Rond 1850 was een groot deel daarvan onbebouwd: bos, hei en moerasachtige grond. In die tijd telde Helvoirt 214 huizen, waarin 279 gezinnen woonden. Alles bij elkaar waren dat zo’n 1.400 inwoners. Per 1 januari 1996 is Helvoirt als gevolg van een gemeentelijke herindeling opgeheven en met Esch, Biezenmortel en Haaren samengevoegd tot de nieuwe gemeente Haaren. Anno 2006 wonen er bijna 4.700 mensen in het dorp. Op haar beurt werd de gemeente Haaren per 1 januari 2021 opgeheven. Helvoirt werd toegevoegd aan Vught, Esch aan Boxtel, Biezenmortel aan Tilburg en Haaren aan Oisterwijk.
De naam
De naam Helvoirt is samengesteld uit twee delen, namelijk "hel" en "voirt". Hel is de benaming voor een laaggelegen moerassig gebied. Voirt is een variant van voorde, ofwel een doorwaadbare plaats. Samengenomen vormt de naam Helvoirt dus een aanduiding voor een plek waar een begaanbare weg door nat terrein begint.
De oudste schriftelijke vermelding van Helvoirt stamt uit 1192. Het gaat om een akte waarin Heer Giselbert van Tilburg en zijn moeder Alaysa de financiën regelen voor de bouw van een kapel in "Hellevorth". Andere spellingsvarianten die in de loop der eeuwen voor Helvoirt gebruikt zijn, zijn "Heilvoert", "Hellevoirt" en "Helvoord".
Gemeentewapen
Op 16 juli 1817 verleende de Hoge Raad van Adel aan de gemeente Helvoirt een gemeentewapen dat bestond uit blauw schild, in vieren gedeeld door een gouden kruis, met in ieder vierkant een gouden klimmende leeuw (of in heraldische vaktermen: "Van lazuur, beladen met een kruisstreep en gekantonneerd met 4 klimmende leeuwen, alles van goud"). Het schild wordt vastgehouden door Sint-Nicolaas van goud.
Het wapen is een versie van het Limburgs-Brabantse wapen, uitgevoerd in de rijkskleuren (blauw en goud). Het wapen komt al voor op een schepenzegel uit 1584. De parochieheilige komt ook al op dit zegel voor.
Oudste bewoning en bevolkingsontwikkeling
In 1192 wordt er een kapel gebouwd op Helvoirtse grond. Blijkbaar wonen er in deze tijd al zoveel mensen dat een eigen gebedshuis nodig is. In de vijftiende eeuw schommelde het aantal inwoners van Helvoirt rond de 600. In de zestiende eeuw groeide dat naar de 700. Het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog zorgde niet alleen voor veel ellende in Helvoirt maar ook voor ontvolking. Als gevolg van het plunderen en brandschatten door doortrekkende troepen en rondzwervende benden liep het bevolkingsaantal terug tot het niveau van de vroege vijftiende eeuw.
Pas in de tweede helft van de zeventiende eeuw kwam er langzaam herstel, maar het rampjaar 1672 liet ook in Helvoirt zijn sporen na. In de achttiende eeuw zat de groei er wel weer in: in 1733 waren er 914 bewoners en rond 1770 passeerde het inwonertal de 1.000. Het dorp ging de negentiende eeuw in met bijna 1.200 inwoners. Bij afsluiting van diezelfde eeuw waren dat er ruim 1.600. In 1958 passeerde het aantal inwoners de 3.000 en in 1974 de 4.000. Bij de opheffing van de gemeente in 1996 telde Helvoirt 4.741 inwoners. Anno 2006 wonen er 4.691 mensen, maar in 2022 was het inwonertal weer gestegen naar 4.868.
Monumenten
Helvoirt kent een aantal bijzondere gebouwen: het oude gemeentehuis uit 1792, de laatmiddeleeuwse hervormde kerk, de neogotische St.-Nicolaaskerk, het kasteel Zwijnsbergen, enkele monumentale villa’s, zoals Jagtlust, De Beuken, Marienhof en Rosen Haeghe en even monumentale boerderijen zoals de Guldenberg aan de Nieuwkuikseweg, de Kerkhoeve aan de Heikant en de Putakker aan de Loonsebaan.
Evenementen
Tijdens het weekend direct na Hemelvaart is Helvoirt het toneel voor het Helvoirts Weekend (tegenwoordig al afgekort tot HW). Het HW begint de laatste jaren al op Hemelvaartsdag zelf en eindigt op de zondag erna. Het eerste HW werd georganiseerd in 1971. In 2020 en 2021 werd het evenement afgelast in verband met de Covid-19 epidemie.
Op de derde zondag van augustus gaat de Leyetocht van start. Een geweldige fietstocht over afstanden tussen de 25 en 150 kilometer. De Leyetocht wordt al verreden vanaf 1977, met een onderbreking in 2020 in verband met de corona-epidemie.
Dit verhaal is aangepast in verband met de gemeentelijke herindeling per 1 januari 2021. Redactie.
