Oordeel zelf: tussen 1825 en 1831 trok er onder verantwoordelijkheid van de Gouverneur een flink aantal taxateurs of schatters door de hele provincie om alle gebouwde en ongebouwde eigendommen van een waardering te voorzien ten behoeve van de nieuwe grondbelasting die de regering wilde gaan instellen. Het vaststellen van de belastbare opbrengst was logischerwijze een van de meest heikele onderdelen van het hele kadaster- en belastingplan.
De taxateurs begonnen met het maken van een beschrijving van iedere gemeente. Zie hier wat ze over Heeswijk te melden hadden in hun Tabel van klassificatie der grond-eigendommen
Algemeen
Ligging
De gemeente Heeswijk ligt een beetje achteraf en niet in de buurt van de grote weg. De afstand tussen Heeswijk en de Zuid-Willemsvaart bedraagt zo’n 300 meter en de gemeente ligt 16 kilometer ten zuidwesten van de Arrondissementshoofdstad ’s-Hertogenbosch.
Omliggende gemeenten
Heeswijk grenst ten noorden aan de gemeente Heesch , ten westen aan Berlicum, ten zuiden aan Schijndel en ten oosten aan Dinther.
Rivieren en beken
Er lopen geen vaarwegen door de gemeente. Alleen de rivier De Aa stroomt over een klein gedeelte van het grondgebied. Die rivier is hier in Heeswijk niet bevaarbaar en dient slechts om de weilanden van water te voorzien.
Grote wegen en buurtwegen
Er lopen geen grote wegen door deze gemeente. Er zijn drie buurtwegen, die ondanks normaal onderhoud ’s winters in een slechte toestand verkeren.
Bodemreliëf
Op een paar lage zandheuvels in de heide na is het er vlak.
Vruchtbaarheid van de grond
De gronden van de eerste klassen hebben een middelmatige kwaliteit en die van de overige klassen zijn ronduit slecht. Desondanks worden deze in grote, middelgrote en kleine percelen redelijk goed in cultuur gebracht. Ook treft men hier heidegronden aan, die juist wel of zeker niet voor ontginning in aanmerking komen. Er bevinden zich hier ook paar kleine perceeltjes moeras die niets opleveren.
Landbouwproducten
De landbouwproducten zijn: rogge, haver, boekweit, aardappelen, knollen, wortelen en spurrie. Oliehoudende planten worden hier niet geteeld, omdat de grond hiervoor niet geschikt is. Een deel van het gemeenteoppervlak is beplant met houtgewassen.
Paarden en veefokkerij
Er worden in Heeswijk alleen paarden gefokt voor landbouwdoeleinden en niet voor de verkoop elders. Al het gras wordt gebruikt als voer voor de paarden, runderen en schapen. Er zijn hier zes schaapskuddes.
Nijverheid
De belangrijkste middelen van bestaan zijn de landbouw en de veeteelt. Daarnaast wordt er handel gedreven in boter, melk en kaas en gebruiksvoorwerpen voor de eigen bewoners.
Bebouwing
De gemeente bestaat uit de dorpskom, die wat verder van de grote weg af ligt, bijna aan het eind van haar grondgebied, en uit de gehuchten Kaathoven en Rukven.
De dorpskom telt ongeveer 123 huizen, bouwtechnisch van betere en mindere kwaliteit. In de twee gehuchten staan alleen maar een paar pachthoeven en huisjes van arbeiders en dagloners. Men treft in Heeswijk geen markante objecten aan. De de woningen van de eerste drie klassen zijn constructief solide en goed, de overige woningen zijn minder ruim of niet erg comfortabel.
Bevolking
De totale bevolking van de gemeente bestaat uit 893 inwoners.
Ongebouwde eigendommen
Landbouwgronden
De landbouwgronden zijn ingedeeld in vijf klassen:
1
e
klasse: goede bruine zandgrond met een groeilaag van 4 ½ decimeter op een vochtdoorlatende ondergrond, door bemesting geschikt voor het telen van zomer- en wintergewassen. Op deze gronden kan men continue producten verbouwen, zonder de grond één of meer jaren braak te laten liggen. De geschatte waarde per Nederlandse bunder is ƒ 36,-.
