Op 1 december 1834 worden zuster Maria Theresia (“Moeder Trees”) en zuster Juliana vanuit het klooster van de Gasthuiszusters aan de Haagdijk in Breda naar Oosterhout gestuurd, om de verpleging in het nieuw te stichten gasthuis op zich te nemen. Daarmee is de grondslag werd gelegd voor de latere Franciscanessen van Charitas.
In 1835 vestigen ze zich in een woonhuis aan de Leijsenhoek. Aanvankelijk kerken ze in de parochiekerk, maar vanaf 1836 beschikken ze over een eigen huiskapel. Ze gaan werken in het gasthuis voor zieken en hulpbehoevenden, waarvan de oprichtingsakte op 27 mei 1837 werd verleden. De goederen van het gasthuis kwamen daarbij onder beheer van de parochie van Oosterhout.
Het 'oude' St.-Jozefgesticht (bron: Eeuwfeest, bijlage 4)
De regenten van het gasthuis in Oosterhout willen graag een zelfstandige congregatie in hun stadje, waarmee zij een grotere invloed hopen te houden op het doen en laten van de zusters-verpleegsters. In 1844, er wonen en werken dan vier zusters in het gasthuis, doen zij een verzoek daartoe aan de bisschop van Breda.
Op 26 december 1845 wordt moeder Theresia (“Moeder Trees”) uit Grave tot overste van de nieuwe franciscaanse congregatie van vijf zusters benoemd, die vanaf 1855 Franciscanessen van Charitas gaat heten.
De regenten hadden niet voorzien dat de congregatie zich ook buiten Oosterhout zou uitbreiden, wat regelmatig tot conflicten met de religieuzen leidt, omdat de regenten bang zijn voor extra kosten van novicen en zusters. In 1852 komt er een zuster bij voor onderwijs in godsdienst en vrouwelijke handwerken.
Het jaar daarop wordt het moederhuis van de congregatie verplaatst naar Steenbergen, het Sint-Jozefgesticht werd nu een bijklooster.
Het nieuwe gasthuis
Het 'nieuwe' Jozefgesticht. Foto: Coll. Franciscanessen van Charitas
In 1875 koopt het bestuur van het gasthuis grond aan de Leijsenhoek. Daar wordt een nieuw en groter Jozefgesticht gebouwd, dat op 12 mei 1878 in gebruik genomen wordt. Het was een neogotisch gebouw met een E-vormige plattegrond. Twee vooruitspringende zijvleugels sloten een voorhof in, met in het midden de kapel. Sigarenfabrikant Lindemans koopt het oude gasthuis.
Vanaf 1918 nemen de zusters ook de wijkverpleging in Oosterhout op zich.
In 1925-1926 wordt het Sint-Jozefgesticht uitgebreid met een linkervleugel van twee verdiepingen en een souterrain. In de tuin van het Sint-Jozefgesticht stond een Lourdesgrot. Het ziekenhuis is in 1978 afgebroken.
Net als in heel het land wordt in Oosterhout de rol van de religieuzen vanaf het midden van de 20e eeuw kleiner. De laatste Franciscanessen van Charitas vertrekken in 1985.
Bronnen
J. Smits, Vademecum van religieuzen en hun kloosters in Noord-Brabant, Alphen aan de Maas, 2010 P. Quirinus e.a., Eeuwfeest der penitenten-recollectinen van de congregatie "Charitas" te Roosendaal 1834 - 1 dec. – 1934, Breda 1934 Catharina Th. Bakker, George van Overbeeke, Zusters in de zorg : Een geschiedenis van de Franciscanessen van Charitas, Zutphen, [2014]
NB De informatie over de Lourdesgrot is toegevoegd op 25 januari 2019. De tekst is volledig gewijzigd op 29 juli 2021. Redactie.
Dit verhaal klopt helemaal niet. De geschiedenis van het St. Joseph gesticht begint in 1875 met de aankoop van grond aan de Leysenhoek doorvregenten die er een gasthuus bouwden dat in 1875 in gebruik werd genomen. De zusters van Roosendaal hebben er wel gwerkt, maar waren geen eigenaar.
Paul Huismans
bhiczei op 27 juli 2021 om 13:28
Bedankt voor de correctie, Joke. Het pand dat zij kochten in 1846 lag niet aan de Leijsenhoek, maar aan of bij de Gasthuisstraat, aan de achterzijde van het oude Gasthuis. Dat gasthuis zelf was niet van de congregatie; het brandde in 1853 af. Nadat er in 1875 aan de Leijsenhoek een nieuw gasthuis werd gebouwd trokken de zusters daar ook in, in 1878. Dat zij ook eigenaar van het Jozefgesticht waren heb ik inderdaad niet gevonden. Maar ze hadden er wel hun klooster.
