brandstof is aan de grond gelopen. Met een restje dat er nog was, heeft toen alleen luit. Ter Poorten een vlucht ondernomen, maar zag zich genoodzaakt bij Heusden te landen. Vóór twaalven was hij per auto in den Bosch terug en verhaalde dat het een zonderlinge gewaarwording is als ze op je schieten, zooals hem gebeurd was boven het vijandelijk kamp ook al weet je dan wel dat het maar los kruit is waarmede zij paffen.
’s Maandags is er nog gevlogen door Bakker, (…) waarbij hij landde in de buurt van Tiel (…). Van Bussel steeg ’s morgens om 9.30 op, landde eerst te Culemborg, later te Zalt-Bommel en Hedel en kwam om 5.41 op het vliegkamp terug. Het gesukkel met zijn motor en schroef (…) heeft dezen vlieger helaas tot het einde toe niet losgelaten.
De belangrijkste vlucht vindt ’s middags plaats: dan neemt Labouchère luit.-generaal Snijders mee de lucht in.
Maar heeft de inzet van verkenners in de lucht nu zin gehad? De resultaten waren niet schitterend, maar (…) voor een éérste maal alleszins bevredigend,” schrijft de journalist. Zeker als je in aanmerking neemt dat zowel de piloten als de waarnemers ongeoefend zijn. De rapporten waren soms uitvoerig. Maar de waarnemingen der verkenners waren wel eens met elkander in strijd en we zeggen ’t rond-uit, (…) men vroeg zich ook wel eens af of de vrees zonder eenig rapport te zullen terugkeeren, niet een enkele maal eens verkenners verbeelding tot hoogere spanning dan wenschelijk opdreef.
Ook ontbrak er wel iets aan de organisatie van den vliegdienst. De aangeboden capaciteit wordt niet ten volle benut, niet iedereen kreeg de kans zich te bewijzen. Wat de inrichting van het vliegkamp daarnevens betreft, men zal ’t er over eens zijn dat deze nogal wat te wenschen liet. Het terrein was van afmetingen maar juist voldoende; het viel den vliegers niet gemakkelijk bij de daling goed binnen te komen. Het zeil, waarmede de hangars waren afgedekt, was niet waterdicht; later is daar in voorzien. En wat de bewakingsdienst aangaat, de sabotage aan Ter Poorten’s machine (…) bewijst voldoende dat ook daaraan nog wel iets ontbrak.
Er valt nog veel te leren en te verbeteren, kortom. Toch is de legertop tevreden en de schrijver verwacht dat binnen afzienbaren tijd een drietal vliegmachines door ‘Oorlog’ zullen worden aangekocht. In 1913 schaft het leger zijn eerste vliegtuigen aan.
De militaire vliegers kregen na de manoeuvres een onderscheiding, maar vreemd genoeg werden de burgerpiloten Lütge en Van Bussel daarbij overgeslagen.