2
e
klasse: ook bruine zandgrond, met een groeilaag van 4 decimeter op een op iets minder vochtdoorlatende ondergrond dan landbouwgronden van de 1
e
klasse. Is door goede bemesting geschikt voor de teelt van zomer- en wintergewassen. Op deze gronden kan men continue producten verbouwen, zonder ze één of meer jaren braak te laten liggen. De geschatte waarde per Nederlandse bunder is ƒ 28,-.
3
e
klasse: lichtgrijze zandgrond met een groeilaag van 3 decimeter op een egale schrale zandbodem. Bij goede bemesting vooral geschikt voor de teelt van rogge en boekweit. Ook op deze gronden kan men continue producten verbouwen, zonder ze één of meer jaren braak te laten liggen. De geschatte waarde per Nederlandse bunder is ƒ 26,-.
4
e
klasse: ook lichtgrijze zandgrond vermengd met grind, met een groeilaag van 1 ½ decimeter op een schraal zandbed. Alleen bij sterke bemesting geschikt voor de teelt van rogge, boekweit en spurrie. Ook op deze gronden kan men continue producten verbouwen, zonder ze één of meer jaren braak te laten liggen. De geschatte waarde per Nederlandse bunder is ƒ 10,-.
5
e
klasse: hele schrale gronden, waaronder ook gronden die een paar jaar geleden uit de hei zijn ontgonnen. Alleen door hele sterke bemesting in combinatie met het om het jaar braak laten liggen, kunnen deze gronden een klein beetje vruchtbaar worden gemaakt. De geschatte waarde per Nederlandse bunder is ƒ 4,-.
Moestuinen
1
e
klasse: tuinen van boeren, die omheind zijn met heggen en willekeurig met fruitbomen beplant. Deze liggen op kwalitatief goede grond, waarop een klein beetje fijne maar vooral grove groenten met zorg worden geteeld.
Door de dubbele opbrengst kent men hieraan een waarde toe die een kwart hoger is dan landbouwgrond 1e
klasse. Geschatte waarde per bunder ƒ 45,-.
2
e
klasse: deze tuinen liggen op een mindere kwaliteit grond dan die van de 1
e
klasse; hierin worden ook grove groenten voor eigen gebruik geteeld, maar met minder zorg. Geschatte waarde per bunder ƒ 36,-.
Hooilanden
Er zijn maar weinig hooilanden in deze gemeente en daarom zijn ze in één klasse ondergebracht. Het zijn lage weilanden, die weinig en dan nog zuur hooi voor het vee opbrengen en door het aflopende heidewater van andere gemeenten ’s winters en ook vaak ’s zomers worden overstroomd. Geschatte waarde per bunder ƒ 5,-.
Weilanden
Een deel van de weilanden ligt langs de rivier De Aa en rest ligt in andere delen van de gemeente tussen de landbouwgronden in. Ze zijn ingedeeld in 5 klassen:
1
e
klasse: goede bruine natuurlijke weidegrond met een groeilaag van 4 decimeter. Deze weilanden liggen buiten het bevloeiingsgebied van de rivier De Aa en worden alleen nat gehouden door regenwater en aflopend water van de omliggende landbouwgronden. Bij een goede jaarlijkse bemesting leveren deze voedzaam gras voor het vee op. De opbrengst wordt gelijk gesteld aan landbouwgrond 1
e
klasse. De geschatte waarde per bunder is ƒ 36,-.
2
e
klasse: weilanden op een donkergrijze met leem vermengde zandgrond met een groeilaag van een ½ decimeter. Deze leveren, ondanks dezelfde bemesting als weilanden van de 1
e
klasse, minder gras voor beweiding door het vee op. De geschatte waarde per bunder is ƒ 28,-.
3
e
klasse: weilanden op hoge, lichte en schrale zandgronden die langs de rivier De Aa liggen, op plaatsen waar de rivier alleen bij hoog water buiten haar oevers treedt. Bij jaarlijkse bemesting leveren deze weilanden redelijk véél maar zuur voer voor het vee op. De geschatte waarde per bunder is ƒ 26,-.
4
e
klasse: weilanden op schrale zandgrond die ook langs de rivier De Aa liggen. Deze weilanden leveren gras op dat vermengd is met biezen, heide en mos. De geschatte waarde per bunder is ƒ 12,-.