Joke Hamers
zei op 27 juli 2021 om 14:04
Het pand in de Gasthuisstraat waar zij eerst het gasthuis hadden is nooit door de zusters gekocht. Het was eigendom van de familie Fick, een vooraanstaande familie in Oosterhout. Veel heren Fick zijn regent geweest van het ziekenhuis aan de Leijsenhoek. Het pand aan de Gasthuisstraat is ook nooit afgebrand. Het is afgebroken toen er in de jaren '60 in het centrum van Oosterhout een winkelcentrum (Arendshof) gebouwd is. In 1978 is het ziekenhuis aan de Leijsenhoek afgebroken. Er is toen een nieuw ziekenhuis gebouwd aan de Pasteurlaan.
Van beide panden staat een miniatuur in het Museum Oud Oosterhout.
Paul Huismans
bhiczei op 29 juli 2021 om 15:18
Dank ook voor de tweede correctie, Joke. We hebben de tekst nu geheel herschreven. Hopelijk klopt het nu wel...
Marc Lindeijer SJ
zei op 26 september 2022 om 16:44
Kan iemand me vertellen waar het archief van het gasthuis gebleven is? In de jaren 1930 bevonden zich stukken dienaangaande in het parochiearchief van de Sint-Jan, maar die lijken er niet meer te zijn.
Norah
zei op 26 september 2022 om 17:18
Twee mogelijkheden m.i., u zoudt eens kunnen informeren bij:
Marc Lindeijer SJ
zei op 27 september 2022 om 09:10
Beste Norah en Michiel: Helaas, helaas... De stukken over het gasthuis vóór 1853, die zich in de jaren 1930 nog in het parochiearchief bevonden, zitten daar nu niet meer in, aldus de inventaris van het archief in Tilburg. Het Charitasarchief begint wat Oosterhout betreft pas honderd jaar later. Het lijkt erop dat een Oosterhoutse pastoor of een lid van zijn kerkbestuur grote schoonmaak heeft gehouden...
Norah
zei op 27 september 2022 om 16:46
Vervelend, Marc, en bij het bisdom Breda?
Mvg.
Joke Hamers
zei op 28 september 2022 om 15:03
Het archief van het St, Joseph ziekenhuis is in bezit van het Amphia ziekenhuis in Breda.
Tom Alessie
zei op 28 oktober 2023 om 10:09
Goedendag, Hier wat meer over de voorloper van het St. Joseph gesticht; het R.K. Gasthuis. Mijn betovergrootvader, Antonius Willibrordus Smits (1789 te Eindhoven – 1872 te Oosterhout) getrouwd met Maria Bierwagen (1792 te Oosterhout – 1860 te Oosterhout) was daarbij betrokken. In een nog te verschijnen boek (bijna klaar) een fragment uit het deelhoofdstuk wat gaat over dat Gasthuis:
Uit het archiefinventaris van de parochie van de St. Jan te Oosterhout, heb ik kunnen opmaken, dat er in 1832 cholera heerste in Oosterhout. Dit feit en ongetwijfeld vele andere motieven, zullen een rol gespeeld hebben bij de idee een Gasthuis te stichten.
In Oosterhout vestigde zich een groepje religieuzen, Penitenten Recollectinen, in een woonhuis te Leijsenhoek. Deze zouden later de verzorging van de zieken in het gasthuis ter hand nemen.
Op 27 mei 1837 werd via een akte, verleden voor notaris H.C. van Weel, een regentencollectief in het leven geroepen onder de naam Antonius Willibrordus Smits en Compagnie, die persoonlijk moest instaan voor de tijdelijke verzorging van een gasthuis.
De eerder genoemde Compagnie bestond uit: Antonius Willibrordus Smits, Jacobus Boudewinus van den Broek (zonder beroep), Willem Jan van Etten (mouter) en Cornelis Joannes Simon Bronsgeest (zonder beroep). Via een akte van associatie legden ze het een en ander vast omtrent bevoegdheden, verantwoordelijkheden, functies en andere zaken.
Voor het vervolg kunt u mij mailen.