5
e
klasse: de meest schrale weilanden en gronden die pas een paar jaar ontgonnen zijn en alleen met sterke bemesting niets anders dan zuur en weinig gras opleveren, dat bijna geheel bestaat uit biezen, heide en mos. De geschatte waarde per Nederlandse bunder is ƒ 4,-.
Hakhout
Het hakhout in deze gemeente is in 3 klassen ingedeeld:
De 1
e
klasse bestaat uit goed groeiende elzen en volop wilgen- of reephout. Ze worden geregeld om de 5 jaar omgehakt en gesnoeid. De geschatte waarde per bunder is ƒ 24,-.
De 2
e
klasse zijn redelijk groeiende elzen- en berkenstruiken, die ook geregeld om de 5 jaar omgehakt worden. De geschatte waarde per bunder is ƒ 16,-.
De 3
e
klasse omvat schaars en heel slecht groeiend hout, dat om de 8 of 10 jaar omgehakt wordt. De geschatte waarde per bunder is ƒ 3,-.
Dennenbossen
De dennenbossen zijn in deze gemeente in 3 klassen ingedeeld:
1
e
klasse: redelijk groeiende dennen, aangeplant op grond van zodanige kwaliteit , dat na het rooien van de bomen de grond ergens anders voor gebruikt kan worden. De geschatte waarde per bunder is ƒ 12,-.
2
e
klasse: dennen die minder goed groeien dan die van de 1
e
klasse, waarvan de kwaliteit van de grond na het rooien van de bomen naar verwachting voldoende is om ergens anders voor te gebruiken. De geschatte waarde per bunder is ƒ 6,-.
3
e
klasse: slecht groeiende dennen, die meestal spontaan door andere planten overwoekerd worden en vrijwel niets opleveren. De geschatte waarde per bunder is ƒ 2,-.
Opgaand geboomte
Het opgaand geboomte in deze gemeente ligt hoofdzakelijk langs de wegen en is geheel aangeplant. Deze bomen worden in 2 klassen ingedeeld:
1
e
klasse: allemaal goed groeiende eikenbomen op grond van middelmatige kwaliteit, in rijen aangeplant, meestal langs wegen. De geschatte waarde per bunder is ƒ 8,-.
2
e
klasse: heel matig groeiende eiken- en berkenbomen, her en der op grond van mindere kwaliteit dan die van de 1
e
klasse aangeplant. De geschatte waarde per bunder is ƒ 4,-.
Recreatieterreinen en –vijvers
De recreatieterreinen en –vijvers liggen vooral rondom het kasteel. In de vijvers is vis uitgezet. Ze leveren aanzienlijk minder op dan landbouwgrond 1
e
klasse. Ze zijn zonder enig economisch nut aan de landbouwgronden onttrokken en dienen enkel tot vermaak. Daarom heeft men hieraan de waarde toegekend van landbouwgrond 1
e
klasse: ƒ 36,-.
Waterplassen of heidevennen
Deze waterplassen bestaan uit lage delen heidegrond, die door overvloedige regenval onder water staan. De geschatte waarde per bunder is ƒ 0,25.
Heide
De heidegronden in deze gemeenten zijn geschat naar hun waarde en ingedeeld in 3 klassen:
1
e
klasse: lage broek- of heidegronden, waaruit plaggen en turf wordt gestoken. Deze gronden hebben nog nut voor beweiding door jong vee en zijn geschikt voor ontginning. De geschatte waarde per bunder is ƒ 1,-.
2
e
klasse: heidegronden waaruit wel plaggen en turf wordt gestoken maar die verder alleen maar strooisel voor het vee opleveren. Ontginnen van deze gronden heeft geen zin. De geschatte waarde per bunder is ƒ 0,50.
3
e
klasse: hoge schrale afgelegen heide- of zandbergen die bijna niets opleveren. Ontginning van deze gronden heeft geen enkele zin. De geschatte waarde per bunder is ƒ 0,25.
Moerassen
De moerassen in deze gemeente bestaan uit een paar kleine percelen modderachtige waterpoelen, die begroeid zijn met riet, lessen en biezen. Er is maar 1 klasse en de geschatte waarde daarvan is ƒ 1,-.