Tom Alessie
zei op 28 oktober 2023 om 10:25
Het Regionaal Archief te Tilburg heeft wel degelijk de benodigde informatie uit het St. Jan Archief. Ik heb daar in 2014 gebruik van gemaakt. Verder biedt een oude publicatie van Pater Gerlach uit 1940: Geschiedenis der Penitenten - Recollectinen te Dongen. Hij heeft ook een dergelijk werk over het Gasthuis geschreven. Via die gegevens kun je de notariële akten terugvinden. In genoemd geval is dat van H.C. van Weel te Oosterhout.
Marc Lindeijer
zei op 30 oktober 2023 om 08:51
Beste meneer Alessie, ik ben benieuwd naar uw informatie over A.W. Smits die een rol speelt in mijn boek over de stichteres van de zusters, Maria Theresia Saelmaekers. Smits en zij waren niet de beste vrienden. Ik ben o.a. benieuwd van wanneer tot wanneer hij regent is geweest en thesaurier van het kerkbestuur. Mijn mailadres: m.lindeijer@jezuieten.org
Wat het archief in Tilburg betreft: ik heb de stukken over het gasthuis die pater Gerlach citeert (oud inventarisnummer B 6 t/m 17) er niet in kunnen terugvinden.
Marc Lindeijer
zei op 30 oktober 2023 om 08:53
Nog een vraag aan dhr. Huismans: wat zijn uw bronnen over het conflict van 1835? Er heeft zich zoiets afgespeeld bij het gasthuis in Breda, maar van het gasthuis in Oosterhout was het mij niet bekend.
Tom Alessie
zei op 30 oktober 2023 om 11:09
Ik mail u zo spoedig mogelijk. De halfzus van A.W. Smits was Johanna Aldegundis Smits, Soeur en later Mère Aldegundis vanaf 1844 tot 1852 Moeder Overste van Dongen, de 4e. Zij assisteerde Mère Augustine vandaar de band met het Pensionaat. Beide religieuses waren eigenlijk geen voorstander van nevenvestigingen (sucursaalhuizen) maar door de zachte dwang van Johannes Van Hooydonk zat er niet anders op. Smits had veel met deze man te maken uit hoofde van zijn functie in het parochiebestuur St. Jan in Oosterhout. Verder had een halfbroer J.H. Smits. Die was 2e Regent van Beekvliet (mede stichter) en een halfbroer Henri, die ten tijde dat dit zich afspeelde, lid van de Provinciale Staten. Een aardig netwerkje. Ik mail u, want ik heb nog meer gegevens mbt de Jesuiten in Oosterhout.
Tom Alessie
zei op 30 oktober 2023 om 11:17
Een antwoord op tweede vraag: de bewaarde correspondentie van A.W. Smits in het KDC 63 dossier Smits en een deel dat bij mij berust in het Familiearchief Smits. Voorts het notarieel archief van HCA van Weel onder de naam A.W. Smits en/of A.W. Smits en Compagnie (Stichting). Wellicht dat het Pensionaat ook deze notaris gebruikte anders de opvolger van notaris A. Brouwers.
Marc Lindeijer
zei op 30 oktober 2023 om 11:33
Voor de goede orde: het pensionaat werd geleid door de zusters van Dongen, die geen onderdeel zijn van mijn onderzoek; het gasthuis daarentegen werd geleid door de zusters van Oosterhout (1853 Steenbergen, 1905 Roosendaal), gesticht door Maria Theresia Saelmaekers.
Eveneens voor de goede orde: de archiefstukken van het gasthuis maakten deel uit van het parochiearchief, niet van het archief van A.W. Smits (van wie ik overigens niet weet hoe lang hij lid van dat bestuur is geweest).
Tom Alessie
zei op 30 oktober 2023 om 12:58
Antonius Willibrordus Smits is tot 1861 lid geweest van het RK Kerkbestuur. Hij legde al zijn bestuurlijke taken neer. Zijn zoon Henri, Henricus Martinus Smits, nam de functies van het Kerkbestuur en Armenbestuur over. Hij was getrouwd met Louise Lips. Het gezin Smits Lips waren frequente bezoekers van de Paterskerk en hadden een sterke band.
Paul Huismans
bhiczei op 30 oktober 2023 om 15:41
@ Marc Lindeijer. Dank voor de correctie. De bron van de vermelding over het conflict van 1835 is het boek 'Zusters in de zorg' (zie bronvermelding). De passage staat in de paragraaf 'Gasthuiszusters in Oosterhout'. Blijkbaar heb ik daardoor over het hoofd gezien, dat dit conflict in Breda speelde. De bewuste passage is uit de bovenstaande tekst verwijderd.