Wegen
De uitwegen zijn geschat naar de omliggende landerijen en ingedeeld in 4 klassen volgens de 4 hoogste klassen landbouwgrond en weiland.
Gebouwde eigendommen
Windgraanmolen
De windgraanmolen is van hout, heeft geen omloop en is voorzien van twee paar molenstenen, die niet tegelijkertijd kunnen malen. Zij bevindt zich in een goede staat van onderhoud. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 300,-.
Leerlooierijen
Er zijn in Heeswijk 2 kleine leerlooierijen:
Van de 1
e
klasse: de leerlooierij, gelegen kadastraal sectie B nr. 361, met 1 kuip, 1 kalkput en 2 laaftonnen, in een redelijke staat van onderhoud. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 8,-.
Van de 2
e
klasse: de leerlooierij, gelegen kadastraal sectie B nr. 324, met 1 kuip en 1 kalkput, maar in een slechtere staat van onderhoud dan de andere looierij. De netto huurwaarde wordt geschat op ƒ 6,-.
Huizen
De huizen in Heeswijk worden naar de onderlinge verschillen ingedeeld in 11 klassen. Zij worden over het algemeen door de eigenaar zelf bewoond, of mét landbouwwerktuigen verhuurd. Omdat de verhuring vaak mondeling of onderhands geregeld is, is de bepaling van de grondslag heel onbetrouwbaar. Om die reden is de huurwaarde geschat op verschillen in omvang en comfort.
In de 1
e
klasse valt alleen het kasteel, gelegen in wijk F nr. 99, eigendom van de heer C.J. Speelman, stevig van constructie maar ouderwets van bouwstijl. Geschatte huurwaarde is
ƒ 270,-.
De 2
e
en 3
e
klasse omvatten herenhuizen, solide en met zorg gebouwd. De bouwstijl van het huis in de 2
e
klasse is ouderwets, van het huis in de 3
e
klasse modern.
Representatief voor de 2
e
klasse met huurwaarde ƒ 120,- is het ouderwetse huis, gelegen in wijk F nr. 27, eigendom van Johannes Rijkevorsel.
Representatief voor de 3
e
klasse met huurwaarde ƒ 75,- is het moderne huis, gelegen in wijk F nr. 97, eigendom van Isaac Cornelis Cloete.
De 4
e
en 5
e
klasse omvatten huizen van winkeliers en kroeghouders in de kom van de gemeente, geschikt voor allerlei soort bedrijven.
Representatief voor de 4
e
klasse met huurwaarde ƒ 45,- is het huis, gelegen in wijk A nr. 11, eigendom van Johannes van Rosmalen.
Representatief voor de 5
e
klasse met huurwaarde ƒ 36,- is het huis, gelegen in wijk F nr. 97, eigendom van Wilhelmus van Doorn.
De 6
e
en 7
e
klasse zijn meer en minder comfortabele pachthoeven.
Representatief voor de 6
e
klasse met huurwaarde ƒ 27,- is de hoeve, gelegen in wijk D nr. 70, eigendom van Martinus Pennings.
Representatief voor de 7
e
klasse met huurwaarde ƒ 21,- is de hoeve, gelegen in wijk D nr. 78, eigendom van Martinus P. van der Aa.
De 8
e
, 9
e
en 10
e
klasse zijn kleine pachthoeven, huizen van ambachtslieden, kleine winkeliers en dagloners.
Representatief voor de 8
e
klasse met huurwaarde ƒ 15,- is het huis, gelegen in wijk D nr. 75, eigendom van Leendert Suiskens.
Representatief voor de 9
e
klasse met huurwaarde ƒ 9,- is het huis, gelegen in wijk D nr. 65, eigendom van Wilhelmus van Doorn.
Representatief voor de 10
e
klasse met huurwaarde ƒ 6,- is het huis, gelegen in wijk G nr. 113, eigendom van Johannes van Rooij.
De 11
e
klasse bevat hutjes met meestal maar één deur en één raam, die dienen als schuilplaats voor de armen. Representatief voor de 11
e
klasse met huurwaarde ƒ 3,- is het hutje, gelegen in wijk E nr. 88, eigendom van de weduwe Hendrik Konings.
Gedaan en gesloten te ’s-Hertogenbosch, 1831
De schatter, Maurijcx
De controleur, P. Renardel de Lavalette
